Bıylǵy jyly biz biletin qarjy áleminde únemdeý mańyzdy bola túsedi.  Bul rette «Analıtık» taldaý ortalyǵynyń sarapshy mamany Toǵjan Shaıahmetovanyń aıtýynsha, 2019 jyl qazaqstandyqtarǵa únemdeýdi myqtap meńgertedi.

Sarapshy mamannyń aıtýynsha, bıyl álemdik ekonomıkada qalyptasyp otyrǵan jaǵdaıǵa baılanysty tipti alpaýyt kompanıalardyń ózi shyǵyndaryn azaıtyp, qarjylaryn barynsha únemdi jumsaýǵa tyrysyp jatyr. Osy rette árbir jekelegen adam úshin de jeke qorǵa qarjy jınaý mańyzdy bola túsedi. Bul rette maman jumys isteıtin aılyq tabysy bar qyzmetkerlerdi únemshil bolýǵa shaqyryp otyr.  

«Qazir aıaq astynan qarjy qajettiligi týa qalsa, kópshilik qaýym birinshi bankten nesıe alýǵa umtylady. Hosh, nesıeni alýyn alarsyz. Biraq «qaryz kúlip kelip, jylap qaıtatynyn» umytpańyz.
Bir eskeretin jaıt, nesıe qaıtarý barysynda qarajatty odan asyra tóleısiz, sonyń nátıjesinde jumsalǵan aqsha kólemi eki esege aıtarlyqtaı molaıady.
Endigi bir qarjyny qolǵa túsirý kózi – aǵaıynǵa, qatar-qurbylarǵa, týystar men tanystarǵa salmaq salý. Bul qalaı bolǵanda da burynǵy syılastyǵyńyzǵa syzat túsirmeı qoımaıdy. Óıtkeni merzimdi kúni qaryzdy qaıtara almasańyz, qadirińiz kete bastaıdy. 
Ásili, mundaıda eń tıimdisi – eshkimnen qaryz almaýǵa umtylý. Ol úshin belgili bir somada artyq aqsha qory bolýy qajet», - deıdi maman.

 Alaıda aılyǵyn shaılyǵyna jetkize almaı, qymbatshylyq qamyty qysyp júrgen jandarda artyq aqsha bolmaýy da múmkin. Buǵan qatysty mamannyń aıtar ýáji:

«Bir sát ózińizge ózińiz mynadaı saýaldar qoıyp kórińizshi: 1. Ózińizdiń aılyq shyǵyndaryńyz qandaı? 2. Qazirgi kezde jeke qoryńyzda azdap bolsa da aqsha bar ma? 3. Sol soma shyǵyndaryńyzdy jabýǵa jete me? Osy suraqtardyń jaýaby sizdiń qanshalyqty dárejede ómirdegi túrli qubylystarǵa daıyn ekendigińizdi anyqtaıdy. Bul aradaǵy eń bir qıyn nárse – qoryńyzda eshqandaı qarajat bolmaı, aılyqtan aılyqqa ázer jetetin kúıde bolýyńyz. Mundaı kezde erteńgi kúndi búgin, ıaǵnı aldyn ala oılastyrǵan jón. Ol úshin áýeli ózińizge qajet aı saıyn jaratatyn qarajat somasyn anyqtańyz. Eger otbasyly bolsańyz, sol otbasyndaǵy barlyq músheni esepke alyńyz. Sizdiń jınaqtaryńyzdyń eń tómengi somasy aılyq shyǵynnyń qorytyndy somasyna teń kelýi tıis. Sizdiń turaqty qoryńyzdy qandaı somanyń quraıtyndyǵyn bilý úshin qazirgi jumystan aıyrylyp qalsańyz, jańa jumys ornyn nemese tabys kózin tabý úshin qansha ýaqyt ketetinin anyqtap alýyńyz kerek. Eger bul bir aı ótpesten júzege assa, onda qordaǵy qarajatyńyzdyń somasy aılyq shyǵyndaryńyzǵa teń keledi. Al eger odan uzasa, boljanǵan ýaqyt mólsherin aılyq shyǵyn somasyna kóbeıtińiz», - deıdi maman.

Negizinde, sarapshylardyń pikirinshe, qor jınap qoıý sizdiń baı, ne kedeı bolýyńyzǵa qaramaıdy. «Mıllıoner atanýdyń joldary» dep atalatyn kitaptarda jazylyp júrgendeı, qolyńyzǵa túsken kez kelgen qarjynyń 10 paıyzyn jınaı berińiz. Birinshiden, bul belgili bir tártipke úıretedi, ekinshiden, jeke qoryńyz únemi tolyqtyrylyp turady. Basty shart – bul aqshany jumsamańyz. Tipti tıimdi bir saýda jasaýdyń reti kelip jatsa da atalmysh qarjynyń bar ekenin umytyp ketken abzal.

«Bizdiń aqshaǵa degen kózqarasymyz taza tıimdilikke qurylýy tıis, árqashan ony joǵary tabys ákeletindeı qoldaný kerek. Árıne, shynaıy ómirde bári oıdaǵydaı bola bermeıdi. Shopıngomanıa dep atalatyn sándi aýrýdyń túri bar. Dúkenge jany qumar, bos ýaqytynyń 70 paıyzyn dúkenderdi aralaýǵa jumsaıtyn adamdar da tabylady. Kıimdi jańalaý isi, árıne, muńaıyp turǵan kóńildi kóterýge múmkindik bergenimen de kóńil-kúı úshin saýda jasaý isine abaılap qaraǵan jón. Psıhologtar máseleni sheshý úshin shopıngtiń kómegine júginetinderdiń qataryn baqylap kóripti. Nátıjesinde, olardyń jaǵdaılary anaǵurlym mol aqshasy bar baı-manaptar emes, kerisinshe, aqshasy múlde joq bolyp tıyn sanap qalatyn orta taptaǵy adamdar ekendigi anyqtalǵan», - deıdi Toǵjan Shaıahmetova.

Osylaısha mamannyń paıymdaýynsha, bıylǵy jyly qarjysyn únemdegender qıyndyqta utyp shyǵady. Ol úshin árıne qazaqqa saýda jasaý mádenıetin meńgerý kerek. Baıyǵan kezde, ıaǵnı jalaqy alǵan kúni  bazarǵa barmaýdy úırený kerek. Bul áreket aqshany kóp jumsap jiberýge ıtermeleıdi. Ámıanǵa kóp aqsha salyp júretin ádetten arylý kerek. Bul qarjyny kózsiz kósip jiberýden saqtandyrady. Marketıńtik júristi meńgerý kerek. Ol úshin satyp alyp turǵan taýardyń sapaly, ne sapasyz ekenin zertteý qajet. Kıim-keshektiń sertıfıkatyn suraý, azyq-túliktiń syrtqy qattamasyn  oqyp shyǵý mańyzdy bola túspek. Osylaısha qarjy saýattylyǵyn meńgergende ǵana  «qazaqtyń ámıany zamanǵa saı tolyǵa túsedi» deıdi mamandar.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy