Qazaqstan Respýblıkasy Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıin, ıaǵnı 1991 jyldyń 16 jeltoqsanynda óziniń táýelsizdigin jarıalaı otyryp, óz memlekettiliginiń salystyrmaly túrde alǵanda óte qysqa kezeńinde úlken áleýmettik, saıası jáne ekonomıkalyq reformalardy júzege asyrdy jáne Ortalyq Azıadaǵy asa mańyzdy eldiń birine aınaldy. Qazaqstan jan basyna shaqqandaǵy İJÓ-in 700 AQSH dollarynan 13 600 AQSH dollaryna deıin arttyryp, eldegi damý men turaqtylyqtyń negizinde óziniń maqsatyn aıqyndap aldy jáne básekelestik turǵysynan alǵashqylardyń qatarynda aldyna álemdegi asa damyǵan 30 memlekettiń sapyna qosylý mindetin qoıdy, - dep jazady Qamshy.kz "Egemen Qazaqstanǵa" silteme jasap.

Búginde Qazaqstanda turaq­ty­lyq pen túsinistiktiń arqasynda túrli etnostyq toptar men dinı senim-nanymdaǵy adamdar bir ja­ǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵaryp, dostyqtyń temirqazyǵyn bekemdeı túsýde. Al eldegi Qazaq halqy sanynyń úlesi 65 paıyzdy qurasa, jalpy turǵyndar 17 mıl­lıonnan asyp jyǵylady. 2014 jy­ly Qazaqstan jahandyq beıbit­súıgish ındeksiniń jyl saıynǵy kórsetkishi boıynsha 99-orynda turaqtasa, ótken jyly 86-orynǵa, al bıyl tipti 75-orynǵa kóterildi.

Beıbitshilik pen tynyshtyqtyń jáne turaqtylyqtyń negizindegi damýynyń nátıjesinde Qazaqstan ótken 20 jyl ishinde shetel ınves­torlary úshin, qarapaıym tilmen aıtqanda, tartylys ortalyǵyna aınaldy desek, qatelespeıtinimiz anyq. Osy oraıda Qazaqstanǵa quıylǵan tikeleı shetel ınvestı­sıalarynyń kólemi 200 mıllıard AQSH dollaryna jetip otyr.

Syrtqy saıasattaǵy mýltıperspektıvaly tıimdilik

Qazaqstan kópqyrly jáne beı­bitsúıgish syrtqy saıasat ustanyp keledi. Máselen, eldiń Reseımen shekarasy 14 myń shaqyrymǵa sozylyp jatyr. Qytaımen jáne basqa da eldermen shekaralasady. Astana olardyń barlyǵymen stra­tegıalyq qarym-qatynas usta­na otyryp, óziniń baılanys­taryn AQSH-pen, Eýropa elderi­men jáne Islam álemimen nyǵaı­týdy da umytqan emes. Osy sala­da teńdestirilgen mańyzdy saıa­sat júrgizip kele jatqan Qazaq­stan burynǵy Keńes Odaǵy respýb­lıkalarynyń ishinde, Islam álemi elderinde alǵash bolyp EQYU-ǵa tóraǵalyq etti. Islam ynty­maqtastyǵy uıymyna basshylyq jasady.

Endi EKSPO-2017-niń ıesi retinde osy halyqaralyq úlken sharany ótkizýge jan-jaqty daı­yndyq ústinde. EKSPO-nyń óziniń aýqymy jóninen álemdegi úshinshi shara bolyp sanalatynyn qaperge sala keteıik. Atalǵan halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmege 5 mıllıonnan astam adam keledi dep kútilip otyr. Osy maqsatta qazirgi kezde negizgi taqyryby «bolashaqtyń energıasy» bolyp tabylatyn jańa da zamanaýı kórme ortalyǵynyń qurylysy salynýda. El astanasynyń qaq tórinde oryn tepken kórme alańy EKSPO-2017 aıaqtalǵan soń eldiń bas qalasynyń kórme týrızmi nysany retindegi shebin nyǵaıta túsetin bolady. Bul tabystardyń barlyǵyna Qazaqstan óńirdegi alǵashqy el bolyp qol jetkizip otyr.

Tarıh pen týrızm eli

Sońǵy kezderi túrli elder, onyń ishinde Qytaı da bar, tarıhı Jibek jolyn qalpyna keltirýge kúsh-jiger jumsap jatyr. Al Qazaqstan Jibek joly marshrýtynda ózgeniń nazaryn ózine stra­tegıalyq jáne geosaıası ornalasýymen aýdarady jáne jerasty qazba baılyqtary turǵysynan kelgende álemdegi asa baı elderdiń qatarynan sanalady. Máselen, Qazaqstan munaı men tabıǵı gaz qory boıynsha álemde 12-oryn alady. Qýat kózderinen túsken paıdanyń arqasynda elde keń kólemdi qurylys jumystary qanat jaıyp, joldar men kópirler salyndy.

Týrızm salasynda da aıtar­lyq­taı tabysqa jetken Qazaqstan týrıserdiń nazaryn óziniń bire­geı arheologıalyq týyndylary­men de ózine aýdaryp otyr. Qazirgi tańda elde 9 myńnan astam tarıhı týyndylar bar dep esep­teledi. Túrli oblystar men qala­lardaǵy kóptegen týyndylar IýNESKO-nyń qorǵaýyna alyn­ǵan, Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń bastamasy boıynsha júzege asyrylyp kele jatqan «Mádenı mura» baǵdarlamasynyń arqasynda qazaqtyń tarıhy men mádenıetiniń tanymaldyǵy álemde barǵan saıyn arta túsip otyr.

Álemde Nazarbaevtyń alar orny aıtarlyqtaı

El Prezıdenti Nursultan Nazarbaev – kópqyrly jáne óńirlik aýqymnan asyp ketken kóshbasshy. Búginde ol tek óz eli ǵana emes, búkil óńirdiń turaqtylyǵy men damýynda sheshýshi ról atqaratyn tulǵa bolyp tabylady. Nazarbaev qol jetkizgen deńgeıdi túsinip, ony kelesi urpaqqa berý úshin bul kóshbasshynyń biregeıligine ekpin túsirý kerek. Nazarbaev táýelsizdik jarıalanbaı turyp, KSRO depýtattarynyń sezinde bylaı degen bolatyn:

«El demokratıalandyrý týraly ádemi sózderge qaqalyp-shashalyp jatqan kezde, bir úzim nan úshin Eýropanyń baı «ústeline» kóz súzý bastalǵan tusta mundaı saıasatpen esh kelise almaımyn. Qazaqstan eshqashan eshbir óńirdiń qoltyǵynda ketpeıdi jáne eshqashan bireýdiń inisi bolmaıdy». Nazarbaev, sondaı-aq, jańashyldyqqa jany qushtar kóshbasshy retinde Sıngapýrdyń, Ońtústik Koreıanyń, Malaızıa men Túrkıanyń úlgi-ónegesimen rýhtandy. Ol óziniń bilimin ekonomıka, tarıh, saıasat jáne ǵylymnyń basqa da salalarynda tereńdete túsip, eldiń 2030 jylǵa deıingi damý josparyn túzdi. Osy arada eldiń yntymaqtastyqqa, ıntegrasıaǵa, turaqtylyq pen beıbitshilikke negizdelgen syrtqy saıasatynyń irgetasyn qalady.

Shyn máninde, Qazaqstan qýaty jóninen álemdegi tórtinshi ıadrolyq derjava edi. Alaıda, Memleket basshysy sarabdaldyq tanytyp, Semeı ıadrolyq synaq polıgonyn jaýyp qana qoımaı, qoldaǵy ıadrolyq arsenaldan da óz erkimen bas tartty. Belsendi is-qımyl tanytqan Nazarbaev, sonymen qatar, óziniń kóregendiginiń arqasynda ekonomıka men áleýmettik saladaǵy kóptegen kókeıkesti problemalardy der kezinde eńserýge qol jetkizdi. Nazarbaevtyń osy qyry Qazaqstannyń qandaı da bir ishki janjaldarsyz ilgerileýine múmkindik berdi.

Sonymen bir mezgilde, Nursultan Nazarbaev sım­bıo­tıkalyq kóshbasshy deý­ge laıyq is-áreketter de tanyta bildi. Atalǵan túsinik ákimshilik ómirge tiri organızmder arasyndaǵy úılesimdilikti nyshandaıtyn termın retinde beıimdelgen bolatyn. Osylaısha ol, qalaıtyn bolsań, álemde barlyq dinder men etnostarǵa beıbitshilik pen kelisimde ómir súre alatyndaı jaǵdaı jasaýǵa bolatynyn aıǵaqtap, osynysymen búkil álemniń nazaryn ózine aýdardy. Atalǵan úderis Nazarbaevtyń álemdik saıası sahnada kóregen kóshbasshy retindegi shebin shyn máninde nyǵaıta tústi. Sóıtip, óńirde damýdyń Nazarbaev qoldanǵan ádisteri men tásilderi Shyǵys pen Batysty biriktiretin ıntegrasıalyq úderisterdiń tartymdylyǵy úshin alǵyshart jasady. Osy negizde Reseı, AQSH jáne Qytaı sekildi jahandyq aýqymdaǵy kúshter qazaq dalasynda teńdeı tıimdilik qaǵıdaty bo­ıynsha kezdesýge múmkindik aldy.

Turaqtylyq pen qaýipsizdikten asqan bıik maqsat joq

Álemdegi ekonomıkalyq sil­ki­nister, sondaı-aq, munaı baǵasy­nyń túsip ketýi EýrAzEQ elderin­de, tutastaı alǵanda Qazaqstan ekonomıkasynda da, belgili bir deńgeıde qıyndyqtar týǵyzyp otyr. Alaıda, «Ortalyq bank» pen «Samuryq-Qazyna» qorynda jınaq­talǵan senimdi ulttyq rezerv­tiń bolýy atalǵan úderisti salys­tyrmaly túrde jeńil eńserýge múmkindik týǵyzýda. Bul arada Pre­zıdent Nazarbaevtyń atalǵan qordy qura otyryp, jahan­dyq deńgeıde osyndaı yqtı­mal tótenshe jaǵdaılardyń oryn alýy múmkin ekendigin esker­geni ańǵarylady. Munaıdan tys­­qa­ry sektorlardy jandandyrý bo­ıynsha qolǵa alynyp jat­qan bastamalar tabys­ty júzege asyrylǵan jaǵdaıda, ıaǵnı ekono­mı­kanyń tıimdiligin art­ty­ratyn jobalarmen qatar, shaǵyn jáne orta bıznesti damytý­ǵa baǵyt­talǵan is-sharalar óz nátı­jesin beretin bolsa, taıaý bola­shaq­ta Qazaqstannyń ornyqty damý men ósý maqsattaryna qaraı senim­di túrde qadam basatyny kúmánsiz.

Ekonomıkalyq turaqtylyq pen ekonomıkanyń sektorlaryn ártaraptandyrý eldiń saıası jáne áleýmettik turaqtylyǵy men tu­tastyǵyn buzǵysy keletin belgili bir toptardyń mysyq tileýine tıisti jaýap bolyp tabylmaq. Nazar­baevtyń kóshbasshylyǵymen Qazaq­stannyń búginde Ortalyq Azıadaǵy, eger keń aýqymda qaras­­tyratyn bolsaq, búkil Eýra­zıadaǵy sheshýshi memleket bolyp otyrǵanyna kóz jetkizesiń.  Eýr­AzEQ-tyń beriktigi jáne óńir el­deriniń syrtqy álemmen ıntegra­sıalanýy birinshi kezekte Qazaq­stannyń turaqtylyǵy men damýyna táýeldi. Demek, Qazaqstanǵa qar­sy baǵyttalǵan terorızm men ózge de qaterlerdiń qaýpin joıý búkil Eýrazıanyń basymdyǵy bolýy tıis.

Kýrshad ZORLÝ, «Yeni Cag» gazetiniń jýrnalısi