Jas memleketke álem keńistiginde qanatty erkin jaıyp, bıikke samǵaý ońaı sharýa emes. Elimiz egemendik alyp, halqymyz ǵasyrlar boıy kóksegen armanǵa jetken tusta el táýelsizdiginiń tuǵyryn nyqtaý alǵysharttarynyń biri – ol, árıne, qaýipsizdik máselesi. Otanymyzdaǵy kóp salaly qurylymdardyń biri retinde de quqyq qorǵaý salasynyń orny erekshe. Táýelsizdik alǵan alǵashqy jyldardan bastap elimizde qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etip, qylmyspen kúresti kúsheıtýde polısıa qyzmetkerleri qajyrly eńbek etip keledi. Olar óz mindetterin adal atqaryp, qylmyskerlerdi quryqtaýda ómirlerine qaýip tónse de, aıanǵan emes. Sebebi, eldegi qylmysqa tosqaýyl qoıyp, azamattarymyzdyń bostandyǵy men quqyqtaryn qorǵaı otyryp, tártip pen tynyshtyqty qamtamasyz etýiniń arqasynda halyq beıbit tirshilik etip, alańsyz ómir súrýde.
Osy jaýapty qyzmetti jolǵa qoıýdyń basqy qadamy – 1992 jylǵy 23 maýsymda Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesi «Qazaqstan Respýblıkasy ishki ister organdary týraly» Zań qabyldady. Bul Qazaqstan polısıasynyń qyzmeti men mindetin anyqtaıtyn alǵashqy quqyqtyq akt bolatyn. Asa mańyzdy jetistikke qol jetkizgen sátterden bastap-aq ishki ister organdary qyzmetkerlerine aýyr da jaýapty jumys júkteldi. Táýelsizdigimizdiń týyn kóterip, onyń qazyǵynyń myqtylyǵy men turaqtylyǵyn qamtamasyz etý amanat boldy.
Qazir memleketimiz órkendeýdiń jańa jolyna, áleýmettik damýdyń sony kezeńine bet aldy. Eldiń qarqyndy damýyna Elbasymyzdyń bekitken kóptegen jańa ekonomıkalyq baǵdarlamalary, jobalary, josparlary, jyl saıynǵy Joldaýlary oń serpin berip otyrǵany barshamyzǵa aıan. Ol qujattarda aıqyn kórsetilgen órkenıetti, damyǵan otyz eldiń qataryna qosylýdyń baǵyttary jáne nátıjege jetý joldary ishki ister organdarynda da basshylyqqa alynyp, qarqyndy júzege asyrylýda.
Olardyń biri «Máńgilik el» ıdeıasy – halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartyp, yntymaǵyn arttyratyn, eldi damýdyń jańa satysyna jeteleıtin qarymdy qadam. «Máńgilik el» ıdeıasynyń mańyzdylyǵyn Elbasy N. Nazarbaev «Qazaqstan joly – 2050: bir maqsat, bir múdde, bir bolashaq» atty Joldaýynyń negizi etip alyp, «Basty maqsat – Qazaqstannyń eń damyǵan 30 memlekettiń qataryna qosylýy. Ol – «Máńgilik Qazaqstan» jobasy, el tarıhyndaǵy biz aıaq basatyn jańa dáýirdiń kemel kelbeti… Ótken tarıhymyzǵa taǵzym da, búgingi baqytymyzǵa maqtanysh ta, gúldengen keleshekke senim de «Máńgilik el» degen qudiretti uǵymǵa syıyp tur» dep atap ótti. Al el tynyshtyǵy men birligi – tártip saqshylarynyń ustanatyn basty qaǵıdasy desem, artyq bolmas. Qoǵamdyq qaýipsizdik máseleleri eldegi ekonomıkanyń damýymen, jumyssyzdyq pen kedeıliktiń azaıýymen, zańdy jobalyq jumystar sapasyn jaqsartý boıynsha ınovasıalyq tehnologıany jáne júıeli jumyspen materıaldyq-tehnıkalyq bazany nyǵaıtýmen sheshimin tabýda.
N.Á.Nazarbaev «Qazaqstannyń úshinshi jańǵyrýy: jahandyq básekege qabilettilik» atty halyqqa Joldaýynda: «Tabysty ótken eki jańǵyrý arqyly baǵa jetpes tájirıbe jınaqtadyq. Biz endi alǵa batyl qadam basyp, Úshinshi jańǵyrýdy bastaýǵa tıispiz», – dep kórsetti. Memleketimizdiń jańǵyrý joldary oń nátıjesin bergendiginiń eń basty kórsetkishi – elimizdegi beıbitshilik. Jahandaný dáýirinde jańa damý jolyna túsýde árbir elin súıetin azamat Ulttyq ıdeıany, tarıhı mura qazynalaryn saqtap, qalyptasqan dástúrimiz ben rýhanı qundylyqtardyń qasıetin joǵaltpaı, keıingi urpaqqa amanat etýge atsalysýy kerek. Táýelsizdigimizdi, ata-babamyzdyń murasy, basty baılyǵymyz – jerimizdi, tilimizdi, dilimizdi qorǵap, keleshekke jetkizip, Máńgilik el jasaıtyn jastardy tárbıeleý – bizdiń maqsatymyz. Sol maqsatqa jetý úshin, Qazaq eliniń aıbynyn asqaqtatyp, eń alpaýyt memlekettermen básekege qabilettilerdiń qataryna qosylýda jerimizdegi ultaralyq kelisim, saıası turaqtylyq, yntymaqtastyqty saqtaı otyryp, kóptegen nátıjege jete alamyz.
Eldiń ishki ister organdarynyń tarıhy – bul Qazaqstan tarıhynyń mańyzdy bir bóligi. Táýelsizdik tańy atqaly polısıa sapynda qyzmet atqaratyn azamattardyń qataryn toltyrýda İİM M. Bókenbaev atyndaǵy Aqtóbe zań ınstıtýtynyń da úlesi zor. Egemendigine bar-joǵy 5 jyl tolǵan, qalyptasý jolynda kóptegen qıynshylaqtardy bastan keship otyrǵan jas memlekette 1996 jyly İİM Qostanaı joǵarǵy mektebiniń Aqtóbe fılıalyn jasaqtaý týraly kúrdeli sheshim qabyldandy. Sebebi, jas memlekettiń qaýipsizdigin saqtaıtyn kásibı mamandar sol kezdegi basty qajettilikterdiń jáne memleket irgetasyn nyǵaıtýdyń mańyzdy faktorlarynyń biri edi. Instıtýt – İshki ister mınıstrliginiń, jergilikti basqarý organdary men jekelegen basshylardyń orasan zor qoldaýymen ashylyp, birneshe ret joǵarylaý satylarynan ótken, elimizdiń batys óńirindegi quqyq qorǵaý organdaryna kásibı maman daıarlap shyǵaratyn birden-bir joǵary oqý orny. Búginde oqý ordasy ǵylymnyń úzdik dástúrlerin jalǵastyryp, joǵary bilimdi ishki ister organdarynyń mamandaryn daıyndaý men qyzmetkerlerdiń biliktiligin arttyrý jumystaryna súbeli úles qosyp, qalyptasqan mezgilinen beri 4000-nan astam túlek ushyrdy. 20 jyl az ýaqyt bolyp kóringenimen, oqý orny biraz asýdan ótip, kóptegen jetistikke jetti.
Qazirgi tańda ınstıtýtta İshki ister mınıstrliginiń zor qoldaýymen oqý úrdisindegi jańa tehnologıalardy jetildirý boıynsha da tolassyz jumystar atqarylýda. Oqytylyp otyrǵan zańdyq emes joǵary bilimnen keıingi beriletin 2 jyldyq qysqartylǵan bilim berý baǵdarlamasymen oqytý da jańashyldyq bolyp tabylady. Ústimizdegi jyldan bastap orta bilimnen keıingi joǵary bilimdi júzege asyrmaqpyz.
Oqý ornymyzdyń buljymas basym baǵyty – İİO aýmaqtyq bólinisterine azamattardyń bostandyǵy men quqyqtaryn, memleket pen qoǵam múddelerin saýatty qorǵaı biletin, qoǵamdyq tártip jáne zamanaýı bolmysty eskere otyryp, qylmyspen kúresti qamtamasyz etýge qabileti joǵary kásibı mamandar daıyndaý. Instıtýtta osy baǵytta tolyqqandy vedimistik joǵary bilim alýǵa barlyq jaǵdaı jasalǵan. Júrgizilip otyrǵan oqý-ádistemelik, kadrlyq jáne tárbıelik jumystarda Elbasymyzdyń belgilep bergen baǵdarlamalaryna, Joldaýlaryna, teorıalyq bilimdi tájirıbeniń qajettiligin óteýge meılinshe jaqyndatyp oqytý týraly İİM buıryqtaryna, erejeleri men nusqaýlaryna sáıkes bilim alýshylardyń zamanaýı bilim men qajetti tájirıbelik daǵdylaryn qalyptastyrýǵa asa kóńil bólinedi. Sonymen qatar, ınovasıalyq qural-jabdyqtarmen jáne tehnıkalyq qurylǵylarmen jabdyqtaý jumystary da bolashaq mamandardy İİO qyzmetine qatysty zamanaýı, jetildirilgen aqparattyq tehnologıalarmen tıimdi oqytýǵa baǵyttalǵan. Aıta ketsek, ınstıtýttyń profesorlyq-oqytýshylyq quramy salamyzǵa baılanysty kóptegen alys jáne taıaý shetelderdiń ozyq tájirıbelerin oqý úderisine engizý maqsatynda halyqaralyq, respýblıkalyq, oblystyq deńgeıdegi ǵylymı-tájirıbelik konferensıalardy jıi ótkizip, nátıjesinde ǵylymı jańashyldyqtar men izdenisterge arqaý etip, eńbekterin únemi jarıalap, elimizdegi quqyq qorǵaý salasynyń mamandaryn daıarlaý isine ólsheýsiz eńbek sińirip keledi.
Elbasynyń «100 naqty qadam» – jahandyq jáne ishki syn-qaterlerge jaýap jáne sonymen bir mezgilde, jańa tarıhı jaǵdaılarda ulttyń damyǵan memleketterdiń otyzdyǵyna kirýi jónindegi josparynyń 30-qadamynda «Jergilikti atqarýshy organdarǵa jáne jergilikti qoǵamdastyqqa esep beretin Jergilikti polısıa qyzmetin qurý. Jergilikti polısıa qyzmetiniń ókilettiligi: qoǵamdyq tártipti qorǵaý máseleleri, turmystyq qylmysqa qarsy turý, jol-baqylaý qyzmeti, usaq quqyq buzýshylyqqa atymen tózbeýshilik» delingen.
Qazirgi tańda ınstıtýtymyzda jergilikti polısıa qyzmetine de mamandar daıyndalyp, bul qadamnyń da júzege asyrylý jumysyna qatysyp otyrmyz. Bul da oqý prosesiniń bir orynda turalap qalmaı, zaman talabyna saı damýynyń jáne Elbasy belgilegen mejelerge der kezinde jetý men júzege asýynyń aıǵaǵy.
Taǵy bir atap ótetin másele, jahandaný ǵasyryndaǵy túrli ózgerister men jańalyqtar elimizdegi barlyq salalarǵa tyń izdenisterdi qajet etip otyr. Keleshekke tereń bilimmen qadam basyp, álemdik bilim keńistiginiń qupıalaryna úńilip, qoǵamǵa beıim, óz qabiletin tanyta alatyn, jan-jaqty damyǵan, birneshe tildi meńgergen quziretti tulǵany qalyptastyrý – basty maqsattardyń biregeıi. «Jahandyq daǵdarystyń jalǵasýynyń áserinen álemde bolyp jatqan ózgerister bizdi úreılendirmeıdi. Biz olarǵa daıynbyz. Bizdiń endigi mindetimiz – egemendik jyldary qol jetkizgenniń barlyǵyn saqtaı otyryp, HHİ ǵasyrda ornyqty damýdy jalǵastyrý», – dep Elbasymyzdyń Joldaýynda aıtylǵandaı, elimiz qaı salada bolmasyn qarqyndy damýda. Bilim berý júıesinde modernızasıalanǵan zamanda kóp tildi meńgertýge basa nazar aýdarylyp, jan-jaqty jol ashyldy. Úshtildilik – básekege qabiletti elder qataryna aparar basty baspaldaqtardyń biri.
Elbasymyzdyń «Jańa álemdegi jańa Qazaqstan» atty Joldaýynda: «Tilderdiń úshtuǵyrlyǵy mádenı jobasyn kezeńdep júzege asyrýdy qolǵa alýdy usynamyn. Qazaqstan búkil álemge halqy úsh tildi paıdalanatyn mádenıetti el retinde tanylýǵa tıis. Bular: qazaq tili – memlekettik til, orys tili – ultaralyq qatynas tili jáne aǵylshyn tili – jahandyq ekonomıkaǵa oıdaǵydaı kirý tili» dep kórsetkendeı, álemdik keńistikke enýde aǵylshyn tiliniń mańyzy zor. Aǵylshyn tilin bilý bizdiń jastarǵa sheksiz múmkindikter ashady. Ol – jahandanýdyń kepili. Búginde ony qoldanýǵa jan-jaqty kúsh salynýda. Osy jobany ıgerý maqsatynda bizdiń oqý ornymyz da úshtildilikti engizýdiń, ony tıimdi júrgizýdiń tyń joldaryn izdenip, engizýge qadamdar jasaýda.
Sonymen qosa, «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasyn da halyq damý faktorlaryn aıqyndaıtyn negizgi baǵdarlamalyq qujat ispettes qabyldady. Maqalada kórsetilgen qazirgi tańdaǵy ózekti qoǵamdyq-saıası jáne mádenı-adamgershilik baǵyttaǵy naqty sharalar – ıdeıany shynaıy iske asyrýǵa baǵyttalǵan. Sebebi, qazaq eliniń rýhanı mádenıeti – qýatty ıdeologıa. Rýhty jańǵyrtý – bizdiń elimizdiń biregeıligin saqtaýǵa jáne dinı ekstremızm men terorızmge, álemdik qaqtyǵystardyń jańa túrlerine qarsy myqty qalqan bolmaq. Álemdegi jahandaný úderisi, qoljetimdi aqparattar legi jastardyń boıynda teris aǵymdaǵy ıdeologıalarǵa qarsy tura biletin qabiletti tárbıeleýdi qajet etedi. Adamdardyń teris áreketterge baryp, qoǵam men azamattardyń ómirine qaýip tóndiretin áreketterge barýy jan-jaqty saýattylyqtyń jetispeýshiligi.
Qarqyndy damýdyń aıqyn joldarynyń bir tarmaǵy bolyp otyrǵan bizdiń táýelsiz jas memleketimiz úshin EKSPO-2017 kórmesi ótýiniń mańyzy óte zor, ol búkilálemdik arenada Qazaqstannyń tanylýy men týrısik tartymdylyǵyn arttyrýǵa, bizdiń halqymyzdyń qonaqjaılylyǵyn kórsetýge baǵyttalǵan. Osyndaı aýqymdy sharanyń nátıjesinde árbir qazaqstandyq jeńiske jetetinimizge senedi. Kórme ótkizý, sonymen qatar, elordanyń, tutastaı elimizdiń ekonomıkalyq jáne ınfraqurylymdyq damýy úshin qosymsha serpilis bolyp, alǵa jeteleıdi. Óıtkeni, biz úshin qaı iste, qaı salada bolmasyn jeńis mańyzdy.
Instıtýt qabyrǵasynda beriletin bilimmen qatar mádenı, rýhanı-adamgershilik tárbıe jumystary da jalǵastyrylýda. Árıne, alǵa qoıylǵan eń batyl josparlar men ıdeıalardyń, mindetter men maqsattardyń ońtaıly júzege asyrylýy ınstıtýt ujymynyń maqsatkerligi, jasampaz jigeri, úlken shyǵarmashylyq izdenisi men joǵary kásibı sheberligine tikeleı baılanysty. «Erkin elde ósken urpaqtyń rýhy árdaıym bıik bolýy tıis. Jastary jalyn júrekti, órshil namysty, bıik rýhty bolsa – ol eldiń eńsesi de bıik bolady. Órshil, namysshyl jas otanshyl, patrıot keledi, halqyna, óz ultyna adal qyzmet etýge umtylady», – dep Elbasymyz N.Á. Nazarbaev atap kórsetkendeı, Qazaqstan polısıasynyń 25 jyl ishinde júrgen jolyn sholyp ótsek, qoǵamdyq qaýipsizdikti saqtaý júıesin barynsha ilgeriletip, álemdik ozyq tájirıbelerdi jınaqtap, iske qosý arqyly jandandyrylýy men tynymsyz jumystar arqyly halyq senimin arttyrdy. Eldigimizben qatar boı kóterip, beıbit ómirde qarapaıym halyqtyń amandyǵy úshin kez kelgen ýaqytta qorǵaýǵa berile kirisip, óz ómirlerin qaterge tigýge árqashanda daıyn tártip saqshylarynyń barsha qazaqstandyqtardyń aldynda abyroılary kún sanap ósip otyrǵandyǵy – saqshylardyń kúndelikti tabysty eńbekteriniń nátıjesi. Polısıa sapyndaǵy saqshylardyń isteri otandyq jastarǵa úlgi bolyp, ulttyq rýhy bıik tulǵalar jetile bersin!

Sálimgereı QARAKÚSHEV,
İİM M. Bókenbaev atyndaǵy
Aqtóbe zań ınstıtýtynyń bastyǵy,
z.ǵ.k., polısıa polkovnıgi