Nursultan Nazarbaev prezıdenttik ókilettiligin toqtatqan kúni (19.03.2019) Almaty men Astana qalalarynda dollar 382 teńgeden satyla bastady. Tipti  valúta aıyrbastaý oryndarynan bólek eldegi ekinshi deńgeıli bankterdiń ózi dollardyń baǵamyn qymbattatyp jiberdi. Mysaly, BankSentrKredıt, ATFBank, Evrazıalyq banki bir dollardy   381 tengege satty.

19 naýryz kúni Prezıdent ókilettiligin toqtatatynyn málimdegennen  keıin teńgeniń quny osylaısha 8-9 teńgege deıin tómendedi. Tipti keıbir valúta aıyrbastaý oryndarynda dollar satylmaı «defısıt» bola tústi.  Ulttyq bank tóraǵasy Erbolat Dosaev bolsa, «bul qalypty jaǵdaı» dep halyqty «ajıotaj» týdyrmaýǵa shaqyrdy.

 Degenmen eldegi birqatar ekonomıs-sarapshylar aldaǵy ýaqytta «eldegi valúta aıyrbastaý oryndaryna qatysty zańdy kúsheıtý kerektigin alǵa tartyp otyr.

Ekonomıs-sarapshy Toǵjan Shaıahmetovanyń aıtýynsha, valúta aıyrbastaý oryndary ıaǵnı valúta alypsatarlary árkezde de «ajıotaj» týdyrýǵa yqpal etedi.

«Bizdegi valúta alypsatarlary qazir valúta baǵamyn ózgertý arqyly naryqta ájeptáýir paıda taýyp otyrǵany jasyryn emes. Sondyqtan bul arada solqyldaqtyq tanytpaı Ulttyq bank valúta alypsatarlaryna talap qoıa bilý kerek. Bizde qor bırjasynda dollar bir bólek baǵammen satylady. Ulttyq bank ózi baǵamyn bekitedi. Zań boıynsha valúta alypsatarlary Ulttyq bank belgilegen baǵamǵa eki teńge ǵana ústeme qosýǵa quqy bar. Al bizde keıbir valúta aıyrbastaý oryndary bul zańǵa baǵynbaı jatady. Reseı rúbliniń tómendeýine naq osy valúta  alypsatarlary da qosa yqpal etip otyr. Olar únemi «ajıotaj» týdyryp, halyqty dúrliktirip jiberedi. Budan tek ózderi ǵana paıda kóredi. 2016  jyldyń qańtar aıynda teńge  quldyrap, bir dollardyń quny 393 teńge bolǵan sátter boldy. Sol kezde valúta alypsatarlary aınalymdaǵy dollardy kóbeıtip jiberdi de, Ulttyq bank ony satyp ala berdi. Osydan baryp dollardyń aınalystaǵy kólemi artyp teńge álsiregen bolatyn. Qalaı desek te qazir teńgege valúta alypsatarlaryna baqylaý qoıa bilý kerek. 1992 jyly AQSH-ta «qaraly beısenbi» oryn aldy ǵoı. Sol kezde AQSH-taǵy valúta alypsatarlary bırjadaǵy aksıalardyń qunyn túsirip jiberip, AQSH bir kúnde 25 mlrd dollar shyǵyn kórgen bolatyn. Bul qazirshe eseptegende 320 mlrd dollar. Sondyqtan bizge bolashaqta «Valúta alypsatarlaryna qatysty zańdy da kúsheıtip, memlekettik baqylaýdy rettep otyrǵan durys»,- deıdi sarapshy Toǵjan Shaıahmetova.

Ásirese biz úshin qaýiptisi «bankterge baǵynbaıtyn zańdy tulǵalardyń enshisindegi valúta aıyrbastaý oryndary» deıdi maman.

«Osy bankterdiń quramyna enbeıtin zańdy tulǵalardyń enshisindegi valúta aıyrbastaý oryndaryna baqylaýdy kúsheıtken jón. Buǵan qatysty zańǵa arnaıy ózgertýler engizý qajet Olaı etpesek teńgege qysym bola beredi. Munaı baǵasy bir. Valúta alypsatarlary bir, álemdik ekonomıkalyq ahýaldar jan-jaqtan qysqan kezde kúırep ketemiz. 2019 jyly álem ekonomıkasyn jaqsy boljamdar kútip turǵan joq. Sondyqtan bul arada ishki naryqtaǵy osyndaı jaıttardy rettep alǵannyń artyqtyǵy bolmaıdy»,-deıdi sarapshy Toǵjan Shaıahmetova.

Ekonomıs-sarapshynyń  aıtýynsha, qazir qolynda aqshasy bar halyqtyń basym bóligi qarjysyn sheteldik valútada jınaǵandy jón kóredi. «Dollar ósedi» degen sybys estilse birden valúta aıyrbastaý oryndarynda kezekke turatyndardyń qarasy kóbeıedi. «Sondyqtan bul arada zańdy qataıtqannyń artyǵy joq» deıdi maman.

«Ásirese Almaty halqy «dollar ósedi» dese dúrligip ketedi. 2017 jyly elde rúbl, evro, dollardy satyp alǵandardyń sany kúrt ósken. Tipti qazir teńgemen nesıe alyp ony dollarǵa aınaldyryp depozıtke salyp jatqan tanystarym da bar. Mine, osyndaı sátti valúta alypsatarlary únemi utymdy paıdalanady. Qazir dollar, evro, rúbl baǵamyn joǵary, tómen kóterip «oınaý» valúta aıyrbastaý orynlaryna tıimdi bolyp tur. Sońǵy bes jylda valúta aıyrbastaý oryndary halyqtan dollar men evrony arzanǵa satyp alyp, ony qymbatqa qaıta satýdyń áreketterin ábden meńgerdi. Satý men satyp alý baǵamdarynyń arasynda araqashyqtyq barshylyq. Mysaly, sizden valúta aıyrbastaǵanda olar dollardy 377-teńgeden satyp alsa, ózderi qaıtara satqanda 382 teńgege satady. Aıyrmashyq bar ma, bar. Damyǵan elderde mundaı aıyrmashylyqqa aıyppul salynady. Al bizde ondaı talap joq. Sondyqtan olarǵa talapty tótesinen qoıatyn kezeń jetti»,-deıdi Toǵjan Shaıahmetova.

Sóıtip, mamandardyń paıymdaýynsha bizdegi valúta alypsatarlaryna naqty talap qoıatyn kezeń jetti. «Olaı etpesek, valúta aıyrbastaý oryndary tym erkinsip ketti. Mine, Prezıdent ókilettilin toqtatqan kúni dollar tóńireginde ajıotajdyń týyndaýyna osy zańnyń solqyldaǵy áser etti. Ol eshqandaı negiz joq bolsa da, birqatar valúta aıyrbastaý oryndary men jeke maqsatyn kózdegen  ekinshi deńgeıli bankter teńgeni 8 teńgege álsiretip birqatar paıda taýyp aldy. Endi Ulttyq bank olardy zań turǵysynda jaýapkershilikke tartý kerek.  Sondyqtan bul arada eń aldymen zańdy nyqtap alǵan jón» deıdi mamandar.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy