Qazaq halqynda mynadaı bir yrym bar. «Eki qabat áıel ne nársege jerik bolsa keıin týylǵan balasynyń minezi jegen jerik asyna tartady» dep nanady. Eger anasy aıý etine jerik bolsa, týylǵan balasy beıne aıý sekildi bolady. Árqandaı jumysqa qarajon, kúshti keledi. Alpamsadaı úlken, dáý azamat bolyp er jetedi. Minezi ańǵal-sańǵal, ańqaý keledi. Jumys istegende qorbańdap, ıkemsiz bolady. Áreketi baıaý, aıaq alysy aýyr, balpańdap, jaıbasarlanyp júredi. Aıtqan sózdi jelkesimen tyńdaıdy, qulaǵy aýyr, minezi sabyrly kórinedi. Bir jumysqa jumsasań, ornynan ázer qozǵalady. Sarań sózdi keledi. Júrgende eki jaqqa yrǵalyp, balpań-balpań etip, aspaı-saspaı júredi. Eseıe, es bile kele, eshkimge de des bermeıdi. Qarýy aqylyna saı, arystandaı azamat bolyp er jetedi. Kózi jumyqtaý, qulaǵy shunaqtaý keledi. Qol-aıaǵy balǵadaı, eki beti almadaı, shymyr deneli bolyp ósedi. Ataǵy jeti jurtqa jetken, jeteli azamat bolady. Bir kemshiligi – qorqaqtaý, tabansyzdaý bolady. Dúıim jurt jınalǵan jerge kóp baıyzdap turmaıdy. Úlkenderge, ózi teńdesterine, tipti ózinen kishi adamdarǵa da qarsy kelmeıdi. Kúshi qaptal jetip, oıy orap tursa da, bir nársege batyldyq etpeıdi. Sodan qaradaı qashqaqtap, sheginshektep, boıyn syrtqa tarta beredi. Kóp nársege úreılenip, úrkektep qaraıdy. Áste aldyǵa túsip, basqalardan qara ozyp júgirmeıdi.
Al ashý-yzasy kelse, bárin de tas-talqan etip, apyryp-japyryp ketedi. Taýdan tas qulaǵandaı qopal-qopal qylyqtar kórsetedi. Jerdi jaryp, aıqaı salady. Tipti, baqyryp-shaqyryp ketedi. Áıteýir bir jaqsysy, ondaı minez uzaqqa barmaıdy. Ózi syılap, jaqsy kórip júrgen áldebir úlken adam aqyl aıtsa boldy, ashýyn tejep, aıbaryn joǵaltyp, toqyrap, toqtap qalady. Oılanyp, ashýyn aqylǵa jeńdiredi.
Aıý etiniń jeriginen týylǵan azamat – elge esh jamandyq oılamaıdy, qastyq saılamaıdy. Basqalarmen básekege túspeıdi. Qyzaraqtap, qyzǵanbaıdy, qashanda ózine buıyrǵan nesibesin alyp, oǵan qanaǵat etip, jumysty apyryp-japyryp bitirip tastaıdy da, qarny toısa, jumysy bitse, balpań basyp qasqaıyp kete barady. Mundaı adam bireýge jumys istese, istegen jumysynan aqy dámetpeıdi, súıinshi suramaıdy. Bireýge istegen isin dostyq kómek, kisilik nıet, adamgershiligim dep, eseptespeı júre beredi. Tipti, azamattyǵym dep te biledi.
Mundaı adamdardyń óń-turqy kóbinde qara tory ne aq-sary, ne aqqubasha bolyp keledi. Sulý shyraıly bolady. Barmaq saýsaqtary barbıǵan jýan bolady. Erni salbyrańqy keledi. Minezi jaqsy bolsa da, kóbinde qabaǵyn túıip túksıip júredi. Mundaı jerikten týylǵan adamnyń birazy kebeje qaryndy, et jeńdi keledi. Dóń, kúdis jaýyryndy, býra sandy bolady. Daýsy aıýdaı kúrildep shyǵady. Minezi birbetkeı bolady. Aıtqanynan qaıtpaıdy, oıǵa alǵanyn oryndamaı tynbaıdy. Ótirik aıtpaıdy, shyndyqty betke badyraıtyp aıtyp salady. Sosyn jaıbaraqat qarap otyra beredi. Kedeı-kembaǵal, joq-jitik, jetim-jesir, múgedek-kárip adamdarǵa jany ashyp, qaraılasyp júredi. Qoldan kelgen kómegin aıamaıdy. Qolda baryn bir-aq bere salyp qarap otyratyn tustary da bolady.
Iá, aıý etiniń jeriginen týylǵan mundaı adam dúnıeni eleń qurly kórmeıdi. Topan sýdy tobyǵynan keltirmeıdi. Jalǵandy jalpaǵynan basady, alǵan betinen qaıtpaı alǵa qaraı júredi.
Eger osyndaı aıý etiniń jeriginen týylǵan qyz bala bolsa, dene bitimi kesek, qol-aıaǵy iri, jalpaq betti, jalpaq alaqandy, jalpaq tabandy, qalyń etjeńdi erindi, tana kózdi, dana sózdi, dara minezdi erkekshora bolady. Qarý-qaıraty er adamdardan kem túspeıdi. Ózine qarsy kelgen áıel bolsyn, er bolsyn, belinen búktep, alyp urady. Qoly jomart, aqshelek, jarqyn jaǵymdy júzdi bolady. Bir aıyby – qyzǵanshaq, urynshaq, qyljaq sózdi jyndybastaý keledi. Mahabbatqa jaýapkersiz, dala kezbeleý bolady. Úı jumysyna saq bolǵanymen jaýapkershiligi az bolady. Tamaq isteý, bala baǵýǵa moıyn burǵysy kelmeıdi. Ydys-aıaq jaqqa barsa, saldyr-gúldir etkizip, birin-birine soǵyp, keminde bir keseni syndyryp ketedi. Kıimdi olpy-solpy kıedi. Jarassa da, jaraspasa da ústine ilip alyp, han bazarda, qonaqta, toıda tartyp júredi. Basqalar ózine qandaı kózben qaraıdy, qandaı baǵa beredi, onymen eseptesip jatpaıdy. Bári ózine durys bolsa boldy. Óz sezimi qabyldamaǵan, basqalardyń aıtqan qandaı da aqylyn qabyldamaıdy. Áıel adamdardan kóri er adamdarmen syrlasýdy, áıel adamdardyń jumysynan kóri er adamdardyń jumysyn isteýdi unatady.
Bolat Bopaıuly Jota Qajy
