كەڭەس وداعىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردە سول باياعىشا 5 باللدىق جۇيەنىڭ بۇگىنگى تاڭعا دەيىن ىسكە اسىپ، ءبىلىم ساپاسىن ولشەۋمەن قوسا، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءتارتىپتە ۇستاۋ، باقىلاۋ، ءتىپتى جازالاۋ رەتىندە دە قولدانىلىپ كەلگەنى دە ايان. بۇل تۋرالى "قامشى" پورتالى ايقىن-اقپارتقا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.
ەلىمىزدەگى قارىم-قابىلەتتەرى ءارتۇرلى 2،6 ميلليون وقۋشىنىڭ نەبارى «5 باللدىق جۇيەمەن» («1» جانە «2» قويىلمايدى دەسەك تە بولادى) باعالانىپ كەلۋى دە – ءبىلىم بەرۋ ىسىندەگى تۇيتكىلدى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى. وسىنداي سۋبەكتيۆتى باعالاۋلارعا ەتىمىز ۇيرەنىپ، وعان وقۋشىلارىمىزدىڭ دا بەيىمدەلىپ العانى بايقالادى. ماسەلەن، وقۋشى ءبىر تاقىرىپتان «بەستىك» باعا العان سوڭ «ازىرگە باعام بار» دەگەن تۇسىنىكپەن كەلەسى تاقىرىپتى وقىماي-اق ساباققا كەلەتىن جاعداي-عا جەتىپ وتىرمىز. سالدارى سول، جەكەلەگەن تاقىرىپتان العان «بەستىك» باعالارىنا قاراي، بالانىڭ جىلدىعىنا «5» قويىپ جاتامىز. وسى كەزدە سۇراق تۋىندايدى: «بالانىڭ العان بىلىمىنە شىنايى «بەستىك» قويىلدى ما؟ بۇل از دەسەك، قولىمىزعا قىزىل سياسى بار قالامساپ الىپ، وقۋشىلاردىڭ جازعان جۇمىستارىن قىزىل الا قىلىپ تۇزەتۋلەر جاساۋ، ونى الىپ كەلىپ سىنىپتا قۇربىلارىنىڭ الدىندا كورسەتۋ قالىپتى جاعدايعا اينالعانداي. بۇل – ءبىزدىڭ پەداگوگيكالىق قۇزىرلىلىعىمىزدى كورسەتپەيدى، تيىسىنشە باعالاۋداعى ولقىلىقتارىمىزدىڭ ايعاعى. وسىدان كەلىپ وقۋشى مەن ۇستاز، اتا-انا مەن ۇستاز اراسىندا تۇسىنبەۋشىلىك تۋىنداپ جاتادى.
ءبىلىم بەرۋ ىسىندەگى باعالاۋدىڭ شىنايى بولماۋىنا بايلانىستى نەمەسە سەبەبىن انىقتاماي سۋبەكتيۆتى تۇردە ناشار باعا قويۋ سالدارىنان وقۋشىلارىمىزدىڭ سۋيسيدكە بارۋى دا ءىشىنارا ورىن الىپ وتىر. ءتىپتى جاقسى وقيتىن وقۋشى بەلگىلى ءبىر سەبەپپەن ساباققا دايىندالماي كەلسە، ونىڭ بايىبىنا بارماي «ەكىلىك» قويىپ جىبەرەءمىز. تاعى ءبىر كوڭىل اۋدارارلىق جايت، باعانىڭ بالاعا ەمەس، بالانىڭ جۇمىسىنا نەمەسە ورىنداعان تاپسىرماسىنا قويىلۋى. بۇل ۇعىم دا ءبىرقاتار مۇعالىمدەردىڭ باعالاۋعا كوزقاراسىن وزگەرتۋى ءتيىس.
قازىرگى كەزدە قولدانىلىپ وتىرعان باعالاۋدىڭ نەگىزىنەن، كورسەتكىشكە باعىتتالعانى انىق. وقۋشى قانداي جولمەن بولسا دا «5» نەمەسە ارالىق تەستىلەۋدەن جوعارى بالل الۋعا تىرىسادى. بۇل تاقىرىپتىڭ مازمۇنىنا تەرەڭ ءۇڭىلۋ ەمەس، تيىسىنشە ءفورمالدى تۇردە جوعارى كورسەتكىشكە ۇمتىلۋ عانا.
كەڭەس وداعىنىڭ اياسىندا بولىپ كەلگەن كوپتەگەن ەل دە وسى باعالاۋ جۇيەسىنە ءوزگەرىستەر ەنگىزۋگە تالپىنعانى انىق. مىسالى، بەلورۋس رەسپۋبليكاسىندا 2003 جىلدىڭ وزىندە ءبىلىمدى باعالاۋدىڭ ون باللدىق جۇيەسى ەنگىزىلدى. ونداعى جاڭا باعالاۋ ءجۇيەسىندە وقۋ قىزمەتىنىڭ بەس دەڭگەيى انىقتالعان. وقۋشىلاردىڭ ناتيجەسى وسى بەس دەڭگەي بويىنشا باعالانادى. سوندىقتان دا ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىندەگى باعالاۋ ءجۇيەسىنە باسقاشا قاراۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى.
ەلىمىزدە دە ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا تاۋەلسىز سىرتقى باعالاۋ ەلەمەنتتەرىن قامتيتىن ليسەنزيالاۋ، اتتەستاتتاۋ، اككرەديتتەۋ، رەيتينگ، ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ، مەملەكەتتىك ارالىق باقىلاۋ، تالاپكەرلەردى كەشەندى تەستىلەۋ ت.ب. ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن باعالاۋ جۇيەسىن قۇرۋعا قادامدار جاسالۋدا.
بايقاپ وتىرساق، شەتەلدىك تاجىريبەدە بالالاردىڭ ءوزىن-وزى باعالاۋىنا ايرىقشا ءمان بەرەدى. ال ءبىزدىڭ جۇيەمىزدە باعالاۋدىڭ ءبىرجاقتى، تەك ءمۇعالىم تاراپىنان قولدانىلىپ كەلگەنى انىق. بۇعان قوسا مۇعالىمدەر باعالاۋدى ساباقتان كەيىنگى «بەلگى قويۋ» شاراسى رەتىندە قاراستىرىپ كەلدى. شەتەلدىك مامانداردىڭ وسى مودۋلگە قاتىستى زەرتتەۋلەرىندەگى ماسەلەنىڭ ەڭ باستىسى باعالاۋدى ىنتالاندىرۋ تەتىگى نەمەسە پەداگوگيكالىق ءتاسىل رەتىندە قاراستىرۋى جاڭاشا كوزقاراس قالىپتاستىرىپ وتىر.
وسى جەردە مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ وتىرعان دەڭگەيلىك كۋرستار اياسىنداعى «باعالاۋ» ۇعىمىنىڭ قالىپتاستىرۋشى جانە جيىنتىق رەتىندە ەكى ماعىنادا تۇسىندىرىلەتىنى دە كوڭىلگە قونىمدى. سەبەبى، ءبىز بۇعان دەيىن باعالاۋدى وسىلاي ءبولىپ قاراستىرماعان ەدىك. تاعى ءبىر ماسەلە، قالىپتاستىرۋشى باعالاۋدىڭ ساباقتىڭ ەڭ العاشقى مينۋتتارىنان باستاپ-اق ءجۇرىپ وتىراتىن پەداگوگيكالىق ءتاسىل ەكەنىن ۇعىنۋلارى وسى تاقىرىپتىڭ ماقساتىنىڭ ورىندالعانى دەپ باعالاۋعا بولادى. مۇعاءلىم ءوز قىزمەتىندەگى ناتيجەلى جەتىستىكتەر مەن كەمشىلىكتەرگە باعا بەرىپ، تاسىلدەرىن تولىقتىرىپ، تۇزەتۋلەر جاساپ، جەكە بالالارمەن جۇمىس جولدارىن تابۋعا تىرىسادى. ءوز كەزەگىندە وقۋشى دا بەرىلگەن تاقىرىپتى قاي دەڭگەيدە يگەرىپ، مەڭگەرگەنىن ۇعىنادى. ەگەردە ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرىپ وتىرماسا، وندا وقۋشى دا ءوز ءبىلىمىن جان-جاقتى جانە ءتيىستى تۇردە باعالاي المايدى. بالا دا باعا العاننان كەيىن ءوزىنىڭ ءبىلىم ورداسىنداعى، ۇيدەگى جۇمىستارىن ارتتىرۋعا، جاقسى داعدىلارىن دامىتۋعا، سونىمەن قوسا كەمشىلىكتەرىن جويۋعا مۇمكىندىك الا-دى. ءوزىنىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي، قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ وقۋشىلاردى ۇدايى ءبىلىم الۋعا قىزىقتىرىپ، ىنتالاندىرىپ، قۇشتارلىقتارىن ارتتىرىپ وتىرۋدىڭ ءتيىمدى دە وزىق قۇرالى رەتىندە قاراستىرىلادى.
وقۋشىلارعا باقىلاۋ جاساۋ نەمەسە ولاردىڭ ورىنداپ كەلگەن ءۇي تاپسىرمالارىن تەكسەرۋ كوپتەگەن اقپارات بەرەدى. كەي جاعدايلاردا ۇتىمدى تاڭدالعان اشىق نەمەسە اۋىزشا سۇراقتاردىڭ دا ماڭىزدىلى-عى كوپ. وسى تۇستا ءمان بەرەتىن ءبىر نارسە، بالالاردىڭ ساۋالدارعا بەرگەن جاۋاپتارى باقىلانۋى كەرەكتىگى.
باعالاۋ جۇيەسىنىڭ تەندەنسياسىن باعامداي كەلە ەڭ اۋەلى باعالاۋ مەن بەلگى قويۋدىڭ اراجىگىن اجىراتىپ كورەلىك. بەلگى قويۋ – بۇل باعالاۋدىڭ ساندىق كورىنىسى. «ءۇشتىك»، «تورتتىك»، «بەستىك» مۇنىڭ ءبارى بەلگى قويۋ. ال باعا قويۋدىڭ ءجونى باسقا جانە ءارتۇرلى بولىپ كەلەدى. ەڭ الدىمەن اۋىزشا باعالاۋدى الايىق. بۇل – كەڭ تاراعان فورءماتيۆتى باعالاۋدىڭ ءتۇرى. قولداۋ، كوڭىل ءبولۋ. مىسالى، ءبىر وقۋشىنىڭ جاۋابىنا جىلى شىراي تانىتىپ، ماداقتاۋ جاساساق، بۇل دا باعالاۋعا جاتادى. ءسىز ونى نازاردان تىس قالدىرماي بەلگىلى ءبىر جاعدايدا كوڭىل ءبولدىڭىز. تۇزەتۋلەر جاساۋ نەمەسە تالداۋ. بالانى اڭگىمەگە تارتا وتىرىپ، وتكەن ساب ا قپەن سالىستىرعانداعى جەتىستىگىن اتاپ وتەسىز، دەگەنمەن بۇل ناتيجەگە «قالاي؟» نەمەسە «نەلىكتەن؟» جەتكەنىنە كوڭىلىن اۋدارا بىلسەڭىز جانە بۇدان بىلايعى ونىڭ ناتيجەسى جوعارى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەتتىگىنە دە توقتالىپ، تالداۋ جاساۋ ءتىپتى جاقسى باعالاۋ بولىپ تابىلادى. ءبىر قىزىعى، بالالار وزدەرىن وزگەلەرمەن، ياعني سىنىپتاستارىمەن، اعاسى نەمەسە دوسىمەن، قاتار سىنىپتىڭ وقۋشىلارىمەن سالىستىرا باعالاعاندى جاقسى كورەتىنى ايان. دەگەنمەن، باعالاۋ شىنايى بولۋى ءۇشىن مۇعالىمدەردىڭ تابىس كريتەرييلەرىن دۇرىس قۇرا بىلۋلەرى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. ناتيجەسىندە، وقۋشىلارمەن بىرلەسە وتىرىپ جاسالعان باعالاۋ كريتەرييلەرى ولاردىڭ تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرۋلەرىنە جاعداي تۋدىرىپ، سىڭارجاقتى باعالاۋدان ارىلىپ، وقۋشىلاردىڭ وزدەرىن، بىر-بىرلەرىن باعالاۋلارىنا مۇمكىندىك تۋعىزاتىنىن وسى ءمودۋلدى ءوتۋ بارىسىندا تىڭداۋشىلار تۇسىنە الدى.ءفورماتيۆتى باعالاۋدىڭ ءفورمالدى جانە ءفورمالدى ەمەس تۇرلەرىن دە قولدانۋعا بولادى.
وسى تۇستا ءۇش ايلىق دەڭگەيلىك كۋرستان ءوتىپ جاتقان تىڭداۋشىلارعا تاراتىل-عان رەسۋرستارداعى ءفورماتيۆتى باعالاۋدىڭ 12 ءتۇرى مەن مايك گەرشون ازىرلەگەن قالىپتاستىرۋشى باعالاۋدىڭ 72 ءتۇرى دە وقۋشىلارعا قولداۋ جاساۋدىڭ قۋاتتى قۇرالى بولىپ وتىر. مۇعالىمدەرگە باعالاۋعا قاتىستى جاڭاشا كوزقاراستا ماعلۇمات بەرگەندە قازاق قوعامىنداعى باعالاۋعا قاتىستى ماقال-ماتەلدەرىن مىسالعا كەلتىرۋدىڭ ارتىقشىلىعى جوق. ماسەلەن، «ۇستازدى شاكىرتىنىڭ قولى جەتكەن كورسەتكىشىمەن باعالاۋ ءادىل، باسقانىڭ ءبارى جالعان»، «قوناق از وتىرىپ، كوپ سىنايدى»، «ادامنىڭ ادامشىلىعى جاقسى ۇستازدان»، «ءوز باعاڭدى كوتەرۋ ءۇشىن بىرەۋدىڭ باعاسىن ءتۇسىرىپ كەرەگى جوق»، «ءوزى ۇلى ادام وزگە ۇلى ادامدى باعالاي الماي تۇرا المايدى»، «سىن شىن بولسىن، شىن سىن بولسىن» ت.ب.
قورىتا ايتار بولساق، باعالاۋ وقۋشىلارعا ناشار باعا قويىپ «جازالاۋ» ەمەس، تيىسىنشە ولاردىڭ ءوز دەڭگەيلەرىنە ساي ءبىلىم الۋلارىنا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ، تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا جىبەرگەن كەمشىلىكتەرى بولسا، كەرى بايلانىس ۇسىنا وتىرىپ، ونى وزدەرىنىڭ تۇزەتۋلەرىنە جاع-داي تۋدىرۋ، جۇرەكتەرىنە جول تاۋىپ وقۋعا ىنتالاندىرۋ، سىرتقى رەتتەلۋدەن وزىندىك رەتتەلۋگە جەتەلەۋ، شىعارماشىلىقتارىنا نازار اۋدارىپ، ءتيىستى ورتا قۇرا ءبىلۋ، رەفلەكسيا جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، تاقىرىپقا نەمەسە تاپسىرماعا ساي كريتەرييلەر قۇرىپ، العان بىلىمدەرىن وبەكتيۆتى تۇردە باعالاۋ – مۇعالىمدەردىڭ كاسىبي مىندەتى.
باقتىبەك قاعازوۆ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باسشى جانە عىلىمي-پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن رەسپۋبليكالىق ينستيتۋتىنىڭ ترەنەرى
