جۇمىر جەردەي جۇرەگىم بار - دەپ ەدىم..،
ءتورت مەزگىلىن قاتار كورىپ كەلەمىن.
كوكتەمى - كەش، كەلگەن سوڭ با، قىسى - ەرتە
ءومىرىمنىڭ جايعىزبايدى جەلەگىن!..
كۇرەڭىتكەن كۇزىم - كەلتە،
جاز - قىسقا.
بۇل نە، سوندا؟
تابيعات پا، جازمىش پا؟
قارايمىن دا مىناۋ، اق پەن قاراعا،
سان ءتۇرلى ويدى سىڭىرەمىن ساناما.
قىپ-قىزىل ءتۇن قارا قازان سەكىلدى،
تاڭ اتقاندا تاعى كۇيە جاعا ما؟
تولدى اينالام، وكپە-نالا، نازاعا،
بۇل نە، سوندا؟
جازمىش پا، الدە، جازا ما؟!
مەن قاشپايمىن، تاعدىرىمنان سىناعان.
بالكىم، مەنىڭ وسى شىعار سىباعام!؟
ءتورت مەزگىلىڭ توڭكەرىلىپ تۇسسە دە
كىم بار دەيسىڭ، جاعدايىڭدى سۇراعان؟..
جەتەر ەندى،
جەلپىلدەگەن جەل - بىلەم…
ەلپىلدەگەن ەسسىز ەمەن،
ەندى، مەن؛
كەلتە كۇزدى ىزدەمەيمىن ەش جەردەن،
كوكتەمدى دە كۇتپەيدى ەكەم، كەش كەلگەن!..
باقىت بەدەلحان
باقىت بەدەلحاننىڭ جوعارىدا بەرىلگەن ولەڭى ءومىردىڭ وتكىنشى تابيعاتى مەن تاعدىردىڭ بەلگىسىزدىگى تۋرالى تەرەڭ فيلوسوفيالىق ويلاردى قوزعايتىن كۇردەلى ءارى سەزىمگە باي تۋىندى. ولەڭدە ءتورت مەزگىل ارقىلى ادام ءومىرىنىڭ كەزەڭدەرى، تابيعات پەن تاعدىردىڭ ۇيلەسىمى، جەكە ادام مەن قوعام اراسىنداعى قارىم-قاتىناس بەينەلەنەدى.
تاقىرىبى مەن يدەياسى
ولەڭنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى – ءومىردىڭ وتكىنشىلىگى، ادام بولمىسىنىڭ تابيعاتقا تاۋەلدىلىگى جانە تاعدىردىڭ جازمىشى. شىعارمادا ادام ءومىرى ءتورت مەزگىلمەن پاراللەل سالىستىرىلىپ، اۆتوردىڭ جەكە سەزىمدەرى مەن فيلوسوفيالىق پايىمداۋلارى بەرىلگەن. اقىن ءومىردىڭ ءاربىر كەزەڭىنە سيپاتتاما بەرە وتىرىپ، ولاردىڭ قىسقالىعى مەن بەلگىسىزدىگىن شەبەر جەتكىزەدى.
كوكتەم – كەش كەلگەن، قۋانىشى تولىققاندى بولمايتىن ءومىردىڭ بالالىق نەمەسە جاستىق شاعى.
قىس – ەرتە ءتۇسىپ، ءۇمىتتىڭ جەلەگىن جاپپايتىن قاتاڭ، سۋىق كەزەڭ.
كۇز – كەلتە بولعانىمەن، ادامنىڭ ومىرىندەگى شەشۋشى ساتتەردى بەينەلەيدى.
جاز – قىسقا ءارى وتكىنشى، بەيقامدىقتىڭ سيمۆولى.
اۆتور بۇل مەزگىلدەردى ادام ءومىرىنىڭ كەزەڭدەرى رەتىندە سيمۆوليكالىق تۇردە قولدانا وتىرىپ، جەكە سەزىمدەرى ارقىلى ءومىردىڭ ءمانىن اشادى.
ولەڭ قۇرىلىسى
ولەڭنىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىمى لوگيكالىق تۇردە جاقسى قۇرىلعان. ءار شۋماق بىر-بىرىمەن بايلانىسقان، اۆتوردىڭ وي اعىنى بىرتىندەپ داميدى. ۇيقاسى – ەركىن، بىردە شالىس ۇيقاسقا (ا-ب-ا-ب)، بىردە كەزەكتى ۇيقاسقا (ا-ا-ب-ب) نەگىزدەلگەن، بۇل ولەڭگە ديناميكا مەن ەركىندىك بەرەدى.
سيمۆوليزم مەن بەينەلىلىك
ولەڭدە سيمۆوليزم ەرەكشە ورىن العان. اۆتور تابيعاتتىڭ قۇبىلىستارىن ادام ءومىرىنىڭ جاعدايلارىنا تەڭەيدى. مىسالى:
“قىپ-قىزىل ءتۇن قارا قازان سەكىلدى” – ادام ومىرىندەگى قاراڭعى، تىعىرىققا تىرەلگەن ساتتەردى بەينەلەيدى.
“تاڭ اتقاندا تاعى كۇيە جاعا ما؟” – ءۇمىتتىڭ قايتا جوعالۋىن، ءومىردىڭ سىناقتارىن سۋرەتتەيدى.
“ءتورت مەزگىلىڭ توڭكەرىلىپ تۇسسە دە” – ومىردەگى ءتۇرلى وزگەرىستەر مەن قيىنشىلىقتارعا قاراماستان ادامنىڭ مويىماۋىن كورسەتەدى.
فيلوسوفيالىق مازمۇن
ولەڭدە تاعدىر (جازمىش) مەن تابيعات ۇعىمدارى ءوزارا تىعىز بايلانىستى. اقىن “جازمىش پا، الدە، جازا ما؟” دەگەن ريتوريكالىق سۇراق ارقىلى ومىردەگى سىناقتاردىڭ سەبەبىن ىزدەيدى. بۇل جولدار ادام بالاسىنىڭ ماڭگىلىك ساۋالىنا اينالعان “تاعدىردى ادام جاساي ما، الدە ول الدىن الا بەلگىلەنىپ قويعان با؟” دەگەن ماسەلەنى قوزعايدى.
ليريكالىق قاھارماننىڭ بەينەسى
ليريكالىق قاھارمان – ءومىردىڭ ءتۇرلى سىناقتارىنا توتەپ بەرىپ، فيلوسوفيالىق تۇرعىدا ويلايتىن، تاعدىردىڭ قيىندىقتارىنا قاسقايا قارسى تۇراتىن تۇلعا. ول ءومىردىڭ ءاربىر مەزگىلىن (كەزەڭىن) قابىلداپ، ونىڭ ماعىناسىن ىزدەيدى. ءومىردىڭ اۋىرتپالىقتارىن جەڭە الاتىنىن ايقىن كورسەتەدى:
“مەن قاشپايمىن، تاعدىرىمنان سىناعان.
بالكىم، مەنىڭ وسى شىعار سىباعام!؟”
ءتىل كوركەمدىگى
اۆتوردىڭ ءتىلى باي، بەينەلى، ءارى فيلوسوفيالىق تەرەڭدىككە تولى. قاراپايىم سوزدەر ارقىلى تەرەڭ ماعىنالار جاسالعان. ءتىلدىڭ ەموسيونالدىق اسەرى جوعارى. سۋرەتتەۋلەر ناقتى ءارى ۇتىمدى، ەپيتەتتەر مەن تەڭەۋلەر مولىنان قولدانىلعان:
“جەلپىلدەگەن جەل”، “ەلپىلدەگەن ەسسىز ەمەن” – ءومىردىڭ مازاسىزدىعىن جانە تۇراقسىزدىعىن كورسەتەدى.
“كوكتەمدى دە كۇتپەيدى ەكەم، كەش كەلگەن” – ۋاقىتتىڭ باعاسىن تۇسىنگەن ادامنىڭ تولعانىسى.
قورىتىندى
باقىت بەدەلقاننىڭ بۇل ولەڭى – ادامنىڭ تاعدىر مەن تابيعات اراسىنداعى تەرەڭ بايلانىسىن اشاتىن، وقىرماندى ويلاندىراتىن فيلوسوفيالىق ليريكا. ولەڭدە ءومىردىڭ قىسقالىعى، تاعدىردىڭ سىناقتارى، ادامنىڭ توزىمدىلىگى مەن ىشكى كۇشى شەبەر سۋرەتتەلگەن. اۆتور وقىرماندى ءوز ءومىرىن قايتا قاراۋعا، ونىڭ ءمانىن تۇسىنۋگە شاقىرادى.
ولەڭنىڭ كوركەمدىگى، فيلوسوفيالىق مازمۇنى، ءتىل بايلىعى ونى قازاق پوەزياسىنداعى ۇزدىك تۋىندىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە باعالاۋعا نەگىز بەرەدى.
بولات بوپاي ۇلى
پىكىر قالدىرۋ