Qazaq ana túıe etine jerik bolsa, keıin týylǵan balasy túıedeı úlken, dáý azamat bolady. İri minezdi keledi. Nar kóńildi bolyp týylady dep yrym etedi. Mundaı jerik asyn kóksep týylǵan bala ul ne qyz bolsyn onyń qol-aıaǵy uzyn, dene bitimi zor, shaqsha basty, tana kózdi, dana sózdi, jyly júzdi, nar minezdi, syrbaz, syrly, sulý shyraıly, mańqıǵan mańǵaz, toq kóńildi bolady dep qaraıdy.
Túıe etiniń jeriginen týylǵan bala qara jumysqa kelgende qaıyspaıdy, júktiń aýyryn kóteredi, alda júredi. Áreketi baıaý bolady. Minez-qulqy bir qalypty bolady. Jan saraıy taza keledi. Kóńil-kúıi únemi kóterińki júredi. Dostyqqa myqty, opadar bolady. Syr saqtaýǵa kelgende aldyna jan salmaıdy. Ártúrli qıyndyqqa moıymaı, barlyq iste tabandy keledi. Esh ýaqytta asyp-saspaıdy, ushyp-qonbaıdy, jeńiltektenbeıdi. Aldaǵy bolar isterdi saraptal sanaǵa salyp, qorytady. On oılap, bir pishedi. Ár istiń obal-saýabyn aıyrady. Aqty – aq, qarany – qara deıdi. Tutqıyldan bir isti estip qalsa, ne bir aýyr jumysty isteýge týra kelse, basqalarsha baıbalam salmaıdy, basyn aýlaqqa salyp qashqalaqtamaıdy. Sol jumysty ornyqty istep, oıdaǵydaı bitiredi. Jumysty bitirip tastaǵan soń, mańǵaz túıedeı mań-mań basyp, bylq etpeı ómir júgin kóterip, tirshilik kóshinde júre beredi. Aspaıdy, saspaıdy, alǵan betinen qaıtpaıdy. Jalpaq tabanyn aýdaryp, alǵa qaraı tarta beredi. Túrinen, túsinen esh abyrjý baıqalmaıdy. Qaı ýaqytta kórseń de, qaı ortada júrse de, sol baıaǵy momaqan, salmaqty, sabyrly qalpynda kóresiń.
Al mundaı adamǵa bireý-mireýler orynsyz qarsy tursa, bet aldy jolyn tossa, beıkúná mazalasa, qytyǵyna tıip, shamyn qozdyrsa, onda ol adamdy ońdyrmaıdy. Beıne aq túıedeı tarpyp tastaıdy. Sosyn taǵy da topan sýdy tobyǵyna ilmeı, mań-mań basyp, alǵa qaraı aıańdap bara jatqanyn kóresiń.
Mundaı minezdi adam aqyldy, arly bolady. Aryna dat juqtyrmaıdy. Adamgershiligine tot shaldyrmaıdy. Barlyq adamdarmen etene qoıý baılanysta bolady. Bereke-birlikti saqtaıdy. Ósekke ermeıdi. Jaman jerge júrmeıdi. Ǵaıbat aıtýdy bilmeıdi. Bárin ózi baǵamdap, tereń baǵalap otyrady. Alysqandy ardaı aıymen, jaǵalasqandy jaısań jaqsy janymen op-ońaı jeńedi. Bereke saqtap, peıishteı kóńilmen júredi...
Qazaqtyń ádebı til ónerindegi «túıedeı azamat», «nardaı jigit», «atandaı atpal azamat», «narkesken jigit», «býradaı burqyrady», «boz ingendeı bozdady», «aq túıedeı tarpydy», «bota músin arý qyz», «bota kóz», «kózi botalap tur, kóńili jotalap tur», «túıeniń tórt emshegindeı, bıeniń eki emshegindeı», «nar jolynda júk qalmas», «túıe úlkeni – kıe úlkeni», «túıeli baı – bıeli baıdan artyq», «túıe baqqan – túıme taqqan», «túıege mingen qudaıǵa jýyq», «túıeden jyǵylsań shýdasyn tóseıdi», «túıe jolda shókse jut bolar, qoraǵa kep shókse qut qonar», «túıe barda – ıe bar», «túıege tas laqtyrsań – aınalyp basyńa tıedi», «eki nardyń ortasynda shybyn ólipti», «býradan jyn da qashady» degen beıneli sóz tirkesteri túıe tabıǵatyn odan ary ajarlandyryp, asha túsedi, sonymen qatar túıe minezdi azamattardyń da beınesin somdap, túıedeı minezderin órkeshimen kórsetedi.
Qazaq uǵymynda tórt túlik maldyń ishinde túıe túligi de kıeli sanalady. Kıeli baǵalanady. «Arýana», «oısylqara», «qara jerdiń qaıyǵy», «júk kemesi», «shóldiń kóligi» dep túıe janýaryn da erekshe qasterleıdi. Adal kólikke sanaıdy.
Bolat Bopaıuly Jota Qajy
