Eski jara

Ótken aptada taǵy da zeınetaqy qoryndaǵy qarajat týraly áńgime shyqty. Elbasy Joldaýynda basymdyǵy bar jobalarǵa qoljetimdi nesıe berý mindetin sheshý úshin Ulttyq bankke keminde 600 mıllıard teńge kóleminde uzaq merzimge qarjy bólý tapsyryldy. Iaǵnı, elimizdiń bas banki osynshama qarajatty ekinshi deńgeıdegi (komersıalyq dep oqysańyz da bolady) bankterge úlestirip berýi kerek eken. Ony Danıar Aqyshev myrza qaıdan tapty deısiz ǵoı? QR Qarjy mınıstri Álıhan Smaılovtyń aıtýynsha  qazaqstandyq bankterdiń ótimdiligin qamtamasyz etý maqsatynda olarǵa 600 mlrd teńge bólinse, onyń jartysyn, ıaǵnı 300 mlrd teńgesin Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynan alady eken. Netken ǵajap aqyl, netken ǵajap sheshim demeske amalyńyz joq. Halyqtyń tirnektep  jınaǵan aqshasyn anda bir salyp, mynda bir shashýǵa kelgende Ulttyq bank basshylyǵy ma, álde sol qorda otyrǵandar ma aldaryna jan salmaıdy. Álde siz oǵan kelisip pe edińiz? Men, mysaly, salymshy retinde ondaı kelisim bergen joqpyn!

Odan qaldy, múmkin estimeı qalǵan shyǵarsyz, Zakon.kz portalynyń 17 tamyzdaǵy habarlamasynda ekonomıkany nesıelendirýdi qoldaý maqsatynda (bul naqty ne maǵyna beretini túsiniksiz) ekinshi deńgeıdegi bankterge 200 mlrd teńgeni  siz ben bizdiń zeınetaqy qorynda jatqan aqshamyzdan alyp bere salady eken.

Bıylǵy mamyr aıynda Qytaı men Úndistanǵa 30 mlrd teńge zeınetaqy aktıvterinen alynyp, ınvestısıa retinde salynǵan. Ol ınvestısıalardyń qaıtymy qandaı bolatyny qanshalyqty deńgeıde zertteldi me deseńizshi. Álde bas-kóz joq, siz ben bizdiń zeınetke dep jınaǵan aqshamyzdy qor basshylyǵy óz erkimen jiberetin jerlerine suraýsyz jiberip jatyr ma degen oı keledi.

O zamanda, bu zaman bul netken suraýy joq aqsha? Ony ıesinen ruqsat surap degendeı nemese eń bolmaǵanda onyń yrymyn jasaý degen bolady ǵoı?! Byltyrǵy jaǵdaı anaý, BJZQ basshylyǵy salǵan 71,6 mıllıard teńge kólemindegi qarajat Ázirbaıjan halyqaralyq banki bankrotqa ushyrap, arty ne bolatynyn áli kúnge bilmeı dal bolyp otyrǵan jaǵdaımyz bar. BBC taratqan habarda sol banktiń basshysy bolǵan Jahangır Hadjıevtiń áıeli Zamıra ekeýine Ulybrıtanıanyń Qylmyspen kúres jónindegi Ulttyq agenttigi shash etekten baılyqqa qaıdan jáne qalaısha ıe bolǵandaryn tergeýshiler arqyly suratyp otyr. Zamıra Hadjıeva hanym tek qana Harrods dúkeninde 16 mln fýntqa saýda jasasa, Brıtan araldarynda 20 mln fýnt kólemindegi qarajatqa jyljymaıtyn múlik satyp alǵan.

Biraq bizde ókinishtisi sol, másele kóteriledi, halyq shýlaıdy, áleýmettik jeliler qyzady, keremet belsendilik tanytady, sosyn 72 saǵattan keıin bári umytylyp, taz qalpyna túsedi. El-jurt ary ketse bir aptadaı shýlaıdy da qoıady. Bizdiń etimiz nemquraıdylyqqa úırenip alǵan, tipti ózimizdi osylaı tonap jatsa da qyńq demeımiz-aý.

Amanatqa qıanat

Aıtalyq, sizdiń bir týysyńyz nemese jaqsy tanysyńyz sizge kelip, amanatqa aqshasyn berip ketse, ne ister edińiz? Árıne, ol aqshany senimdi jerge tyǵyp qoıaryńyz anyq.

Al endi ol týysyńyz "sizge aı saıyn sizge aqsha jiberip otyramyn bir jerge jınaı berińizshi jáne de ony 10 nemese 20 jyldan keıin alarmyn" dese, ne ister edińiz? Árıne, oǵan janashyrlyqpen qarap, myna baıqustyń aqshasy keıin tıyn bolyp qalmasyn, teńge bolsa anaý kúnnen-kúnge qunsyzdanyp jatqan, odan da dollar nemese evro alyp qoıaıyn degen oı sizge birden keledi. Solaı emes pe? Sodan kelgen aqshany qunsyzdaný yqtımaldylyǵy az shet el valútasyna aýystyryp qoıatynyńyz aıdan anyq qoı? Sodan jyldar ótip, týysyńyz amanat aqshasyn alýǵa kelgende siz evro nemese dollarǵa aıyrbastap qoıǵan býma-býma óz aqshasyn kórgende qalaı qýanar edi?! Nemese endi basqasha jaǵdaıdy kóz aldymyzǵa elestetip kóreıik. Týysyńyz jiberip otyrǵan aqshany tek sol teńge kúıinde ǵana jınap, onyń keıbir bóligin óz keregińizge jaratyp, keıbir bóligin bireýlerge qaıtar-qaıtpasy belgisiz qaryzǵa berip qoıyp, qarap otyrsańyz, ol qarjydan ne qalady? Jyldar ótip týysyńyz kelgende ne aıtasyz? Bálenbaıǵa qaryzǵa berip edim, qaıtarmaı ketti, anandaı bankke salyp edim, bankrot bolyp qalypty, ony bilmeı qaldym, sodan qalǵany myna azyn-aýlaq aqsha deseńiz, sizdiń istegen isińizdi amanatqa qıanat jasaý deý aıtýǵa ábden bolady emes pe?

Qorda qansha qarajat qaldy?

Iá, osy qorda qansha aqsha qaldy eken degen suraq eriksiz kókeıge oralady. Zeınetaqy qoryndaǵy qarajattan ana jaqqa andaı, myna jaqqa myndaı aqsha bólinipti degen jańalyqty estigen saıyn júregimiz shaılyǵyp, osy saýaldy qoıǵymyz kelip turatyny jasyryn emes. Sol da sóz bolyp pa, saıttan nege qaraı salmaısyz deýińiz múmkin. Biraq BJZQ saıtynda naqty esepte turǵan qarajat kórsetilmegen soń qor jumysynyń ashyqtyǵy kóńilge kúmán uıalatady. Jalpy qarajat 8-9 trln teńge aralyǵynda dep ár jerde ár túrli atalady. Degenmen naqty soma men olardyń qaısysy naqty qaıda ornalasqanyn bilmeıtinimiz durys emes shyǵar? Sonymen birge ondaǵy qoǵamdyq keńes qarjyny qanshalyqty baqylaı alatyny da beımálim.

Qoryta kelgende, QR Ulttyq banki men BJZQ basshylyǵyna tómendegi suraqtardy qoısaq deımiz:

1. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryndaǵy qarajatty qandaı da bir qarajat ınstıtýttaryna ınvestısıalaý quzireti kimge berilgen jáne sheshimder qandaı tártippen qabyldanady?
2. Ekinshi deńgeıdegi bankterge Ulttyq qordan 2010 jyly salynǵan 10 mlrd AQSH dollary kólemindegi qarajat qaıtarylmady. Soǵan qaramastan byltyr taǵy da 3 mlrd-tan asa AQSH dollary salyndy. Bizdiń eldiń komersıalyq bankterine salynǵan aqshanyń qaıtýy múmkin emestigin kóre tura nege zeınetaqy qoryndaǵy qarajat sol bankterge berile bastady jáne ondaı ıdeıany usynǵan kim?
3. BJZQ janynan qurylǵan qoǵamdyq keńestiń qandaı mindetteri bar jáne oǵan kirgen adamdar qalaı irikteldi?
4. BJZQ týraly, jalpy zeınetaqy aktıvteri jaıynda usynystar bolsa, qandaı tártippen qabyldanady jáne usynystardyń qabyldanyp, iske asý yqtımaldylyǵy qandaı?
5. Ortaq júıeni alyp tastap, ár azamatqa jeke esepshot ashyp, onyń óz aqshasyn ózi ınvestısıalap, basqarý múmkindigin nege jasaýǵa bolmaıdy?

Bul tek jalpylama suraqtar bolǵandyqtan jáne dáıekti de dál jaýaptar alý úshin biz joǵaryda atalǵan QR Ulttyq banki men BJZQ basshylyǵynan ashyq túrde suhbat berýlerin suraımyz.

Serikqazy Kókenaı