Qoǵamdyq kólikte jıi oryn alatyn keleńsiz jaǵdaılardy jeke avtokóligi joq jolaýshylar jaqsy biledi. Iá, júrgizýshiler men kondýktorlardyń tańǵy 5-ten túngi 11-ge deıin qyzmet kórsetetinin túsinemiz. Alaıda, olardyń uıqysy qanbaı, júıkesi juqaryp júrgenine eshkim kináli emes qoı. Soǵan saı alatyn jalaqylary bar. Jolaýshynyń keıbirine bılet bermeı qoıyp, odan quralatyn qarjylary da eńbegin eselep aqtaıtyny jasyryn emes. Kondýktorlardyń sondaı áreketti ádetke aınaldyryp alǵanynan qaladaǵy avtobýs parkteriniń basshylary beıhabar deı almaımyz. Sóıte tura, avtobýstaǵy ekeýdiń jolaýshy tasymaldaǵanyn kádimgideı mindetsinetinderin qaıtersiń...

Taıaýda Astana irgesindegi aýyldardyń birinen qalaǵa jetip qalý úshin taksı toqtattyq. Kólik ıesi №17 avtobýstyń júrgizýshisi eken. «Bir kún jumys istep, bir kún demalamyz», – deıdi. Sol sátte odan qoǵamdyq kólik rólinde temeki shegip otyratyn, baǵdary bir áriptesimen aıaldamaǵa talasyp jarysatyn, tipti, sol úshin bir-birimen jaǵa jyrtysatyn, zeınetkerlerge toqtamaı óte shyǵatyn, kondýktor ekeýiniń jurtqa julynyp qyr kórsetetin áreketteri týraly suradyq. «Sizde de sondaı soraqylyq bolyp turatyn shyǵar?» dep. Bárin moıyndap otyr. Ol da, qasyndaǵy kondýktory da jumysqa shyǵyp, demalatyn eki kúniniń birinde sóıtedi eken. Sebebi, avtobýs parki bekitip bergen ýaqytynan keshigedi nemese aıaldamaǵa ol ýaqyttan buryn jetip qoıady da, olqylyqtyń ornyn toltyrý maqsatynda biraz turyp alady. Ondaıda barar jerine asyǵyp, typyrshyp otyrǵan jurt qarap qalmaı, aıqaıǵa basyp, pysyqtaýlary avtobýs parkiniń qyzmettik nómirin tere bastaıdy. Narazylyqqa nazdanyp turmaıtyn bulardyń da biri rólde otyryp temekisin tutatsa, ekinshisi bala-shaǵanyń kózinshe balaǵat sózderin qarsha jaýdyrady. Beınelep aıtqanda, tártipteri tápishkeniń astynda jatyr. «Nege óıtesizder? Bir avtobýs adamnyń taǵdyryna jaýapty bolǵandyqtan, sabyr saqtamaısyzdar ma? «Qyryq kisi – bir jaq, qyńyr kisi – bir jaq» bolýdyń qajeti qansha?», – degenimizde, «Aldymen sol rólge óziń otyryp kórseńshi...», – dep sózin qysqa qaıyra saldy.

Jalpy, bizdiń elde tutynýshylarǵa qyzmet kórsetý mádenıeti joq dese de bolady. Sapasy syn kótermeıdi. Máselen, jaıshylyqta qabaǵy qars túıilip otyratyn dúkenshiler suraǵan zatyńnyń bar-joǵyn buldanyp aıtady. Bank menedjerleri barlyq suraǵyńa jaýap berýge erinip, aldyndaǵy qaǵazdaryn julqyna jınaıdy. Bazarda táshki aıdaýshylardyń ózi: «Qash! Qash-eı! Jol! Jol!», – dep degbirsizdenedi. Quddy bir, sypaıylyq saqtap, «Apaı, joldan bylaı turyńyz!», «Aǵaı, ótip keteıin» dep qarapaıym qurmet tanytýyna ýaqyty tym tapshy sıaqty...

Sonymen, álgi taksıstpen uzaq joldy qysqartyp, ózine qatysty áńgimeni ǵana órbitip kele jatyrmyz. Áıtpese, qarapaıym buqaranyń saıasatty sapyra soǵyp, bıliktegilerdi jerden alyp, jerge salatyn ádeti belgili ǵoı. Sol salany bilmese de bilgishsine saıraıtyndary ish pystyryp jiberedi. Sondyqtan da qoǵamdyq kólik júrgizýshisiniń halyq turmysy, el ekonomıkasy, bilim-ǵylym salasy turǵysyndaǵy biraz sózin kúrsine otyryp avtobýs tóńiregine bura berdik. Joǵarǵy jaqty jalpylama synaǵan «oratorlyǵyn» eskerýge qulyqsyz ekenimizdi sezgen soń, qaıtadan ózderi týraly «ógiz aıańǵa» tústi.

– Aıta beretin nesi bar, biz de pendemiz. Ótkende №22 avtobýstyń shopyryn bastyǵy jumystan shyǵarmaı, sógis jarıalaı salypty dep estigenmin. Óıtkeni, ol jyndy aldyndaǵy avtobýstarǵa ár mınýt saıyn sıgnal berip, vokzalǵa deıin jurttyń júıkesinde oınapty. Sonysyna shydamaǵan bireýler avtobýs parkine kezek-kezek qońyraý shalǵan ǵoı... – deıdi.

Bul rette, bar gáp sol júrgizýshiniń mazasyzdyǵynda bolyp turǵany anyq. Sebebi, qazir Astanada qoǵamdyq jumystyń sapasyn arttyrý maqsatynda kólik qyzmetkerleriniń kásibı sheberligin arttyrý ortalyǵy jumys isteıdi. Ol jerde qoǵamdyq kóliktiń qyzmetkerleri psıhologıalyq test, jol kólik qozǵalysynyń erejelerin bilý, tehnıkalyq tártiptiń kásibı negizi boıynsha oqylymdar sıaqty halyqaralyq standartqa negizdelgen oqýdan ótedi. Eń bastysy, jolaýshylarǵa qatysty mádenıetti saqtaýǵa erekshe kóńil bólinedi. Degenmen, qazirgi avtobýs júrgizýshileri men kondýktorlardyń deni oqý úlgerimi nashar, álipti taıaq dep bilmeıtin balalar sıaqty. Endi oǵan bárin tizbektemeı, bıyl oryn alǵan birdi-ekili jaıtty mysal etsek...

Almatydaǵy «GreenBus» JSHS-niń dırektory Baýyrjan Kýlıshev №48 avtobýs júrgizýshisiniń jumystan qýylatynyn aıtty. Sebebi, sol №48 jáne №16 avtobýstyń júrgizýshileri kóshede eregisip qalyp, tóbelestiń beınejazbasy eap_kz pablıginde jarıalanǵan. Jolaýshylardyń aıtýynsha, eki kólik Tóle bı kóshesimen shyǵysqa qaraı jarysyp kele jatqan.

– Jol boıynda avtobýstardyń júrgizýshileri ursysyp kele jatty. Jumalıev kóshesindegi aıaldamaǵa kelgende qatty aıǵaılasty, jaman sóz aıtty. Sosyn Baıtursynov kóshesine kelgende, №48 avtobýstan júrgizýshi men kondýktor túse ketip, №16 avtobýstyń salonyna kirdi. Tóbeles bastalyp ketti, – deıdi jolaýshy Ásel Dúısenbaeva.

Al Aqtóbede avtobýs kondýktory jeńildikpen júretin eki balaly jolaýshyny soqqynyń astyna alǵan. Zeınetker jolaýshy Tamara Tyshenkonyń aıtýynsha, №8 baǵyttaǵy avtobýsta kondýktor «sen tegin kele jatyrsyń» dep, eki jas balasymen otyrǵan jolaýshydan júkti áıelge oryn bosatyp berýdi talap etken. Alaıda, júkti áıelge basqa jolaýshy oryn beredi. Sonda da kondýktordy bul jaǵdaı qanaǵattandyrmaǵan kórinedi. Ol avtobýstyń artqy jaǵyna ótip, eki balasymen otyrǵan jolaýshy áıeldi soqqynyń astyna ala bastaǵan. Olardy arashalap alǵan jolaýshylardyń keıbireýi jeńildikpen júretin kisige «aqshasyn tóleı salshy» deýge májbúr bolǵan. Al ashýǵa mingen kondýktor áıel avtobýsty toqtatyp, jolaýshy áıeldi eki balasymen qosa avtobýstan túsirip tastamaq ta bolady. Alaıda, kópshilik onysyna jol bermegen. Sonda da qaıtpaǵan kondýktor sońǵy aıaldamadan túsip jatqan álgi jolaýshynyń bir balasyn ustap alyp, julqylaı bastaıdy. Árıne, bul jaǵdaıǵa taǵy da ózge jolaýshylardyń aralasyp, balany bosatyp alýyna týra kelgen.

– Avtobýs júrgizýshisi kondýktorǵa qoı deýdiń ornyna, «tegin júretinder basqa pále boldyńdar» dedi. Jas balalar men zeınetkerler úshin memleket aqy tólep otyr. Avtobýsta tegin júrý – bizdiń quqyǵymyz. Ol úshin bizdi uryp-soǵýǵa eshkimniń qaqysy joq, – deıdi yzaǵa býlyqqan Tamara Tyshenko.

Astanada da bıyl №2 avtoparkke tıesili №50 avtobýsta jolaýshy men kondýktor jáne osy marshrýttyń júrgizýshisi arasynda janjal oryn alǵan. Osyǵan oraı, Jolaýshylar kóligi basqarmasy, «Astana LRT» JSHS kóliktik baqylaý qyzmeti jáne №2 avtobýs parki atalǵan fakti boıynsha tekseris júrgizdi. Keıin anyqtalǵandaı, Turan kóshesi boıyndaǵy «Ana men bala» aıaldamasynan №50 baǵyt boıynsha qatynaǵan avtobýs aıaldaý bóliginen asyp baryp toqtaıdy. Sebebi, aıaldamanyń ortasynda №51 avtobýs turady da, myna júrgizýshige aıaldamanyń aldyna toqtaý múmkin bolmaıdy. Buǵan kóńili tolmaǵan jolaýshy №50 avtobýs júrgizýshisin balaǵattap, tipti, oǵan qol kótergen. Oǵan shydamaǵan kondýktor jolaýshyǵa aıqaılaı bastaıdy. Al zań boıynsha, qandaı jaǵdaı bolsa da tártip buzǵan jolaýshyǵa kondýktordyń daýys kóterýge quqyǵy joq. Astana qalasy ákimdiginiń málimetine súıensek, ol úshin kondýktor tártiptik jaýapkershilikke tartylǵan.

Osyndaı jaǵdaılardan keıin tártip saqshylary qoǵamdyq kólikterdiń júrisin jıi qadaǵalap, óreskel tártip buzýshylyqqa qatysty arnaıy reıd uıymdastyryp turmasa bolmaıdy. Bulaı deıtinimiz, álgindeı áreketter barysynda avtobýs mańynan hattama toltyryp júrgen bir polısıa qyzmetkerin kórmedik. Júrgizýshilerdiń aıaldamaǵa talasyp jarysatyn sabyrsyzdyǵy saldarynan qanshama apat oryn alyp, óziniń de, salon toly jolaýshylarynyń da ómirine qaýip tóndirýde. Buǵan ádeıilep jarıalap otyrǵan myna sýretter dálel.

Erkeǵalı BOLATULY