Qazaq ana qoı etine jerik bolsa, keıin týylǵan balasy qoıdaı qońyr minezdi, qozydaı momaqan, jýas bolady, jibek sózdi, qoı kózdi, juqa júzdi, marjan tisti, sheber isti, móldir sezimdi, ımannan uıat, aqylynan qýat tógilip turatyn, júregi nurly adam bolady dep yrym etedi. Óıtkeni, «qoı Mekkeden jaralǵan», «qoı piri – shopan ata» dep uıǵarady.

Mundaı adam jan balasyna qas qylmaıdy. Jamandyq oılamaıdy. Jadylyq istemeıdi. Bárine qaraılasyp, qamqorshy bolyp júredi. Júregi jyly, sezimi ystyq keledi. Sóılese, bulbuldaı saırap ketedi. Sóz  maǵynasy shekerdeı tátti, baldaı dámdi bolady. Dúıim jurtty, bir taıpa eldi aýzyna qaratady. Kóregen kózdi, sheshen sózdi, ımandy bolady. Jany jaqsylyqtan nur tógip turady. Sosyn baıyzdy bolady. Áldebireýler sıaqty syzdap, shıqandaı qyzaryp turmaıdy. İshimdegini tap dep tomyryqtanbaıdy. Bultsyz, móldir aspandaı kóńilmen, tas jaryp aqqan tas bulaqtaı taza sezimmen jaınap jadyrap, muńsyz kózben aldyńda turady.

Mundaı bala ónerli, sheber, isker keledi. Óziniń qyzyqqan nársesin iske asyrmaı tynbaıdy. Eńbekqor, beınetqor, kónbis minezdi bolyp keledi.

Qazaq ana eshki etine jerik bolsa, keıin týylǵan balasy eshkideı baqyryp jylap týylady. Eseıgende zarjaq óleńshi bolady. Minezi ushqalaq keledi. Sabyrsyz, sasqalaq, ushyp-qonǵan, bir jerge turmaıtyn, órli-qurly, joǵary-tómen shaýyp júretin, bir esikten bir esikke kirip, qydyryp júretin, syıdań aıaq, qý minezdi bolady. Áreketi tez bolady. Denesi názik keledi. Dúnıequmar, qyzǵanshaq, buldanshaq, shamdanshaq bolady. Aınalasyn-daǵylarmen qazir ursysyp, qazir shyǵysyp júredi.

Mundaı eshki etiniń jerigin kóksep týylǵan ul ne qyz bolsyn sulý shyraıly bolady. Qyz bolsa, kózi aınadaı jarqyrap janyp turady. Aqsha júzdi, alma betti, qyr muryndy, qypsha beldi, názik jandy, qaımaq erindi, oınaqy sezimdi, ot minezdi, seter keledi. Jańalyqtarǵa boı uryp, eleń qaǵyp eldiń aldynda júredi. Qulaǵyn túrip turady. Top jınalǵan jerden qalmaıdy. Saýyq-saıranǵa kelgende aldyna jan salmaıdy.

Al er adam bolsa syǵyr kózdi, sybyr sózdi, qaba saqaldy, qyńyr maqaldy, qýshyq deneli, shor shekeli, qyljaq minezdi keledi. Aınaladaǵylaryn mazaqtap, mysqylǵa qosyp, túırep sóılep turady. Sabyrsyz, sasqalaq, ókpelegish, ashýshań keledi. Syn kótermeıdi, maqtaý súıedi. Tıtteı kemshiligin aıtsań, ol saǵan jaý bolyp shyǵa keledi. Kóńili bos, jylaýyq keledi. Ónerge kelgende aldyna jan salmaıdy. Dúıim jurtty ózine baǵyndyryp, el aýzyna tez ilinedi. Topyraǵy jeńil bolady.

Qazaqtyń ádebı til ónerinde qoı men eshkige qatysty maqal-mátel, beıneli sóz tirkesteri bar. «Qoıdyń súti – qorǵasyn, qoıdy qyrǵan ońbasyn», «Qoı Mekkede jaralǵan», «Aqsarbas qoıdyń sadaqasy adamdy ajaldan ap qalady», «Eki qoshqardyń basy bir qazanǵa syımaıdy», «Qoıly aýylda qut bar», «Semizdikti qoı kóteredi, qoıdan basqa ne kóteredi», «Qoıdan qońyr, jylqydan tory», «qoı kózdi», «qozy quıryq», «qoshqar tumsyq», «qoshqardaı súzisti», «qoıdaı mańyrap», «qoı tisti», «qoı moıyn», «qoı basty», «qozy erin», «qozy muryn», t.b. tolyp jatqan beıneli sóz tirkesteri bar. Osy sózderdiń keıbireýleri maldyń ajaryn ashsa, keıbireýleri adamnyń minezine qatysty aıtylady. Symbat kórkin bildiredi...

Al «Eshki súti - emge, eti – jelge tıedi», «Eshkili baı – kóshpendi baı», «Eshki baqqan jylap baǵar», «Eshkili qoı óregen, Qyzdy aýyl ósegen», «Atan serke jol bastar, Atpal azamat qol bastar», «Qoryqqan qasqyr eshkini apa deıdi», «tekedeı baq-baq etedi», «eshkiniń quıryǵyndaı shoshań-shoshań etedi», «teke múıizin kórsetti», «eshki eti ermendeı, jerden shıpa tergendeı», «serke múıizindeı», t.b. teńeý sózder men maqal-mátelder taǵy da adam minezin asha túsedi.

Bolat Bopaıuly Jota Qajy