Ádette ákeden balaǵa otbasylyq qundy zattar, jyljymaıtyn múlik, taǵy basqa qunyn joǵaltpaıtyn rýhanı dúnıeler mıras bolyp qalýshy edi. Al qazir nesıe muraǵa qalsa, tań qalmaıtyn boldyq. Sebebi «QR Bankter jáne banktik qyzmet týraly» Zańǵa sáıkes adam qaıtys bolǵan jaǵdaıda onyń moınynda nesıesi bolǵan bolsa, ol muragerlik nesıe bolyp eseptelip týǵan-týsyna, bala-shaǵasyna ótedi. Osylaısha zań boıynsha, nesıe alýshy qaıtys bolǵan jaǵdaıda, nesıeni qaıtarý mindettemesi toqtamaıdy.
Bir jeńildigi, muragerlikke qalǵan nesıege paıyzdar qosylmaıdy. Al bankten alǵan negizgi somany qaıtarý muragerdiń mindeti bolyp sanalady. Qansha jerden narazy bolsańyz da, mundaı júıemen kelispeseńiz de, zańǵa baǵynýǵa mindettisiz.
Jalpy, nesıege qatysty derekterge júginsek, elimizde jumys isteýge qabiletti 8,5 mln adam bolsa, olardyń 5,1 mlnǵa jýyǵynyń moınynda nesıesi bar. Bul - eldegi ár tórtinshi adamnyń bank aldynda qaryzy bar ekenin kórsetedi. Qazirde nesıe alýshylardyń 1,5 mlnnan astamy alǵan qaryzdaryn qaıtara almaı bankterdegi problemalyq nesıe qoryn kóbeıtip otyr. Búgingi kúni eldegi qaıtarylmaǵan nesıe kólemi 3 trln teńgege jetken.
Bankter aldyndaǵy boryshyn qaıtara almaǵandardyń máselesin sheshý kolektorlyq kompanıalarǵa berilgen. 2012 jyly Problemalyq nesıe qory da qurylyp jumys isteı bastady. Tipti «QR Bankter jáne banktik qyzmet týraly» Zańǵa da ózgertýler engizilip, zańdy birinshi kezekte tutynýshyǵa emes, bankterge yńǵaıly etip túzetildi. Sonyń bir tarmaǵy joǵaryda mysal etkenimizdeı, nesıeni muraǵa qaldyrýdy da zańmen bekitip qoıdyq. Biraq eldegi problemaly nesıeler qatary kemigen joq. Soǵan sáıkes jeke jáne zańdy tulǵalardy nesıelendirýge de shekteý qoıylǵan joq.
Nesıe júıesine qatysty ekonomıs-ǵalym Jumadilda Baıahmetov, nesıege 24-28% ústeme qosý, qaıtarylmaǵan nesıelerge elde joq paıyzben ósimpul qosý, qaıtys bolǵan adamnyń nesıesin muraǵa qaldyrý Qazaqstanda ǵana bar úrdis ekenin alǵa tartty. Jumadilda Baıahmetovtyń aıtýynsha, ásirese nesıeni muraǵa qaldyrý jaıy damyǵan elderdiń tájirıbesinen áldeqashan alynyp tastalǵan.
«Bizdegi bankter shetelden 2% -pen alǵan qaryzdaryn halyqqa 22-24-28%-pen nesıege berdi. Osyndaı jaýapsyz saıasat júrgizý arqyly bankter 10-12 ese paıda kóremiz dep oılady. Biraq qazirgideı daǵdarys kezinde bankterdiń problemaly nesıe portfeli óse tústi. Jeke tulǵalar alǵan qaryzdaryn qaıtara almaı birqatar bankter daǵdarysqa ketti. Qazir eldegi qaıtarylmaǵan nesıeler kólemi 3 trln teńgege jetti. Bul bankter úshin óte qaýipti jaıt. Tipti bankter qaryz alǵan adam baqılyq bolyp ketse, onyń nesıesin bala-shaǵasyna muraǵa qaldyryp zańdy utymdy paıdalanyp otyr. Negizinde, kóptegen elderde mundaı saıasat joq. Damyǵan jáne damýshy elderdiń birazynda nesıe tutynýshyǵa 2-3-4 paıyzben beriledi. Sondaı-aq nesıe alýshyǵa jazataıym jaǵdaı bolǵanda saqtandyrý kompanıalary qaryzyn óteıdi. Al bizde bankter nesıe alarda saqtandyrý qyzmetin májbúrlep turyp tutynýshyǵa usynady. Ol úshin tólem alady. Al jazataıym jaǵdaı bolsa saqtandyrý qyzmetiniń tolyq nesıeni ótep beretinine eshkim kepildik bere almaıdy. Bolashaqta Ulttyq bank basshylyǵyna kelgen Erbolat Dosaev myrza osy máseleni sheshýge atsalyssa deımiz. Nesıeni muraǵa qaldyrý babyn zańnan alyp tastaýǵa yqpal etý kerek. Halyq qalaýlylary da osyǵan mán bergen jón. Eger bul bap alynyp tastalmasa qazaqtyń qaryzǵa batýy urpaqtan urpaqqa mura bolyp qala beredi»,- dedi ekonomıs-ǵalym Jumadilda Baıahmetov.
Sóıtip, Jumadilda Baıahmetov aıtyp otyrǵandaı, ózge elderde Qazaqstandaǵy tárizdi nesıeni muraǵa qaldyrý úrdisi joq. Ekonomıs-ǵalym «Mundaı úrdis ázirge Qazaqstanda ǵana tájirıbede qalyp tur. Ózge elderde qaıtys bolǵan adamnyń nesıesin «bala 18-ge tolǵanda tóleıdi» dep kámelet jasqa tolmaǵan balasyna júktep qoıý, artynda qalǵan týystaryna tóletý degen joq. Bizdegi nesıe saıasaty halyqqa emes, bankke ǵana tıimdi» dedi.
Al qarjyger Jasulan Maqsutovtyń aıtýynsha, problemalyq nesıe kez kelgen eldiń bank júıesinde bar. Biraq onyń paıyzdyq kórsetkishi belgilengen mejeden asyp ketpeýi kerek.
«Problemalyq nesıeniń kórsetkishi 1-2%-ten aspasa onda qaýip joq der edik. Bizde bul kórsetkish 8(!) %-ten asyp tur. Kórsetkishtiń bulaısha ósip ketýi máselege baıyppen qaraý kerektigin ańǵartady. Bankterdiń ústeme paıyzyn kópshiligimiz túsinbeımiz. Bul - shyndyq. Mysaly, «qandaıda bir jaǵdaı bola qalsa saqtandyrý qyzmetine júginesiz» dep bankter nesıe alarda saqtandyrý qyzmetin tyqpalaıdy. Al jańaǵydaı jazataıym jaǵdaı oryn alǵanda tutynýshynyń nesıesin tutas tólep bergen saqtandyrý kompanıalaryn óz basym keziktirgen joqpyn. Sondyqtan bul jerde halyqtyń jaıyn oılasaq, zańǵa ózgerister engizý kerek. Men ózim bilim alǵan Portýgalıa, Vengrıa elin mysalǵa alaıyn, ol elderde nesıe alǵan adam múlde jumysqa jaramsyz bolyp qalyp, óndiristik jaraqat alyp moınynda nesıesi bolsa onyń 40 paıyzyn jumys berýshi óteıdi. 60 paıyzyn saqtandyrý kompanıasy tóleıdi. Ókinishke qaraı, biz mundaı júıege jete almaı otyrmyz. Halyqtyń qaltasy bankterge tonalyp jatyr. Bankter halyqqa tıimdi operasıalar jasap otyrǵan joq. Sondyqtan bolashaqta Úkimet bankterge halyqqa tıimdi qyzmet kórsetýge qatysty zańǵa ózgertýler engizip, talapty tótesinen qoısa jaqsy bolar edi»,-dedi qarjyger Jasulan Maqsutov.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy
