AQSH-tyń Reseıge qarsy sanksıalardy engizbek nıeti buǵan deıin habarlanǵan. 1 tamyz kúni AQSH prezıdenti Donald Tramp antıreseılik sanksıa týraly zańnama qujattaryna qol qoıdy. Eki memleket arasyndaǵy saıası alaýyzdyqtardyń tolqyny Qazaqstanǵa qanshalyqty áser etedi? Qazaqstan men Reseı kórshi memleketter. Onyń ústine, Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń músheleri, ıaǵnı odaqtas memleketter. Sol sebepti, Reseıge qarsy sanksıalardyń bir ushi Qazaqstanǵa mindetti túrde tıeri anyq. Alaıda qanshalyqty jáne qaı jaǵynan áser etpek? Osy suraqtardyń jaýabyn bilý maqsatynda Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi qazaqstandyq sarapshylardyń pikirin bildi. Sanksıalardyń Qazaqstandaǵy saıası jaǵdaıǵa áser etý barysyn saıasattanýshy Ázimbaı Ǵalı aıtty.

Ázimbaı Ǵalı: «RESEIGE QARSY JÚRİP JATQAN PROSES – ELİMİZ ÚSHİN TIİMDİ»

Saıasatker AQSH-tyń Reseıge engizgen sanksıasyn Qazaqstan úshin tıimdi jol dep sanady. Sebebi múmkindigi shekteýli memleket ózge halqynyń mazasyn almaıdy deıdi.

Reseıge qarsy sanksıalar 1914 jyldan beri kúshine engen. Keshe ǵana Donald Tramp kezekti sanksıaǵa qol qoıdy. Endi ne ózgeredi?  Reseı munaıdan paıda taba alady, biraq az mólsherde. Sol shekteýli paıdany búdjetke quıady. Onyń úsitne saılaýǵa daıyndyq bar, áskerı óndiriske jumsap jatyr. Alaıda, Reseıde turmys oıdaǵydaı emes, 15%-ǵa tómendedi degen derek bar.

Reseı – ımperıashyl halyq. Imperıa úshin ashtyqqa da daıyn. Biraq ashtyqqa uzaq ýaqyt tóze almaıdy. Kezinde KSRO qandaı edi, alyp, qulamaıtyn ımperıadaı kóringen. Biraq 1990-1991 jyldary shydamdary taýsyldy, 1992 jyly alyp ımperıa qulady. Búginde Reseı óte myqty memleket bolyp kóringenimen, olardyń shydam resýrsy shekteýli. Meniń oıymsha, sanksıalar Qazaqstanǵa jaqsy áser etedi. Olarda aqsha joq bolsa, múmkindigi az bolsa, basqa memleketterge tıispeıdi, qaqtyǵysqa túspeıdi. Bálkim Belorýssıaǵa kózderi túser, biraq ońaı olja joq. Osy ýaqytqa deıin kóp memleketterdi ózine qosyp aldy. Abhazıany Grýzıadan bólip alyp, Qyrymdy tartyp aldy. Atalmysh prosester arqyly terıtorıalyq jetistikterge jetken shyǵar, alaıda búigingi jaǵdaı basqa.

Búginde ekonomıkalyq qatynastardyń sheshimi – munaı. Al Eýrazıalyq ekanomıkalyq odaq paıdasyn bermeı otyr. Reseımen aradaǵy saýda qatynastar oıdaǵydaı emes dep oılaımyn. Qazaqstannyń saýdasy Qytaıǵa munaı satýǵa bet burdy. Aqsha sol jaqtan keledi.

Saıt betterinde Ázimbaı Ǵalıdyń «Qazaqstannyń Qytaımen jaqyndasý kerektigi» týraly pikiri taraǵan edi. Saıasattanýshynyń oıynsha, Reseı kúırese, Qytaımen aradaǵy baılanysty damyta túsý kerek. Osy másele boıynsha da tolyǵyraq surastyryp kórdik.

Reseı ishki jıyntyq ónim kórsetkishi boıynsha 13 orynǵa túsip ketken. Kezinde KSRO 5-6 orynda boldy. Áskerı qýat pen ıadrolyq qarý – búginde Reseıdiń kúshine aınalǵan, solarmen qorqytady. Biraq ıadrolyq qarýy bar memleketter kóp. Ol tym úlken argýment emes.

Al jańaǵy kórsetkish boıynsha ekinshi orynǵa Qytaı shyqty. Reseı kúsh-qýat pen ekonomıkalyq sala turǵysynan birashama artta kele jatyr. Nesıe de ala almaıdy. Al Qytaı «aıýdyń» ózinen-ózi kúıregenin kútip otyr. Sebebi Qytaı jeriniń bir bóligi Reseı terıtorıasynda, al ol jerdi Reseı áli qaıtarǵan joq. Qytaı ónim kórsetkishi turǵysynan álem boıynsha moıyndalǵan, sondaı-aq bizge kórshi memleket.

Biz Reseıge ekonomıkalyq jaǵynan bolsyn táýeldi emespiz. Sanksıa bizge salynǵan joq. Al Qytaıdyń pozısıasy kúsheıip keledi.

Alaıda qazaqta «qytaıdan qorqýshylyq» bar. Tipti álem qorqady. Qorqýdyń, úrkýdiń qajeti joq. Qazaq halqy eshqashan qytaılanbaıdy. Qazaqstan turmaq, Qytaıda júrgen qazaqtardyń ózi qytaılanbaǵan. Qanshama jyl Qytaıdyń jerinde kún keship kelse de, boıynda qazaqtyǵyn saqtap qaldy.

Qytaımen ekonomıkalyq qatynastardy damytý bizge tıimdi. Damyp kele jatqan ozyq memleketterdiń biri – Qytaı. Sol sebepti alyp kórshimizben baılanysqandy jón kóremin.

Alaıda Qazaqstanda ártaraptandyrý saıasatyn ustaný kerek. Reseıdiń astyna túsip ketpeý úshin Qytaımen, Qytaıǵa baǵynyshty bolyp ketpes úshin Eýropamen, AQSH-pen ekonomıkalyq qatynastarǵa túsý kerek.

Tek mynany este saqtaǵan jón. Qazaq halqy eshqashan qazaqshylyqtan alystamaıdy.

Dos Kóshim: «QAZAQSTANNYŃ HALYQARALYQ DEŃGEIDEGİ BEDELİ TÚSEDİ»

Saıasatker Dos Kóshim sanksıalardyń Qazaqstanǵa áseri aýyr bolatynyn aıtty. Onyń oıynsha atalmysh proses Qazaqstannyń halyqaralyq deńgeıdegi bedelin túsiredi. Sebebi biz agresor memleketpen odaqtaspyz.

Sanksıadar mindetti túrde áser etedi. Eýrazıalyq odaq bolǵandyqtan, ekonomıka birligi, fınans birligi qalyptasyp kele jatyr. Sondyqtan Reseıge qarsy sanksıalar elimizge aýyr áser etedi dep oılaımyn. Birinshiden, devalvasıa jaǵynan áser etedi. Eknishiden, Reseıdiń odaqtasy bolǵandyqtan Batys jáne Eýropa elderi, Amerıka elderi bizge qyryń qaraýmen bolady. Sebebi sanksıamen jiberilmegen dúnıeler, qural-jabdyqtar Belorýssıa syndy memleketter arqyly kelýi múmkin. Bul bizdiń halyqaralyq deńgeıdegi jaqsy bet beınemizdi qalyptastyrmaıdy. Saıası tustan da, ekonomıkalyq jaǵynan da utylys bolmaq. Bul sanksıanyń bastamasy ǵana. Ár ýaqytta sanksıa 1-1,5 jyldan keıin áserin kórsete bastaıdy. Óıtkeni, tyıym salynǵan máselelerge qajettilik keıin týady. Máselen, munaı óńdeıtin burǵylaý apparattary qazir bar bolsa, al keıin qoldanýǵa jaramaı qalady, sol kezde qıyndyq týyndaıdy. Sebebi qaıta alýǵa múmkindik bolmaıdy. Sanksıanyń áseri 1 jyldan soń naqty kórine bastaıdy.

Biz agresordyń odaqtasy bolyp otyrmyz. Bul bizge jaqsy ımıj beredi dep kim aıta alady? Qyrymdy, Abhazıany moıyndaǵan joqpyz. Biraq keıin moıyndaýymyz ábden múmkin. Sebebi biz Reseı halqymen bir dastarhannan as ishemiz, aralasamyz. Halyqaralyq deńgeıde Qazaqstannyń bedeline syzat túsýi múmkin.

Sondaı-aq, saıasatker Ázimbaı Ǵalıdyń «Qytaımen jaqyn qarym-qatynasqa túsý» týrasyndaǵy pikirine qosylatynyn málim etti.

Kórshi elderdiń bárimen derlik dostyq qarym qatynasqa túsýimiz kerek. Qytaıdy jaý kórý, «qytaı fobıa» bizde shekten shyqqan qubylysqa aınaldy. Iá, kez-kelgen elden múmkindiginshe saqtanyp, táýelsizdikti qorǵaýymyz kerek. Biraq Qytaıdan qorqý bizde birinshi orynǵa shyǵyp ketti. Ekinshiden, «Reseıden qashyp Qytaıǵa tyǵylý» degen túsinikten de ada bolýymyz kerek. Tek Reseıdegi qıyn jaǵdaıdy eskerip, basqa qandaı memlekettermen qarym-qatynas jasaýǵa bolady degen máseleni jan-jaqty oılanýymyz kerek.

Onyń ústine, Qytaıdyń «Jibek joly» baǵdarlamasy bizdiń ústimizden ótedi. Bul Qazaqstan úshin logıstıkalyq, tranzıttik sala turǵysynan alǵanda asa tıimdi. Qytaılyq zaýyttardy da salýǵa qarsymyz. Zaýyttardy, kapıtaldy syrtqa shyǵarý  - tabıǵı qubylys. Ony barlyq memleketter paıdalandy. Elimizde Qytaıdan ózge júzdegen ulttyń zaýyty jumys isteıdi.

Qytaıda bizdiń mıllıondaǵan qandastyrymyz bar. Sondyqtan Qytaımen mádenı baılanysty da jaqsy ustaý qajet.

Ámirjan Qosanov: «SANKSIANYŃ SALQYNY QAZAQSTANǴA TIETİNİ HAQ»

Saıasatker Ámirjan Qosanov Qazaqstannyń Reseımen ekomıkalyq tyǵyz baılanysta ekenin eskerip, sanksıalardyń Qazaqstanǵa keri áser etý múmknidigin boljady.

Reseı Qyrym men Ýkraınaǵa qatysty óz saıasatynan bas tartqysy joq. Sondyqtan da osyǵan qatysty Batys elderi tarapynan jarıalanǵan sanksıalar kúsheımese, azaımaıdy. Ásheıinde keıbir máseleler boıynsha til tabysa almaı júrgen Eýroodaq pen AQSH dál osy máselede aýyzbirshilik tanytyp otyr. Qazaqstan bolsa ekonomıkalyq jaǵynan Reseımen tyǵyz baılanysqan. Ol ıntegerasıa, ásirese EAEO qurylǵannan beri tipti kúsheıip ketti. Kásiporyndar arasyndaǵy baılanystar bizdi Reseı ekonomıkasyna birshama táýeldi etip tastady. Qarjy jáne bank salasynda da osyndaı prosester júrip jatyr. Eki el kapıtalynyń qatysýymen qurylǵan, birikken kompanıalar da barshylyq. Sondyqtan da sol sanksıalardyń salqyny Qazaqstanǵa, onyń bıznesine tıetini haq Árıne Reseıdiń qazirgi basshylyǵynyń osy neoımperáılyq saıasaty onyń memleket retindegi bolashaǵyna óz áserin tıgizip jatyr. Onyń ústine batys tehnologıalar men qarjylyq ınvestısıasyz kórshimizdiń irgeli kásiporyndary men qarjylyq ınstıtýttary jóndi damı almaıdy. Biraq, keıbireýler aıtyp júrgendeı, «Reseıden góri Kytaıǵa jaqyndaý kerek» degen tujyrymmen kelise almaımyn: prezıdentter keledi, ketedi. Al elaralyq baılanystar terezesi teń áriptestik retinde bárimen de birge júrgizile berýi tıis.

Maqsat Halyq: «RÚBLDİŃ QUBYLÝY BİZDİŃ TEŃGEMİZGE ÁSER ETPEI QOIMAIDY»

«Pro gente» ekonomıkalyq zertteý ortalyǵynyń jetekshisi, ekonomıs Maqsat Halyq eldegi kapıtaldyń Reseıge oıysyp ketpesi úshin teńgeni barynsha qunsyzdandyrý saıasatyn ustaný kerek deıdi.

Búginge deıin Reseıge talaı márte sanksıalar salynyp keldi. Prezıdenttikke Tramp kelgende Reseı úkimeti «jaǵdaıymyz ońalar» dep úmittengen. Alaıda, úmitteri aqtalmady. Kúni keshe Tramp sanksıa engizý jóninde qujattarǵa oılanbastan qolyn qoıdy. Reseıdiń jaǵdaıy budan artyq jaqsaryp ketedi degen senim joq. Óıtkeni, ekonomıkasynda da, saýda-sattyq máselesinde de erkindik bolmaıdy. Reseıdiń ekonomıkasyna keri áserin tıgizetini anyq. Al Qazaqstanǵa qalaı áser etedi? Osy ýaqytqa deıingi sanksıalar da Qazaqstanǵa áserin tıgizgen. Endigi munaı baǵasynyń ósý dınamıkasy baıqalǵanymen, rúbl de, bizdiń teńgemiz de qunsyzdanyp otyr. Sondyqtan da rúbldiń qubylýy bizdiń teńgemizge áserin tıgizedi. Ol bir jaǵynan ortaq Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq quryp otyrǵannan bolmaq. Jáne Danıar Aqyshev basshylyqqa kelgeli Ulttyq banktiń saıasatynda rúblge qatysty teńgeni qozǵaltý baıqalady. Munaı baǵasy turaqtylyǵyn saqtasa, elimiz úshin tıimdi bolar edi. Alaıda rúbldiń jaǵdaıyn da eskerýimiz qajet.

2 jyl buryn rúbl qatty qunsyzdanǵan ýaqytta bizdegi kapıtal aǵymy Reseı jaqqa qaraı oıysqan. Kólik satyp ala bastadyq, elimizdegi reseılik taýarlardyń baǵasy arzandady. Kásipkerlerimiz qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan. Biraq ol ýaqytta biz teńgemizdi 190-nan asyrmadyq. Bidiń teńgemiz qalypty bolǵandyqtan, taýarlarymyz básekege qabiletsiz boldy.

Endi kapıtaldyń Reseıge aǵyp ketpesi úshin, Reseıdiń aldynda utylyp qalmas úshin bizdiń úkimet teńgeni sáıkesinshe qunsyzdandyrý saıasatyn ustanady dep aıtýǵa bolady.

Onyń ústine, Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq búginde óz jemisin berip otyrǵan joq. Osy odaqqa múshe bolǵaly, tek zardabyn kórip kelemiz. Reseıdiń jaǵdaıy jaqsarmaı, bizdiń jaǵdaı ońalady dep aıtý qıyn.

Gúlim JAQAN