Ultymyzdyń salt-dástúrleri jetip artylady. Qyzdy alyp qashý kóneden búginge deıin saqtalyp kele jatqan dástúr. Osy salt-dástúrdi kópshilik durys túsinbeı jatady. Negizinde qyz alyp qashý –qazaq halqynyń qanyna sińgen úrdis. Dástúrli qazaq qoǵamynda keıde jol-joralǵy jasap, qalyń mal berýge shamasy kelmeıtin jigit unatqan qyzyn ózara kelisimmen alyp qashqan. Iaǵnı, qyz alyp qashý óz zamanynda qoǵamnyń qajettiligine oraı paıda bolǵan úrdis.

"Qyz alyp qashý burynnan kele jatqan salt-dástúr me?" degen suraǵymyzǵa 80 jastaǵy Nazymkúl ájemiz jaýap berdi. «Bizdiń kezimizde alyp qashý boldy. Alyp qashýda qyzdyń kelisimi mańyzdy emes bolatyn. Qyz kelispeı jatqan kezde úlken jastaǵy apa - ájelerimiz tabaldyryqqa jatyp alady. «Meniń ústimnen attap ótseń, baǵyń ashylmaıdy, saǵan teris batamdy beremin» dep qyzdy kóndirip, basyna aq oramal jabatyn. Qyz alyp qashý burynnan kele jatqan dástúr. Osy dástúrdiń arqasynda kóptegen otbasy baqytty ǵumyr keship, qazirgi kezde úlken otbasy bolyp, nemereli, shóbereli bolyp otyr»,- dedi alty balanyń anasy Nazymkúl áje.

Al orta jastaǵy Fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty, pedagog Samal Dáribaevtyń aıtýynsha qyz alyp qashýdy salt-dástúrge jatqyzý durys emes. Qyz bala úıinen uzatylyp, qutty jerine qondyrylǵany durys.

«Halqymyz qyz balaǵa qonaǵym dep erekshe qurmetpen qaraǵan. Eki jaq kelisken soń qyzǵa batasyn berip, uzatý toıyn jasaıdy. Bul kóneden kele jatqan jol. Árıne, keńes ókimetiniń tusynda eki jastyń kelisimimen "qyz alyp qashý" úrdisi beleń aldy. Bul toı jasaýǵa múmkindigi bolmaǵan kezde oryn aldy. Tipti qyzdyń kelisiminsiz alyp qashý jaǵdaılary da kezdesetin. Biraq bunyń qaı-qaısysyn da dástúr dep aıtý orynsyz. Eń durysy, ǵasyrdan ǵasyrǵa jetken dástúrdi saqtap, úlkenderdiń rızashylyǵyn alý»,- deıdi Samal Dáribaev.

Sońǵy ýaqytta  kóp talqylanyp júrgen qyz alyp qashý týraly san túrli pikirler bar. Egde jastaǵy kisiler qyzdy alyp qashýdy durys sanaıdy. Al  jastar kóp jaǵdaıda  atalmysh saltty qoldaı bermeıdi. Mahabbat pen súıispenshilikke qurylmaǵan otbasynyń erteńi joq dep te aıtyp jatady. Endeshe, jastardyń qyz alyp qashý týraly pikirine kóshsek.

«Qyz alyp qashýdy salt-dástúrge jatqyzamyz, sebebi bul erteden kele jatqan úrdis. Alaıda erterekte qazirgi kezdegideı kórse qyzar azamattar sekildi qyzdy bir kórgennen alyp qashpaǵan. Qyzdyń kelisimimen, ruqsatymen alyp qashqan. Bir kórgennen alyp qashyp ketý qazirgi kezde jıilep keledi. Bul árıne durys emes. Salt-dástúr eken dep kez kelgen qyzdyń taǵdyrymen oınaý úlken kúná»,- deıdi Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń  3 kýrs stýdenti Abaı Nursultan.

Bireý alyp qashýdy salt-dástúrge jatqyzsa, keıbireýler jatqyzbaıdy. Árıne, árkim óz pikirin aıtýǵa quqyly. Al osy alyp qashý sharıǵat boıynsha durys pa? Osyny aýyl moldasy Zıat myrzadan suraǵan edik.

"Alyp qashý sharıǵat jaǵynan durys emes. Jalpy adamnyń bostandyǵy men quqyǵyna qol suǵýǵa sharıǵatymyzda qatań tıym salynǵan. Bul adamnyń ar-namysyn aıaq asty etý jáne kúná is. Neke máselesinde qyzdyń ózi sheshim qabyldaıdy. Tipti, ákesi de eriksiz turmysqa bere almaıdy.

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) qoshtasý qajylyǵynda Mına jazyǵynda turyp, qurbandyq kúni: «Rasynda, senderdiń qandaryń, mal-dúnıeleriń jáne ar-namystaryń bir - birińe osy qasıetti (Mekke) qalasy, osy qasıetti (qajylyq) aıy, osy qasıetti (qurban aıt) kúndeı qasterli», – dep,  adam ar-namysynyń qanshalyqty qasterli ekendigin eskertken. Qyzdy turmysqa májbúrlep eshkim bere almaıdy", deıdi Zıat myrza.

Burynǵy kezden bastap ata-babamyz ıslam dinin ustanyp keldi. Sharıǵat boıynsha qyz alyp qashý durys emes bolsa, qazaq halqy bul dástúrdi qaıdan shyǵarǵan degen suraq týýy jóndi. Dinimizde  nekeniń kelisimmen bolýy kerek ekendigi aıtylǵan. Iaǵnı, bul qyz alyp qashý eki jastyń kelisimimen bolatyndyqtan dinimizge saı. Ata-babamyz kez kelgen isti sharıǵat boıynsha jasap júrgen. Kez kelgen qyz bala basyna aq oramal taqqysy keledi, biraq zorlyq- zombylyqpen emes. Kóptegen qyzdar qyz alyp qashýdyń arqasynda, otbasyly bolyp otyrǵan shyǵar, biraq úıinen uzatylyp, ata-anasynyń rızashylyǵyn alsa, nur ústine nur bolatyn edi. Al sizdiń oıyńyz qandaı?

Qoryta kelgende bala er jetip, qyz  boıjetken shaqta árbir ata-ana «ulyn uıaǵa, qyzyn qıaǵa qondyrýy» paryz. Biraq "qyz muraty – ketý" eken dep áı-sháı joq, kóldeneń júrgen kók attyǵa eshkimniń de tıgisi kelmesi anyq. Adam taǵdyry, sezim, túsinik degen "dúnıelerdi" eskermeı, jalǵandy jalpaǵynan basyp júrgender qanshama? Qyz alyp qashý qyz ben jigit jaǵy ózara kelisimmen,  sóz baılasýymen bolatyn salt-dástúr. Biraq, dástúrdi burmalaýǵa bolmaıdy. Al salt-dástúrdiń úrdisin buzbasa qazirgi tańda adam urlaý, qınaý, zorlyq-zombylyq degen dúnıeler bolmas edi.

Daıyndaǵan: Aqnur MUHTARHAN