Ógeıshóp

Ógeıshóp – gúldiń aty, dala gúline jatady.

Qazaq halqy ógeıshópti kúrdeli dala gúlderiniń biri retinde jaqsy tanıdy. Ol kópjyldyq shóptesin ósimdik. Qazaq bul ósimdikti «ógeıshóp» dep ataýynyń ózinjdik syry, bólekshe qyry bar. Onyń japyraǵynyń ústińgi jaǵy jasyl tústi, sýyq bolady. Japyraǵynyń astyńǵy beti ústińgi betine qarama-qarsy jumsaq ári jyly bolady. Sebebi japyraǵynyń astyńǵy beti ústińgi betine qaraǵanda sýdy az býlandyrady. Bul gúldiń basqa gúlderden ereksheligi gúldep bolǵannan keıin japyraq jaıady. Qazaq ógeıshóp japyraǵynyń bir-birine ógeıtik kórsetkenine qarap ony solaı atady.

«Ógeıshóptiń boı bıiktigi 10-30 santımetr shamasynda. Tamyr sabaǵy «kógen tamyr» dep te atalady, kóldeneń, jińishke, uzyn bolyp ósedi. Japyraǵy uzyn saǵaqty, jıegi oıyq tisti, dóńgelek, júrek tárizdi, túp jaǵynda shoqtanyp ósedi. Japyraq beti qaraltqym jasyl tústi, japyraq syrtynda jiti ósken aq túksheleri bolady. gúl saǵaǵy túkti keledi, on shaqty gúl oranshysy sabaǵyna kezektesip ornalasady. Gúl maısasy kúzde ósedi, kóktemde gúl  ashady. Gúl sabaǵy qyzyl kók tústi keledi».

Ógeıshóp uly taýlardyń ózendi sabalarynda, orman jaǵalarynda, dymqyl jerlerde ósedi. Altaı taýy jáne Tán-SHan taýlaryna taralǵan,  Tarbaǵataı, Shonjy, baı aýdany qatarly jerlerde kóbirek ósedi. Gúl  shanaǵy gúli ashylmaǵan kezde dári bolady.

Qazaq halqynyń baıyrǵy emshileri kúz aılarynyń sońynda, kóktem mezgilinde jer betine áli shyqpaǵan gúl shanaǵyn qazyp alyp, gúl shanaǵyn alyp tastaıdy da, tazalap keptiredi. Túsi buzylmaý úshin sýmen jýmaıdy, qolmen myjymaıdy, shıkideı nemese bal qosyp óńdep, ár túrli aýrýlarǵa paıdalanady. Ógeıshópten jasalǵan dárilerdiń dámi ashshylaý tátti dámdi, jyly raıly, ýytsyz bolady. Ókpeni jylytyp, jóteldi tıady, jeldi basyp, qaqyryqty syrtqa shyǵarady.

Qazaq emshileri ógeıshópti ókpe týberkýlezine, qurǵaq jótelge keńirdeksheniń sozylmaly qabynýyna, ókpe qabynyp qatty jótelgenge, qan qaqyrǵan aýrýǵa, demikpe jótelge, ókpe týberkýlezine uzaq ýaqyt qysylyp jótelgenge dári jasap ishkizedi.

Qazaq ensıklopedıasynda ógeıshóp týraly bylaı baıandady: «Ógeıshóp – kúrdeli gúlder tuqymdasynyń bir týysy. Ógeıshóp kópjyldyq shóptesin ósimdik. Ógeıshóptiń Qazaqstanda ǵana bir túri kádimgi ógeıshóp ósedi. Kádimgi ógeıshóptiń bıiktigi 10-25 santımetr. Japyraǵy qabyrshaq tárizdi, qońyr kúreń, kezekti ornalasqan. Tamyry tóselmeli, gúli sarǵylt, jeke-jeke ornalasqan. Qos jynysty, gúl shoǵy – sebet. Erte kóktemde japyraq jaımaı turyp gúldeıdi. Ógeıshóp Soltústik Amerıka jáne Soltústik Afrıkada, Eýropa bóliginde, Kavkaz, Qıyr Shyǵysqa taralǵan. Qazaqstanda Aqtóbe, Semeı oblysynda, Tobyl-Esil, Balqash, Alakól alqabynda, Altaı, İle, kúngeı Alataýynda ósedi. Ógeıshóptiń gúlinen ara bal jınaıdy».

Qazaq ógeıshópti eki maýsym gúli dep ataǵan. Sebebi ógeıshóp kóktem aılarynda gúl ashyp, kóktem dalasyna sán berse, kúzde sur tústi japyraǵyn jaıyp, kúz dalasyn qulpyrtady. Qazaqta «ógeıshóp óspegen jer ógeısip turady», «ógeıshóp dala sáni», «ógeıshópti mal jese, dárini daladan izdep netesiń?» degen tárizdi támsil sózder bar. bul sózderdiń túp tamyrynda qazaq halqynyń ógeıshópti jyǵa tanyp, tolyq biletini anyq ańǵarylady.

Bolat Bopaıuly Jota Qajy