Raýaǵash gúli – gúldiń aty, dala gúline jatady.

Qazaq gúl bapkerleri raýǵash gúlin qaraqumyqtar gúliniń gúldes jáne jemistes týysy túrinde tanıdy. Kópjyldyq gúldi jáne jemisti shóptektes ósimdik dep biledi. Ásemdik jáne dárilik jaqtan jer sharyndaǵy qundy, baǵaly gúlder sanatynda.

Raýaǵash gúliniń bıiktigi 30-100 santımetr shamasynda bolady. jýan tamyrynyń syrty kúrek tisti, ishi sary tústi keledi. Jalǵyz sabaǵynyń oıyq syzyqtary bolady. Túp jaǵyndaǵy uzyn saǵaqty japyraqtary kezektesip ornalasady. Dóńgelek japyraǵynyń jıegi ketik bolady. Japyraq tuǵyry qońyr tústi qabyq tárizdi, sabaǵyn oraı ósedi. Shashaý gúl shoǵyry basynda ósedi. Tuqymsha jemisi domalaq qanatty, sheti qyzyl gúl tústi keledi. Tuqymy úsh qyrly, raýaǵash gúli tamyz, qyrkúıek aılarynda gúldeıdi. Gúl jarǵan kezi ajarynyń tolǵan kezi, dári bolǵan kezi.

Raýaǵash gúliniń jer sharynda 2000-ǵa jýyq túri bar. Olar uly qaraǵaıly, samyrsyndy taýlarda, terek shatqaldy saılarda, qońyrjaı jerlerde ósedi.

Qazaq shıpagerleri raýaǵash gúliniń tamyry jáne sabaǵy dári bolady dep qaraıdy. Kúzde jer ústi bólimi qýraǵanda qazyp alady. Syrtqy bojyr qabyǵyn alyp tastap, shıki kúıde ne araq qosyp qýyryp paıdalanady, dári jasaıdy. Bul gúlden jasalǵan dárilerdiń qasıeti – kermek dámdi, sýyq raıly, ýsyz bolady. Ystyqty basady, úlken dáretti keltiredi, ish qatqandy jumsartady, isikti qaıtarady, qantalaýdy taratady, irińdi isikterdi jazady. Soqyrishek jedel qabynýyna, ishek qabynýǵa, ish ótýge, qan túkirýge, murynnan qan aǵýǵa, kúıikke, qaınaq sýǵa kúıýge em bolady.

Qazaqtar qoıdyń etin asqanda raýaǵashtyń tamyryn qosyp qaınatady, sosyn sorpasyn ishedi. Sorpasy qyzǵylt tústi tosap dári bolady. Qazaq raýaǵashty «sary aǵash» dep te ataıdy. Burynǵy qazaq analary onyń sary tústi ádemi boıaýymen terimen tigilgen ton-shalbarlardy boıaǵan. Kıimge ásem de ádemi tús berip, kıim ajaryn arttyrǵan.

Bolat Bopaıuly Jota Qajy