Qazaqstanda qazirgi kezde týrızm salasy qaryshtap damyp keledi desek, ol naqty shyndyq. Óıtkeni Prezıdent tapsyrmasyna oraı júzege asyp jatqan jumystar jeterlik. Jalpy elimizde týrızmniń júıeli damýǵa bet alǵanynyń belgili bir sebepteri bar. Óıtkeni týrızm tabys kózin túsiretin belgili bir sala. Muny endi qolǵa alynǵan tyń baǵdar dese de bolady. «Buryn qolǵa alynýdan jyraq jatty» dep aıtýdan aýlaqpyz.  Jalpy, elimizdiń terıtorıasy óte úlken. Sondyqtan eldiń bir shetinen ekinshi bir shetine qydyryp kelý sheteldikter úshin óte qymbatqa túsedi. Sondyqtan Elbasy tapsyrmasyna oraı, ár aımaq pen ár baǵdar boıynsha memlekettik baǵdarlama qabyldandy. Atalǵan qujat ár baǵyt boıynsha týrızmniń damýyna bolashaqta yqpal etetini anyq.

Prezıdent Nursultan Nazarbaev «Qazaqstandyqtardyń ál-aýqatynyń ósýi: tabys pen turmys sapasyn jaqsartý» atty halyqqa arnaǵan Joldaýynda «Baı tabıǵatymyz ben mádenı áleýetimizdi paıdalaný úshin syrttan keletin jáne ishki týrızmdi damytýǵa erekshe kóńil bólý qajet. Úkimet qysqa merzimde salalyq memlekettik baǵdarlama qabyldaýǵa tıis» dep atap kórsetti.

Rasynda salalyq, baǵdarlyq qujat bolmaı, atalǵan sala damymaıtyny anyq. Bul oraıda úkimette arnaýly baǵdarlama bar. Osy  oraıda tıisti mınıstrlikter tıanaqty jumys isteýde. Jalpy statısıkaǵa nazar aýdarar bolsaq, týrızm salasy qazirgi kezeńde munaı shıkizaty, munaı ónimderi jáne avtokólikti satýdan túsetin paıdadan keıin úshinshi orynda turǵanyn umytpaýǵa tıispiz.  

Tórtkúl dúnıedegi elderdiń barǵan saıyn týrızmdi damytýǵa qulshynys tanytyp otyrǵanyn myna bir derekter aıqyndap turǵandaı. 2026 jylǵa qaraı iskerlik týrızm álemde  jetekshi mánge ıe bolyp, onyń jahandyq naryǵy 1,658 trıllıon dollarǵa baǵalanbaq. Demek jyl saıynǵy ósim shamamen alǵanda 3,7 paıyzy quraıdy. Munyń barlyǵy tabystyń joǵary jáne onyń paıdasy kóp degen sóz.

Sondyqtan da bizdiń elimiz týrızmdi barynsha damytýǵa kóńil bólip otyr. Eýrazıa qurlyǵynyń kindik ortasynda ornalasqan Qazaqstan úshin týrızm salasy qolaıly ári yńǵaıly bolyp otyrǵany sózsiz. Munyń birneshe sebepteri bar. Atap aıtqanda:

1. Qazaqstannyń shyǵysynda bir jarym mıllıardtan astam halqy bar Qytaı eli tur. Qytaılyqtarmen ekonomıkalyq-ıntegrasıalyq baılanys barǵan saıyn tyǵyz damyp keledi. Qytaı týrıseri úshin Qazaqstan Respýblıkasy tyń el, buryn-sońdy kórmegen memleket. Sondyqtan qaryshty damyǵan Qazaqstanǵa qytaılyqtar aldaǵy ýaqytta is-saparmen jáne kóbirek qydyrystap keledi. Elimizdiń kórikti jerlerin kórý úshin, tabıǵatyn tamashalaý úshin, taza aýasymen erkin tynystaý úshin. Al kórse, kóz toımaıtyn keremet jerler Qazaqstanǵa óte kóp. 
2. Qazaqstan batys aýmaǵynda, soltústik-batysta jáne soltústiginde terıtorıasy jaǵynan álemdegi iri memleketterdiń biri Reseımen shekaralas qonystanǵan. Naqty aıtar bolsaq, bizdiń elimizdiń Reseımen shektesetin aaýmaǵy shamamen  7591 shaqyrymǵa sozylyp jatyr. Bul bizdiń respýblıka úshin týrızm salasyn damytýǵa asa paıdaly. Jyl ótken saıyn Reseıden Qazaqstanǵa aǵylatyn týrıserdiń sanynyń artýyna qýanýǵa bolady. Negizinen reseılikter Kaspıı mańy aımaǵyna, Alakól, Kendi Altaı óńirine, Astana men Almatyǵa kóbirek keledi eken.
3. Sondaı-aq Qazaqstan ońtústikte Túrikmenstanmen-426 shaqyrym, Ózbekstanmen-2354 shaqyrym, Qyrǵyzstanmen-1241 shaqyrymdy boılaı shekaralyq jaǵynan ornalasýy da elimizge keletin týrıserdiń sanyn arttyryp otyr.
4. Týrızm – máńgi tabys beretin sala. Mysaly, jer astyndaǵy munaı men gaz, taǵy basqa qazba baılyqtary  túbinde taýsylatyny anyq. Al týrızm salasy barǵan saıyn jańǵyrady ári tabys kózine aınalady.  

Jalpy halyqqa arnaǵan Joldaýynda bolsyn, qaı minberde sóılegen sózinde  bolsyn, Elbasy týrızm salasyn damytýǵa udaıy nazar aýdaryp keledi. Ústimizdegi jyly Astanada Parlamenttiń kezekti sesıasynyń ashylý saltanatynda sóılegen sózinde de Elbasy  týrızm salasyn damytý qajettiligine taǵy bir ret toqtaldy. Al bul salanyń nege ózekti ekendigin biz joǵaryda atap aıttyq. Sondyqtan da Prezıdent bıylǵy 5 qazanda halyqqa arnaǵan Joldaýynda týrızm salasyna damytýǵa taǵy da bir oralyp ótti.

 –Týrızmdi damytýdyń 2023 jylǵa deıingi memlekettik baǵdarlamasyn ázirleý úkimetke tapsyryldy. Ol qarjylaı jáne qajetti zańnamalyq bazamen negizdelýi tıis, ony bıylǵy jyldyń sońyna deıin qarastyrý qajet, - dep atap ótti Nursultan Nazarbaev.

Prezıdent tapsyrmasyna oraı Qazaqstannyń týrısik kartasy jasalyndy. Munda qaı baǵdar boıynsha týrıserdiń basym bóligi baratyn jerler de naqtylandy. Qazirdiń ózinde elimizge ishten jáne syrttan keletin týrıserge arnalǵan 100-den astam belgili týrısik  nysandar belgilendi. Onda  eń mańyzdy týrısik  nysandar da bólip, naqty kórsetilgen.  Demek elimiz týrızmdi damytý salasyna aıryqsha kóńil bólýde. Onyń bir aıǵaǵy retinde Qazaqstanǵa eń kóp keletin aıryqsha 10 nysan belgilenip, naqty kórsetildi. Ol qandaı aımaqtar? Endi syrttan aǵylatyn  týrıser men elimizdiń azamattary baratyn 10 TOP týrısik baǵytty túsindire ketsek. Sonymen...

1. Alakól kóli – áleýeti bir jylda 2 500 000 týrıs.
2. Almaty óńiriniń taý klasteri– áleýeti bir jylda 2 500 000 týrıs
3. Shýchınsk-Býrabaı kýrorttyq aımaǵy – áleýeti bir jylda 2 000 000 týrıs.
4. Baıanaýyl kýrorttyq aımaǵy – áleýeti bir jylda 450 000 týrıs
5. Imantaý-SHalqar kýrorttyq aımaǵy – áleýeti bir jylda 400 000 týrıs
6. Balqash kóli – áleýeti bir jylda 400 000 týrıs
7. Sharyn kanony – áleýeti bir jylda 1 000 000 týrıs
8. Túrkistannyń tarıhı-mádenı týrızmin damytý – áleýeti bir jylda 1 500 000 týrıs
9. Mańǵystaýdyń jaǵajaı týrızmin damytý - áleýeti bir jylda 750 000 týrıs.
10. Astana qalasy . MİSE týrızmin damytý – áleýeti bir jylda 1 000000 týrıs.

Árıne, bul aımaqtarǵa baratyn joldardy sapaly etý salý da basty nazarda bolýy tıis. Bul oraıda sońǵy nátıjelerge kóz salar bolsaq,  kórsetkishter kóńil toıatynyn ańǵaramyz. Qazaqstan qazir burynǵy kedir-budyr joldardan aryldy. Taqtaıdaı tegis joldar búgingi kúni halyqaralyq tranzıttik dálizge aınaldy. Qazaqstanmen shekaralas  aımaqtaǵy memleketterden elimizge avtokólikpen týrıs retinde qydyrystap kelýshilerdiń de sany artty. Olar eń aldymen elimizdiń batysynan shyǵysyna tartylyp jatqan (Batys Eýropa-Batys Qytaı joly) joldyń sapalylyǵyna nazar aýdarady. 2787 shaqyrymdy quraıtyn, elimizdiń bes oblysyn basyp ótetin bul halyqaralyq dáliz Qazaqstanǵa mol paıda beredi. Jol boıyndaǵy servıstik qyzmetter de sapaly, týrıser úshin óte qolaıly bolyp otyr.

Rasynda da kórsetkishterge kóz júgirtsek, sońǵy bes jylda  respýblıkalyq mańyzy bar 34,2 myń shaqyrym avtokólik joldary, onyń ishinde «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda 1,3 myń shaqyrym jol salynǵan eken. Temirjoldyń uzyndyǵy da 1 854 shaqyrymǵa uzarǵan. Elimizde osy ýaqytqa deıin jumys istep turǵan 18 áýejaıdyń 15-i qaıtadan jóndelgen. Sondaı-aq 11 jolaýshylar termınaly salynǵan. Budan shyǵatyn qorytyndy ne? Elimizge kelgen týrıserdiń kózi eń aldymen kirer qaqpa-áýejaıǵa túsedi, sosyn joldardyń  sapaly salynýyna nazar aýdarady. Servıstik qyzmetke qaraıdy. Al bul oraıda Qazaqstannyń negizgi halyqaralyq joldary sapaly salynǵanyn aıta ketýge tıispiz. Bul eń aldymen týrıser úshin yńǵaıly.

Jalpy saıahat pen týrızm salasynda  Qazaqstannyń básekege qabilettiliginiń  qanshalyqty qarymdy ekenine nazar aýdarar bolsaq, jaǵymdy nátıjeler barshylyq. Reıtıńimiz jyl ótken saıyn joǵarylap keledi. Bir ǵana mysal, Qazaqstan básekege qabilettilik ındeksi boıynsha 2011 jyly 139 memlekettiń ishinde 93 pozısıada tursa, bul kórsetkish 2017 jyly  81 orynǵa alǵa jyljydy. Demek, týrızm salasynda básekelestigimiz nyǵaıyp,  damyp keledi.

Óıtkeni Prezıdent atap kórsetken 2023 jylǵa deıin Qazaqstannyń týrısik salasyn damytýdyń tujyrymdamasy baǵdarly, nátıjeli jumys isteýge múmkindik berip otyr.  Onyń ústine Prezıdenttiń uly dala tarıhynyń baǵdary ispettes bolǵan «Rýhanı jańǵyrý» maqalasy aıasynda Qazaqstannyń kıeli jerleriniń kartasy jasalyndy, Onyń tarıhı jalǵasy retinde Elbasynyń «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasy jaryq kórdi. Prezıdent bul maqalasynda da týrızmdi damytý máselesin kóterdi. Baıqap qarasańyz,tarıhı-tanymdyq sala men osy baǵyttaǵy atqarylyp jatqan jumystardyń barlyǵy jurtshylyqtyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrýda, bul Qazaqstanǵa kelgen týrıserdiń de mol maǵlumat alýyna múmkindik beredi.

«Uly dala» atty ejelgi óner jáne teh­nologıalar mýzeıin ashýǵa tolyq múm­kindigimiz bar. Oǵan ozyq óner men teh­no­logıa úlgilerin – ań stılinde jasalǵan buıym­dardy, «Altyn adamnyń» jaraq­ta­ryn, jylqyny qolǵa úıretý, metal­lýr­gıany damytý, qarý-jaraq, saýyt-saı­man daıyndaý úderisin kórsetetin zat­tar­dy jáne basqa da jádigerlerdi jınaqtaýǵa bo­lady. Onda Qazaqstan jerinen ta­byl­ǵan qundy arheologıalyq eskertkishter men arheologıalyq keshenderdiń eks­po­zı­sıalary qoıylady.

Ejelgi Otyrar qalasynyń birqatar ny­sandaryn – úıleri men kóshelerin, qo­ǵamdyq oryndaryn, sý qubyrlaryn, qa­la qamalynyń qabyrǵalary men taǵy da basqa jerlerin ishinara qalpyna kel­tiretin týrısik joba da qyzyqty bolmaq. Osynyń negizinde bilimdi dáripteýge já­ne týrızmdi damytýǵa basa mán berilýi qa­jet», – dedi Prezıdent «Uly dalanyń jeti qyry» atty tarıhı –rýhanı mańyzy bar maqalasynda.

Demek, ishki jáne syrtqy týrızmniń damýyn arttyratyn Elbasynyń eldiń máni bar jobalary halyqqa arnaǵan Joldaýynan bastaý alyp, rýhanı tanymdyq maqalalarymen jalǵastyq taýyp jatyr. Rasynda da sońǵy eki jylda el ishinde saıahattaǵandar sany 9,6 mln adamdy quraǵanyn eskersek, aldaǵy jylda olardyń sany munan da asyp túsetinine senim mol. Al elimizge syrttan keletin týrıserdiń sany sońǵy jyldary 6,5 mıllıon adamnyn asty. Negizinen sheteldikterdiń basym kópgshiligi Reseı, Ózbekstan jáne Qyrǵyzstan sekildi elderden, al qalǵany Qytaı, Túrkıa men Iran jáne ózge memleketterdiń azamattary bolyp otyr.

Prezıdent «Qazaqstandyqtardyń ál-aýqatynyń ósýi: tabys pen turmys sapasyn jaqsartý» atty halyqqa arnaǵan Joldaýynda «Úkimet qysqa merzimde salalyq memlekettik baǵdarlama qabyldaýǵa tıis» dep málim etkeni belgili. Demek, qazir úkimet osy maqsatta Prezıdent Joldaýyndaǵy tapsyrmany baǵdar ete otyryp, júıele jumys isteýge kóshti. Osyǵan baılanysty taıaýdaǵy jyldary Qazaqstannyń da týrızm salasy qaryshtap damyp, el qazynasyna qomaqty qarjy túsetinine kámil senemiz.

Erkin Qaldan