Qazaq jazýshylary men mýzykanttaryn shetelde tanytý, «Rýhanı Jańǵyrý» baǵdarlamasynyń jańa kezeńderi, atalǵan proseske ózindik úlesi men aýqymdy baǵdarlamany júzege asyrý týraly QazAqparat tilshisine QR Prezıdent Ákimshiliginiń İshki saıasat bóliminiń meńgerýshisi Aıda Balaeva aıtyp berdi.

 - Aıda Ǵalymqyzy, osydan biraz buryn siz Fransıa, Ulybrıtanıa men Ispanıa elderinde bolyp, sol jaqtaǵy beldi baspalardyń basshylarymen kezdesip, otandyq avtorlardyń kitabyn shyǵarýǵa kelisip keldińiz. Qol jetkizilgen kelisim týraly tolyǵyraq aıtyp bere alasyz ba?

- «Jahandyq álemdegi zamanaýı qazaqstandyq mádenıet» tobynyń jumys nátıjesi jaıly qysqasha aıta keteıin. Qazirgi tańda júıeli túrde bizdiń ádebıettiń, mýzyka men sýretshiliktiń, horeografıa, kıno men teatrdyń jetistikterin shetelde nasıhattaý jumysy júrgizilip jatyr. Árbir baǵyt boıynsha naqty nátıje bar. Tarqata aıtqanda, «Ádebıet» baǵyty boıynsha Memleket basshysynyń tapsyrmasymen BUU-nyń alty tiline aýdarý úshin otandyq avtorlardyń týyndylarynyń irikteýin júrgizdik.

Jumystyń áý basynda avtorlar men týyndylardyń kóp ekenin eskere otyryp, belgili jazýshylarmen, synshylar jáne ádebıetshilermen aqyldasa kele biz «Qazirgi qazaqstandyq ádebıettiń antologıasy» túrinde proza men poezıa janry boıynsha aýdarma jasaýdy jón dep taptyq. Jobany tıimdi ári tolyǵymen júzege asyrý úshin kelissózder júrgizip, álemdegi jetekshi baspalar jáne aýdarma úılerimen yntymaqtastyq týraly kelisimge keldik.

Strategıalyq áriptesterimizdiń ishinde - «Brıtan keńesi» men Kembrıdj ýnıversıteti, Ispanıa Mádenıet mınıstrligi men «Servantes ınstıtýty», Fransıadaǵy Mıshel De Mol Ulttyq kitap jáne baspa ortalyǵy bar.

Jýyq arada Reseıdegi, Qytaı men Arab Ámirlikterindegi áriptesterimizben dál osyndaı kelisimderge qol qoıylady.

Joba aıasynda aýdarylǵan kitaptardy atalmysh tórt elde ǵana emes, aýdarma tili qoldanylatyn basqa jaqtarda da taratý boıynsha aýqymdy jumys kútip turǵanyn aıta ketý kerek.

Máselen, fransýz tilindegi oqýshy aýdıtorıanyń ózi ártúrli esepterdi alyp qaraǵanda 220 mıllıon adamǵa deıin jetedi. Al ıspan tilinde sóıleıtinderdiń sany tipti 600 mıllıonǵa deıin barady.

Aýdarylǵan kitaptardyń taratylýy komersıalyq negizde de, ǵylymı-zertteý ortalarynda da júzege asyrylady.

Sondyqtan keń aýqymdaǵy oqýshy aýdıtorıany tartýdy kózdegen jobanyń keleshegi zor.

- Qazaq tilindegi ádebı kitaptardyń álemniń basqa tilderine aýdarý jumysy qalaı júrgiziledi? Osynaý mańyzdy jumysty atqara alarlyqtaı bilikti mamandar bar ma?

 - Ádebı aýdarma – bul kúrdeli shyǵarmashylyq proses. Qajetti aýdarmashylyq baza bizde qurylyp ta qoıǵan.

Bizdiń halyqaralyq jobanyń kózqarasy boıynsha Ulttyq aýdarma búrosynyń mindeti – sapaly jolma-jol aýdarmany daıyndaý. Sonyń negizinde bizdiń áriptester ádebı mátinderdi ázirleıdi.

Bul rette biz týyndylardy tek memlekettik tilden aýdaratynymyzdy aıta ketkim keledi.

 Shyǵarmashylyq erekshelikti dálme-dál oqyrmanǵa jetkize bilý maqsatynda biz avtorlarymyz ben sheteldik aýdarmashylardyń, baspagerlerdiń kezdesýin uıymdastyrǵaly otyrmyz. Bul óz kezeginde mádenı dıalogty bir jolǵa qoıyp, shet memlekettermen mádenı baılanysty nyǵaıtýǵa jol ashady.

 - Kitaptardy álemdik tilderge aýdarýdan basqa «Qazirgi qazaqstandyq mádenıetti shetelde nasıhattaý» aıasynda taǵy qandaı jobalar qolǵa alynǵaly jatyr?

- Júzege asyrylyp jatqan baǵyttardyń árbiri boıynsha bizde naqty nátıje bar.

 Tolyǵyraq aıtar bolsaq, kórkem óner salasynda QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi jelisi boıynsha QR Ulttyq mýzeıiniń, Á.Qasteev atyndaǵy óner murajaıynyń sheteldik ekspozısıalyq jobalaryn júzege asyrý jumysy jalǵasyn tabatyn bolady. Jyl basynan beri «Altyn adamnyń álem mýzeılerine sapary», «Eýrazıa kóshpendileri», «Azıa men Eýropanyń toǵysynda» atty kóshpeli kórmeler AQSH, Brıtanıa, Qytaı, Belarýs, Ázerbaıjan men ózge de memleketterdiń jetekshi alańdarynda bolyp ótti.

Bul rette aımaqtyq mýzeılerdiń jumysynyń belsendiligin erekshe atap ótý kerek. Olar ózderiniń eń úzdik qoryn el ishi men shetelderdegi kórme úshin daıyndap otyrady.

Mýzeı eksponattaryn sıfrlandyrý jumysy da jalǵasýda. Á.Qasteev atyndaǵy óner murajaıymen 14 myń dana, al 3D modeli boıynsha 100 dana músin sıfrlandyryldy. QR Ortalyq memlekettik mýzeı qorynda saqtaýda turǵandardyń sany 40 myńǵa tarta danaǵa jetedi.

Sıfrlandyrý turǵysynan aımaqtarda da jumys júrgizilip jatyr. Tarqata aıtqanda, Qostanaı, Aqtóbe, Atyraý jáne ózge de oblystarda mýzeı qorlarynyń 20 paıyzy sıfrlandyrylyp qoıǵan.

Dástúrli jáne klasıkalyq mýzyka baǵyty boıynsha shyǵarmashylyq ujymdardyń gastróldik jumysy da jalǵasyn tabýda. Italıa, Reseı, Ulybrıtanıa elderinde aımaqtyq teatrlar ónerin pash etti. «I am a singer Qazaqstan» halyqaralyq telejobasynyń ekinshi maýsymy bastalyp ketti.

Astana men Almaty qalalarynda dástúrli túrde álemniń 15 eliniń qatysýymen «Astana daýysy», «Star of Asia» atty mýzykalyq festıválderi uıymdastyryldy.

Teatr óneriniń jetistikterin ary qaraı jalǵastyrý úshin «Qyz Jibek», «Birjan-Sara» ulttyq operalaryn Reseı, Italıa, Fransıa, Túrkıa, Qytaı, Japonıa, Koreıa Respýblıkasy, Grýzıa men ózge de memleketterde qoıý josparlanǵan.

Kıno óneri salasyndaǵy aıtýly oqıǵa retinde 71-shi Kann festıvalinde qazaqstandyq pavılonnyń ashylýyn aıta ketýge bolady. 2018 jyldyń basynan beri qazaqstandyq 18 fılm 14 halyqaralyq kınofestıvalge qatysty. 11 júldege qol jetkizildi.

Osy jyldyń maýsym aıynda Italıada jáne Estonıada Qazaqstan kınolary kúni bolyp ótti. Jyldyń sońyna deıin dál osyndaı aıtýly sharalardy Taıland Koróldiginde, Chehıada, Slovakıada, Rýmynıa men ózge de memleketterde ótkizý kózdelgen.

 Jalpy mádenıet pen ónerdiń barlyq baǵyty boıynsha bizdiń memleket ózin álemniń jetekshi alańdarynda pash etti. Bizdiń strategıalyq maqsat - jahandyq mádenı keńistikke ıntegrasıalaný.

 - Siz «Jahandyq álemge qazirgi qazaqstandyq mádenıetti nasıhattaý» baǵytynyń kýratorysyz. Shyǵarmashylyq adamǵa, jazýshy nemese mýzykantqa, sýretshige atalmysh baǵytta eńbegin pash etý úshin ne isteýi kerek? Óner adamdary ózderin qalaı kórsete alady?

 - Qazirgi qazaqstandyq mádenıet týraly aıtyp otyrǵanymyzdyqtan, bizdiń basty mindetterdiń biri – Táýelsizdik jetistigin tanyta otyryp, bizdiń el ishindegi talanttardy qoldaý. Shyǵarmashylyq birlestiktermen júrgiziletin barlyq jumys óner ókilderi ózderi qoıǵan naqty talaptardyń negizinde ázirlenedi. Mine, sondyqtan jobaǵa kez kelgen shyǵarmashylyq adamynyń qatysýǵa múmkindigi bar. Bul tek sáttik emes, uzaq merzimdi proses ekenin aıta ketsem deımin. Memleket basshysynyń tapsyrmasynyń arqasynda mádenıet pen ónerdiń ókilderi óz ónerlerin álemdik deńgeıge shyǵarýǵa múmkindik alyp otyr.

- Osy jyldyń aqpan aıynda Siz óńirlerdegi jas jazýshylardy jigerlendirýdi maqsat tutqan «Ádebı beldeý» jobasynyń bastalǵanyn jarıa ettińiz. Qazirgi ýaqytta ol joba qalaı júzege asyrylyp jatyr?

- «Ádebı beldeý» el óńirleri týraly túrli málimetterdi júıelendirip, aımaqtyń ereksheligin pash etip júrgen, tarıhı ózgesheligin jyr etken daryndy ári talapty jazýshylardy biriktirýdi maqsat tutady.

Búgingi tańda elýge tarta zamandas jazýshylardan qurylǵan kóshpeli top jasaqtaldy. Olar elimizdiń ártúrli aımaqtaryn baǵyt alatyn bolady.

Jergilikti ádebı birlestiktermen birlese otyryp, jazýshylar aımaqtardaǵy tarıhı faktterdi, kıeli geografıany jáne óńirdiń ózge de biregeı erekshelikterin zertteıtin bolady.

«Ádebı beldeý» elimizdiń mádenı astanasy – Almatydan bastaý alyp, jyl sońyna deıin elimizdiń barlyq oblysyn qamtıdy. Avtorlardyń eńbekteri «Týǵan jer» ensıklopedıasynda jınaqtalady. Bul óz kezeginde atqarylǵan jumysty júıelendirýge múmkindik beredi.

 - Siz sonymen birge «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń jobalyq keńsesine jetekshilik etesiz. Qazirgi tańda atalmysh qurylym qandaı jumystardy atqaryp jatyr? Qoǵamdyq sanany jańǵyrtý baǵdarlamasyn júrgizý baǵytynda qandaı da bir jetistikter týraly ne aıtar edińiz?

- Jobalyq keńse – «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń negizgi úılestirýshisi. Jobalyq ádis barlyq aımaqtar men múddeli memlekettik organdardyń jumysyna naqty algorıtm berýge jol ashty.

Búgingi tańda Qoǵamdyq damý mınıstrliginiń qyzmetiniń aýqymy keńeıip bara jatqanyna baılanysty Keńse belsendi tranfsormasıadan ótip jatyr.

 Bizdiń jumystyń basty nátıjesi – naqty jobalar men BAQ-tyń barlyq túri boıynsha óte aýqymdy aqparattyq qoldaý.

Memleket basshysynyń bastamasymen qolǵa alynǵan baǵdarlamanyń barlyq baǵyty halyqtyń zor qoldaýyna ıe boldy.

Mine, qazirgi tańda biz ortaq jumysymyzdyń naqty nátıjelerin kórip otyrmyz. Bul baǵytta pash eterlik jobalardyń biri – «Týǵan jer».

Joba júzege asa bastaǵaly beri demeýshiler men mesenattardyń kómegi arqyly 17 mektep, 62 balabaqsha, 36 mádenıet, 23 densaýlyq saqtaý, 169 sporttyq nysan, 32 balalar alańy salyndy. Bul jetistik, jeke bastamalardy aıtpaǵanda, iske asyrylǵan sharýa. Odan bólek, demeýshilerdiń arqasynda synyptardy kompútermen qamtamasyz etý, aýlalalardy abattandyrý sekildi qanshama jumys atqaryldy. Mundaı ıgi jetistikter álbette keleshektegi jańa jobalar boıynsha kóńilge qýanysh pen jiger uıalatady.

- Al Siz jeke ózińiz «Týǵan jer» baǵdarlamasyna qatystyńyz ba? Týǵan jerińizdi qoldaý baǵytynda qolǵa alǵan sharýalaryńyz bar bolar?

- Qoǵamdyq mańyzy bar jobalardyń bárinde jeke qatysýdyń mańyzy óte erekshe.

Qoǵamdyq sanany jańǵyrtý baǵdarlamasy bul rette jeke bastamalarǵa erekshe alań ashyp beredi. Ózimiz kórip otyrǵandaı, joǵaryda atalǵan jobalardyń qaı-qaısysy búkilhalyqtyq qoldaýǵa ıe bolyp otyr.

Jeke ózimniń úlesim retinde balalarǵa arnalǵan «Qyzyr qonǵan qut meken» atty ǵylymı-tanymdyq kitaptyń jaryq kórýin atap ótýime bolady. Bul kitap meniń týǵan jerimniń tarıhy týraly jazylǵan. Ol arqyly balalar Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń barlyq turǵylyqty mekeniniń tarıhyn bile alady.

Eń birinshi kezekte bul kitap ósip kele jatqan jas býynǵa arnalǵan. Balalar óz týǵan jeriniń tarıhy, onyń kıeli oryndary men uly adamdary týraly bilýi kerek. Kitapta ózender men taýlardyń, turǵylyqty jerlerdiń ataýlary qaıdan shyqqany týraly jazylǵan. Kitapta ózender men taýlardyń, turǵylyqty jerlerdiń ataýlary qaıdan shyqqany týraly jazylǵan. Kitapta jınalǵan materıaldar jas ólketanýshylardyń zertteý jumystaryna jaqsy serpin berer degen senimdemin.

Memleket basshysy atap ótkendeı, óz týǵan jerińniń tarıhy arqyly meniń jerlesterim jalpy respýblıkalyq deńgeıdegi oqıǵalardy tereń zerdeleı alady.

Osyǵan oraı qoǵamdyq sananyń jańǵyrýynyń tabysy árbir qazaqstandyqqa baılanysty ekenin túısine bilýimiz kerek.

Sondyqtan, «Rýhanı Jańǵyrý» – bul jeke joba emes, jyl saıyn jańa ıdeıalarmen jáne jobalarmen tolyǵa túsetin uzaq merzimdi baǵdarlama.

- Suhbatyńyzǵa raqmet.