كەيىنگى كەزدەرى الەم ساياساتىن ءتۇسىنۋ قيىنعا سوعۋدا. اقپاراتتىق ايقاس قارقىندى تۇردە ءجۇرىپ جاتىر. ءبىر جاقتى پىكىردى كەسىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس. ەكى جاقتى ايقاس بارىسىندا ساياساتكەرلەردىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن سان ءتۇرلى داقپىرتتار دا تاراۋدا. بۇل تۋرالى «قامشى» پورتالى حابارلايدى.

            اڭگىمەنىڭ ءالقيسساسى مىنادا جاتىر. باتىستىڭ ب ا ق وكىلدەرىنە سەنسەك، باشار ءال-اساد – تەران، پۋتين – ءوز باسىنا جەكە پاتشا، قانىشەر قولباسشى بولىپ شىقتى.  ەكىنشىلەرى، وبامانى – قانىشەر، باتىستى – جاعىمپاز ەتۋدە. بۇنىڭ انىق جاۋابىن تاريح بەرەدى. ال، ءبىز تاريح باعاسىن بەرىپ قويعان، الەمنىڭ ەڭ قانىشەر قولباسشىلارى تۋرالى اقپاراتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ كورمەكشىمىز:

            1.سين شي حۋان

            قولباسشى بولعان ءداۋىرى: ب.ز.ب. 247-210 جج.

            سين شي حۋان ب.ز.ب. 221 جىلى قىتايدى بىرىكتىرىپ سين دەناستياسىنىڭ العاشقى يمپەراتورى بولعان. ول زامانىنىڭ عالىمدارىن ارنايى تاپسىرىس ارقىلى ءولتىرىپ وتىرعان. ءوزىنىڭ تۇسىنىگىمەن قايشى شىققان ادامداردىڭ بارلعىنىڭ الدىنان كۇتكەنى ءولىم بولعان.

            شي حۋاننىڭ كەزىندە «ۇلى جۇڭگو قورعانى» سالىنا باستاعان. جانە دە مۋميا اسكەرلەردىڭ قورى جاسالعان. بۇل اسكەردىڭ قاي جەردە جەرلەنگەنىن ەشكىم بىلمەسى ءۇشىن، وندا جۇمىس ىستەگەن بارلىق قىزمەتكەرلەردى مەرت قىلعان. بۇل تۋرالى مالەمەتتى گونكونگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازى سيۋن چجوۋ مالىمدەگەن.

            2.گاي يۋليي سەزار اۆگۋست گەرمانيك (كاليگۋلا)

            قولباسشى بولعان ءداۋىرى: ب.ز. 37-41 جج.

            تاريح بەتىندە كاليگۋلا دەگەن ەسىممەن قالعان. ول ءوزىنىڭ بارلىق ساياسي قارسىلاستارىن قىرىپ سالعان. سونىمەن قاتار ولاردىڭ جازالاۋ ءراسىمىن اتا-انالارىنىڭ كوزىنشە وتكىزگەن. ءوزىنىڭ قارىنداستارىمەن جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەن، ولاردى باسقا ەركەتەرگە ساتىپ وتىرعان. قۇلدارىن زورلاپ، ارتىنشا جان تۇرشىگەرلىك جولمەن ءولتىرىپ وتىرعان.

            اقىر سوڭىندا سەزاردى كەلىسىم جاساسقان ءبىر توپ ساياساتكەرلەر قانجارمەن 30 رەت سوققى جاساپ ولتىرگەن.

            3.اتيللا (ەدىل پاتشا)

            قولباسشى بولعان ءداۋىرى: ب.ز. 434-453 جج.

            ءوزىنىڭ اعاسىن ولتىرگەن سوڭ، اتيللا عۇن يمپەرياسىنىڭ پاتشاسى بولعان. وسىعان وراي ول ريم يمپەرياسىنىڭ ەڭ ءقاۋىپتى قارسىلاسىنا اينالعان. قازىرگى گەرمانيا، رەسەي، ۋكراينا تەريتوريالارىن باعىندىرىپ وتىرعان. سوعىس ۋاقىتىندا اسقان قانىشەرلىكپەن تانىلىپ وتىرعان.

            4.ۋ سزەتيان

            قولباسشى بولعان ءداۋىرى: 690 -705 جج.

            قانىشەر قولباسشىلار تىزىمىندەگى العاشقى ايەل. ول 14 جاستاعى كۇڭنەن جۇڭگو پاتشايىمىنىڭ لاۋازىمىنا دەيىن وسكەن. ول ءوزىنىڭ جولىنداعى بارلىق قارسىلاستارىن اياۋسىز ءولتىرىپ وتىرعان. كەيبىرى ءوزىنىڭ وتباسى مۇشەلەرى بولعان دەگەن دە دەرەكتەر بار.

            ول قاتىگەزدىگىمەن قاتار وتە اقىلدى قولباسشى بولعان دەيدى تاريحشىلار.

            5. شىڭعىس حان

            قولباسشى بولعان ءداۋىرى: 1206-1227 جج.

            شىڭعىس حاننىڭ 9 جاسىندا ونىڭ اكەسىن ۋلاپ ولتىرەدى. بالا كۇنىندە كەدەيلىك پەن اشتىقتا ەر جەتكەن ونىڭ جاۋگەرشىلىك كەزىندە قاراپايىم حالىقتى اسقان قاتىگەزدىكپەن قىرعانى بەلگىلى. ءوز ەركىمەگەن بەرىلمەگەن قامالداردى جەرمەن-جەكسەن ەتىپ وتىرعان.

            6. توماس توركۆەمادا

قولباسشى بولعان ءداۋىرى: 1483-1498 جج. (ۇلى ينكۆيزيتور)

            يسپاني كورلى فەرديناند پەن كوروليەۆاسى يزابەللانى ەۆرەيلەردى قۋعىنداۋعا ۇسىنىس بىلدىرەدى. تاريحشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا ول 2000-عا جۋىق ادامدى ورتەپ جىبەرگەن.

            تاعى ءبىر ەرەكشە زەرتتەۋگە سۇيەنسەك، تاركۆەمادانىڭ ءوزى دە ەۆرەي وتباسىنان بولعان.

            7. ۆلاد III، ۆالاحيا كنيازى ۆلاد (دراكۋلا نەمەسە ۆلاد سەپەش)

              قولباسشى بولعان ءداۋىرى: 1448؛ 1456-1462؛ 1476 جج.

ءوزىنىڭ بارلىق قارسىلاستارىن قوناققا شاقىرىپ، تۇگەلدەي قىرىپ تاستاعان. پاتشا بولعان ۋاقىتىندا اسا قاتاڭ جولمەن ۆالنحيا كنيازدىگىندە ءتارتىپ ورناتقىسى كەلگەن.

            8. يۆان گروزنىي

قولباسشى بولعان ءداۋىرى: ماسكەۋدىڭ ۇلى كنيازى — 1533-1547 ج.؛ بۇكىل رۋس كنيازى — 1547-1584 جج.

يۆان گروزنىي جارى قايتىس بولعاننان كەيىن اسقان قاتىگەز ادامعا اينالعان. ونىڭ دالەلى ءوزىنىڭ ەكى قابات قىزىن تاياققا جىعۋى، جانە ۇلىن ۇرىپ ءولتىرۋى.

            نازارلارىڭىزعا حح عاسىرعا دەيىنگى بولعان قانىشەر قولباسشىلار تۋرالى اقپاراتتىردى ۇسىنىپ وتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا حح عاسىردىڭ قاتىگەز باسشىلارى حاقىندا اقپارات جاريالايتىن بولامىز.

ايان مەيراش