Kıeli ermen – gúldiń aty, dala gúline jatady.

Qazaq gúl bapkerleri kıeli ermen gúlin kúrdeli gúlder tuqymadsyna jatqyzady. Kópjyldyq shóptektes ósimdik dep biledi.

Kıeli ermen gúliniń bıiktigi 20-45 santımetr shamasynda keledi. jer astyndaǵy tamyr sabaǵy, kógen tamyry kóldeneń ósedi, aǵash tektes bolyp ózgeredi. Tamyry topyraq tústi, ıisi jaǵymdy. Sabaǵyndaǵy sansyz butaqtary kólbeı kóterile ósedi. Jalǵyz sabaqty bolady. Qyzyl kúreń ne jasyl tústi kelip, syrtynda aq tústi maqta tárizdes túkteri bolady. japyraqtary kezektesip ne qarama-qarsy ornalasady, tóńkerilgen jumyrtqa formaly, qaýyrsyn aıyryqty. Kishkentaı japyraqtary taspa tárizdi, qandaýyr formaly, saǵaqsyz. Qysqa butaqtary sabaq boıynda dóńgelene ósedi. Shoqbas gúl shoǵyry sabaǵyna qoltyqtaı ósip, jıi ornalasady. Syrtynan qaraǵanda jumyrlaý tútik tárizdi kórinedi. Gúli kishkene, sary tústi. Qyrkúıek, tamyz aılarynda gúldeıdi. Gúl kezdegi kıeli ermendi qazaq malshylary «aıjamal gúldi ermen», «gúl ermen», «ermengúl» dep te ataıdy. Gúl ashqanda sulýlyq, ásemdik shegine jetken kezi, dárilik qýaty asqan kezi.

Kıeli ermenniń jer sharynda keń taraǵan 200-deı túri bar. Olar bıik, uly taýlardyń shópti jerlerinde, taýdyń kúngeı betterinde, samyrsyndy orman arasynda ósedi.

Qazaq emshileri kıeli ermenniń barlyq shóbi dári dep biledi. Ermen pisken kezde, gúldegen tusta, jazda, kúzde qazyp alyp, jippen býyp, kóleńkede keptiredi. Keıin usaqtap týrap, dári retinde qoldanady. Bul gúlden jasalǵan dárilerdiń qasıeti – ashshylaý dámdi, jyly raıly, ýytsyz. Ystyqty basady, ýytty qaıtarady, tamaqty sińiredi. Jylan shaqqanǵa kıeli ermennen bir sári sýǵa qaınatyp ne sýǵa buqtyryp ishedi. Kıeli ermendi sýǵa qaınatyp alyp, onyń sýymen jylan shaqqan jerdi jýsa ýy qaıtady, tez jazylady. Esekjemge, túrli sebeptermen isip aýyrǵan adamdarǵa em bolady.

Bolat Bopaıuly Jota Qajy