Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń bes ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrýǵa baǵyttalǵan  «100 naqty qadam» Ult Josparynyń jarıa etilgenine on bes aıdyń júzi boldy. Uzaq merzimdi qamtıtyn Ult Josparyndaǵy bes reformanyń biri – Birtektilik pen birlik. Elimizdegi túrli etnostardyń yntymaǵy men dostyǵyn ári qaraı tereńdetýdi kózdeıtin osy baǵyt boıyn­sha qandaı aýqymdy is-sharalar qolǵa alyndy? Olardy kópshilik kóńilinen shyǵatyndaı etip ótkizýdiń túpki máni nede?, - dep jazady Qamshy.kz "Egemen Qazaqstanǵa" silteme jasap.

Qazirgi kezde elimizde birtektilik pen birlikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan, sondaı-aq, Ekonomıkalyq ynty­maq­tastyq jáne damý uıymyna múshe elder­diń tájirıbesine negizdelgen jıyr­maǵa jýyq normatıvtik-quqyq­tyq akt ázirlenip, qoldanysqa engi­zildi. Qol­danysqa engizilgen osy qu­jat­tardyń nátıjesinde «Qazaq­stan-2050» Strategıasyn tabysty júzege asyrýdyń negizgi faktory bolyp tabylatyn qoǵam­dyq keli­simdi, qazaqstandyq birtek­tilik pen birlikti damytýǵa baıla­nysty bar­lyq deńgeıdegi memleket­tik organdar men azamattyq qoǵam ınstı­tý­t­tary­nyń jumysyn úılestirýshi retinde Qazaqstan halqy Assambleıasynyń (QHA) ınstıtýttyq róli kúsheıtildi. Sonymen qatar, Assambleıanyń jumys sapasyn ári qaraı arttyrý maqsatynda jyl saıyn Memleket basshysyna esep berý tájirıbesi engizildi.

Elimiz táýelsizdigin jarıalaǵan kezden bastap, onda turatyn etnostardyń birligin saqtaý jáne ony nyǵaıtý memlekettiń negizgi basymdyqtarynyń biri bolyp keledi. Aldaǵy ýaqytta da solaı bola bermek. Sol sebepti Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes bıylǵy jyldan bastap 1 naýryzda atap ótiletin Alǵys aıtý kúni bekitildi. Búginde memleket pen etnomádenı jáne basqa da qoǵamdyq birlestiktermen is-qımyldyń, sondaı-aq, QHA-nyń halyqaralyq uıymdarmen jáne shet memleketterdiń azamattyq qoǵam ınstıtýttarymen ózara árekettesýiniń jańa formattaryn engizý jóninde jumystar qolǵa alynýda. Jalpy, aldaǵy ýaqytta memlekettik mindetter keshenin sheshýde etnomádenı birlestikterdiń qatysýy jandanatyn bolady.

«100 naqty qadam» Ult Jos­pary­nyń 85-qadamy «Máńgilik El» pat­rıottyq aktisiniń jalpyulttyq qun­dy­lyqtaryn nasıhattaý arqyly olar­dy búkil qazaqstandyqtardyń boıyna sińirýge baǵyttalǵan. Osyǵan baılanysty QHA-nyń HHIV sesıa­synda «Máńgilik El» jalpyulttyq patrıottyq aktisi qabyldandy. Mine, bul qazaqstandyq birtektilik pen birlikti nyǵaıtý jáne damytý úshin mańyzdy oqıǵa boldy. Tipti, ony barlyq qazaqstandyqtardyń bazalyq qundylyqtary jınaqtalǵan biregeı qujat degenimiz jón. Al qujatta jeti negizgi baǵyt kórsetilgen. Olar – táýelsizdik, jalpyulttyq bir­lik, beıbitshilik jáne kelisim, rýhanı qundylyq, eńbeksúıgishtik qundy­lyq­taryn nyǵaıtý, tarıhty, tildi, máde­nıetti saqtaý jáne ulttyq qaýipsizdik.

Qazaqstan halqy Assambleıasynyń jáne elimizdiń polıetnostyǵynyń tarıhy zaldaryn ashý – patrıottyq tárbıe basymdyqtaryn ilgeriletýge, birtutas azamattyq qaýymdastyq – Bolashaǵy birtutas ultty qalyptastyrý úshin ıntellektýaldyq, mádenı jáne rýhanı yntalandyrýdy qurýǵa negiz bolmaq. Assambleıanyń damý tarıhyndaǵy jańa kezeńniń bastalýyn kórsetetin mańyzdy jobalardyń taǵy biri – «Úlken el – úlken otbasy» jalpyulttyq jobasyn iske asyrý. Ol 2015-2018 jyldar ara­lyǵyn qamtıdy. Osyndaı jáne bas­qa da qolǵa alynyp jatqan iri joba­lar Assambleıanyń elimizdegi áleýmet­tik-eko­nomıkalyq úderisterge aralasý for­maty burynǵyǵa qaraǵanda aýqym­dy túrde jańǵyrtylǵanyn kórsetedi.

Álemniń kóptegen elinde mem­lekettik rámizderdi qoldanýdyń tártibi belgilengen. Mysaly, Ulybrıtanıada «Ulybrıtanıa týynyń hattamasy boıynsha basshylyq» degen qujat bar. Atalǵan qujatta resmı sharalarda jáne ózge de jerlerde týdyń qalaı qoldanylatyny, týdyń beınesi qalaı salynatyny týraly aqparat keltirilgen. Al AQSH-ta 1923 jyldan beri eldiń rámizderin qoldaný dástúri men erejesin retteıtin erekshe qujat – «Tý kodeksi» jumys istep keledi. Bul qujatqa 1943 jyly federaldy zań mártebesi berilgen. Halyqaralyq tájirıbege sáıkes, bizdiń elimizde de memlekettik rámizderdi qoldanýdyń qazaqstandyq tájirıbesin jetildirý maqsatynda 2015 jylǵy 28 qazanda «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik rámizderi týraly» Konstıtýsıalyq zańǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zań qabyldandy. Sony­men qatar, Memlekettik rámizder men geral­dıkalyq belgiler máseleleri jónindegi saraptama keńesi qurylyp, jumysyn bastady. Keńestiń birinshi otyrysy bıylǵy jyldyń 25 aqpanynda ótti.

«100 naqty qadam» Ult Jospary­nyń 87-qadamynda azamattyq birtektilikti nyǵaıtýdyń «Meniń elim» ulttyq jobasyn ázirleý jáne júzege asyrý, sonyń aıasynda tehnologıalyq jobalar serıalaryn iske qosý qarastyrylǵan. Olardy júzege asyrýda ózge memle­kettik qurylymdarmen qatar, Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń de aýqymdy jumystar atqarýyna týra keldi. Mınıstrlik eń aldymen mádenıet salasyna qatysty qoldanystaǵy zańnamany jetildirýdi qolǵa aldy.

Elimiz materıaldyq emes mádenı murany qorǵaý jáne Qazaqstannyń BUU-nyń (IýNESKO) qyzmetine tolyq­qandy qatysýy úshin 2011 jyly Materıaldyq emes mádenı mura­ny qorǵaý týraly konvensıany ratıfı­ka­sıalaǵan edi. Osyǵan baılanysty tıisti zańnamalardyń normalaryn osy Konvensıanyń normalaryna sáıkes keltirý úshin materıaldyq emes mádenı mura ınstıtýty engizildi. Sonymen birge, teatr, mýzyka, sırk, horeografıa óneri, kıno ındýstrıasy, kitaphana isi, arheologıa, beıneleý óneri, taǵy basqa da mádenı-tarıhı jáne óner salalarynyń qyzmetin retteıtin salalyq kórkemdik keńester qurý jumystary qolǵa alyndy.

Ashyǵyn aıtýymyz kerek, buǵan deıin qoldanystaǵy «Mádenıet týraly» Zańda otandyq mýzeıler men kitaphanalardyń tikeleı quzyrettigi naqty kórsetilmegen edi. Olar negizinen keńestik kezeńderdegi nusqaýlyqtardy nemese ózge de qujattardy paıdalanyp keldi. Ult Josparynyń talaptaryna sáıkes zańnamaǵa mýzeıler men kitaphanalardyń qyzmetin retteı­tin normatıvtik-quqyqtyq bazany je­tildirýge, onyń ishinde atalǵan sala­larǵa qatysty normatıvtik-quqyqtyq aktilerdi ázirleý boıynsha ýákiletti organnyń quzyretin keńeıtýge baılanysty birqatar túzetýler engizildi. Mádenıet sala­synyń aıryqsha uıymdary retinde sırkterdiń qyzmeti retteldi. Sonymen qatar, zańnamada memlekettik tapsyrys aıasynda qoǵamdyq mańyzy bar ádebıetterdi basyp shyǵarýdy reglamentteý jónindegi jańa normalar qarastyrylyp otyr.

Ondaǵan jyldardan beri mádenıt uıymdary men mekemeleri jelisiniń úlgilik standarttaryn ázirleý máselesi sheshilmeı kelgen bolatyn. Bul másele ótken jyly sheshimin tapty. Sóıtip, oblystyq, respýblıkalyq mańyzy bar qalanyń, astananyń, sondaı-aq, aýdandyq, oblystyq mańyzy bar qalalardyń jáne selolyq deńgeıdegi memlekettik mádenıet uıymdarynyń úlgilik shtattary bekitildi.

Elimizde buǵan deıin Deneshy­nyq­tyrý men sportty damytýdyń tujy­rym­damasy jasalmaǵan edi. Bul óz keze­ginde salanyń uzaq merzimdi damýy­nyń paıymyn sıpattaýǵa qıyn­dyq týǵyzyp keldi. Qazirgi kezde bar­lyǵy basqasha. Ótken jyldyń 11 qań­tarynda Memleket basshysynyń Jar­lyǵymen Deneshynyqtyrý men sport­ty damytýdyń 2025 jylǵa deıin­gi tujyrymdamasy bekitildi. Tujy­rymdama Ekonomıkalyq yntymaq­tas­tyq jáne damý uıymynyń standarttaryna sáıkes keletin deneshynyqtyrý men sport salasynyń damý modelin qalyptastyrýdy kózdeıdi. Sondaı-aq, ol qazaqstandyqtar ómiriniń sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan. Búginde osy qujatty iske asyrý barysynda deneshynyqtyrý jáne sportpen shuǵyldanatyndardyń josparlanǵan nysanaly ındıkatory 4 mıllıon 586 myń adamǵa jetti. Tujyrymdamany iske asyrý barysynda atalǵan nysanaly kórsetkish jyl saıyn 1,2 paıyzǵa ósedi dep boljanyp otyr.

Jyldyń basynda Qazaqstan Res­pýb­lıkasynda memleket pen úkimettik emes uıymdardyń ózara is-qımylyn damytý jónindegi 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan ulttyq jospary bekitilgen edi. Jospardy iske asyrý qazaqstandyq úkimettik emes uıymdardyń básekege qabilettiligin arttyrýǵa jáne memleket pen úkimettik emes uıymdardyń ózara is-qımylynyń normatıvtik bazasyn jetildirýge múmkindik beredi.

«Máńgilik El» jalpyulttyq ıdeıa­syn júzege asyrýǵa qatysty aýqym­dy is-sharalardyń qatarynda elimizde tilderdi damytý máselesi de bar. Osy­ǵan baılanysty Qazaqstan Respýblı­kasynda tilderdi damytý men qol­danýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi. Ondaǵy eń basty qaǵıdat – úshtildi bilim berý modelin qalyptastyrý jáne ony damytý. Óıtkeni, búgingi jáne bolashaq urpaq jahandaný úderisinen qalyp qoımaýy tıis. Úshtildilik qaı kezde de, qaı jerde de qajet ekenin ótken ýaqyt dáleldedi. Onyń búgin de, erteń de, odan keıin de kerek bolatynyn kóptegen elderdiń tájirıbesi kórsetti.

Bıylǵy jyldan bastap Ult Jospary aıasynda qabyldanǵan jańa zańdar jumys isteı bastady. Olar el aldynda turǵan bıik belesterdi baǵyndyryp, eń uly qundylyq – Táýelsizdigimizdi máńgi etýge qyzmet etedi. Óıtkeni, bizder, Elbasymyz atap ótkendeı, damyǵan otyz memlekettiń qataryna qosylýdy maqsat etken elmiz.

Álısultan QULANBAI, «Egemen Qazaqstan»