Áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qorynyń Nur-Sultan qalasy boıynsha fılıaly medısınalyq qyzmetterdi jetkizý sharalarymen qosa, turǵyndarǵa medısınalyq qyzmet kórsetý, syrqattyń aldyn alý sharalary týraly aqparattyq-túsindirý jumystaryn da qamtıdy.
Medısınalyq saqtandyrý qorynyń Nur-Sultan qalasy boıynsha fılıalynyń medısınalyq qyzmet jetkizýshileriniń biri - Ulttyq ǵylymı kardıohırýrgıa ortalyǵy. Qor 2019 jylǵa Kardıohırýrgıa ortalyǵymen 9 mıllıardtan asa teńgege kelisimshart jasady.
Kardıohırýrgıa ortalyǵynyń ózinde ótken jyly arıtmıaǵa shaldyqqan 1708 naýqas emdelgen. Al jalpy respýblıka kólemindegi emedeý mekemelerinde emdelgen naýqastar sany – 6656. Bul kórsetkishter 2013 jylmen salystyrǵanda 2 esege kóp. Ókinishke qaraı, jyldan jylǵa ota jasalǵan naýqastardyń sany artyp keledi. Sol sebepti Ortalyq mamandarynan kardıologıalyq jáne kardıohırýrgıalyq emdeý joldaryn, júrek yrǵaǵynyń buzylý sebepterin suraǵan edik. Saýaldarymyzǵa Ulttyq ǵylymı kardıohırýrgıa ortalyǵynyń ıntervensıalyq arıtmologıa bólimshesiniń meńgerýshisi, Qazaq arıtmologtar qoǵamynyń prezıdenti, medısına ǵylymdarynyń doktory, qaýymdastyrylǵan profesor Aıan Súleımenuly Ábdirahmanov jaýap berdi:
– Aıan Súleımenuly, statısıkaǵa súıensek, ólim-jitim boıynsha Qazaqstanda júrek-qan tamyr aýrýlary aldyńǵy orynda turady eken. Bir ǵana júrektiń san túrli syrqaty baryn bilemiz. Qazirgi ýaqytta naýqastarǵa qandaı em sharalary qoldanylady?
– Júrek-qan tamyr aýrýlarynan bolatyn ólim-jitim kórsetkishteri Qazaqstanda ǵana emes, Dúnıejúzi boıynsha birinshi qatarda tur deýge bolady.
Kardıohırýrgıalyq ortalyqtyń jumys isteı bastaǵanyna kóp ýaqyt bola qoıǵan joq. Soǵan qaramastan, bizdiń ortalyqta qazirgi zamanǵa saı tehnıkalyq úlgiler, barlyq kardıologıalyq em-sharalar, kardıohırýrgıalyq kómek (ota) jaqsy jolǵa qoıylǵan. Júrek almastyrý otalary sátti jasalýda. Tek qajet etetin naýqastarymyzdyń kópshiligine donor jetpeıdi. Jasandy júrek qarynshalary bar. Solardy bizdiń kardıohırýrgtar almastyrady. Bir kardıohırýrgıalyq bólimshe júrek jetispeýshiligi dıagnozy bar naýqastardy qaraıdy. Ondaı naýqastar kóp. Dúnıe júzinde tolyq jasandy júrekpen aýystyrý otalary júrgizilýde. Intervensıalyq kardıologıa jaqsy damyp keledi. Buryn kardıohırýrgtarymyz ashyq júrekke ota jasaıtyn bolsa, endi ıntervensıalyq kardıohırýrgtar sol otalardyń kópshiligin jabyq, júrekti ashpaı jasaýda. Qan tamyry arqyly júrektiń ishine kirip, klapandardy almastyrady.
Intervensıalyq kardıologıada okklúder degen nárse bolady, qan tamyry arqyly kirgizip, týa bitken aqaýlardy okklúdermen biteıdi. Júrekti ashpaı, balalarǵa jabyq túrde ota jasalady.
Naýqastyń arterıalyq qan qysymy dárilerge baǵynbaıtyn asa qaýipti kezderde ıntervensıalyq emi bar (búırek denervensıasy).
Taǵy bir jıi kezdesetin júrek syrqaty - júrek yrǵaǵynyń, rıtminiń buzylýy. Sol úshin kardıologıa ortalyǵynda rıtm buzylýyn hırýrgıalyq emdeıtin arıtmologıa bólimshesi ashyldy.
– Júrek yrǵaǵynyń buzylýy týraly keńirek aıtyp ketińizshi. Neden paıda bolady?
– Júrektiń qan tamyry aýrýlarynyń taralýyna baılanysty onyń ártúrli sebepteri bolady. Árbir úshinshi naýqas júrektiń arıtmıasymen aýyrady. Arıtmıa – júrek rıtminiń, yrǵaǵynyń buzylýy. Jas ulǵaıǵan saıyn júrektiń soǵý yrǵaǵy, rıtmi óte tómendep ketedi. Aǵzany qamtamasyz etý úshin jetpeıdi, rıtmi 30-ǵa, 40-qa, tipti odan da tómen túsip ketýi múmkin. Sondaı kezderde júrekke elektrli kardıostımýlátor apparaty qoıylady.
Týa bitken aqaýlar bolady. Júrektiń rıtmi qatty soǵýy múmkin, tez soǵýy múmkin. 200, 250-ge deıin jetip, adamdar esinen tanyp qalýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda kardıohırýrgtar qan tamyrlary arqyly júrektiń ishin qarap, arıtmıanyń oshaǵyn taýyp, radıojıilikti ablásıa jasalady.
Júrek yrǵaǵy buzylýynyń túrleri qanshalyqty kóp bolsa, sonshalyqty jańa ádister de jetkilikti. Tamyr arqyly júrektiń ishine ÝDZ (ÝZI) apparatyn engizip, zertteý jasaımyz. Keıbir adamda júrektiń arıtmıasy bar, biraq ol jıi bolmaıdy. Jedel járdem shaqyrǵan kezde, sırek jaǵdaıda (jylyna bir ret, eki ret qana), dárigerler naýqasty aman alyp qalýǵa úlgermeı jatady. Júrektiń arıtmıasy bolǵan shaqtaryn dáleldeı almaı qalady. Kardıogram túsirip úlgermeıdi. Jedel járdem jetkenshe birtalaı ýaqyt ótip ketedi. Ondaı kezderde dıagnoz dáleldenbeı, ashyq kúıinde qalady. Dıagnozdy anyqtaý úshin, júrektiń yrǵaǵyna, rıtmine monıtorlyq baqylaý jasaý úshin biz naýqastyń júrek tusyna uzaq ýaqytqa kishkentaı ǵana apparat ornatamyz. Ol apparattyń batareıasy úsh jylǵa jetedi. Sırek bolatyn júrek arıtmıasynda – júrek yrǵaǵynyń, rıtminiń buzylýy kezinde dıagnozdy anyqtaýǵa kóp kómektesedi.
– Aıan Súleımenuly, emdelý, emdeý, ota jasaý jaǵynda kóp jańalyqtar bolyp jatyr. Qansha naýqastar emdelip shyǵýda. Sonyń ózinde de jetkiliksiz, kezegin kútken qanshama naýqas bar. Júrek aýrýlarynyń sebepteri nede? Aldyn alýǵa bola ma?
– Onyń eki negizgi sebebi bar. Birinshi - týa bitken júrek aqaýlary. Onyń aldyn alý óte qıyn, biraq ananyń ózin-ózi kútip júrýine kóp baılanysty bolady. Temeki, nasha shekpeı, sýyq tıgizip almaı saqtanyp júrgen durys. Týa bitken júrek aqaýlary genetıka arqyly berilýi múmkin, ıaǵnı tuqym qýalaıdy. Ekinshisi - júre kele paıda bolǵan júrek aqaýlary. Qımyl-qozǵalystyń azdyǵy birte-birte túrli júrek syrqattaryna alyp keledi. Burynǵy ata-babalarymyzben salystyrǵanda kúnimiz otyrýmen ótedi. Jumysta otyramyz, úıge baryp taǵy otyramyz, avtobýsta ne kólikte úıge jetkenshe taǵy otyramyz. Kóp júrmegendikten, kóp qımyldamaǵandyqtan tamyrlarymyz bitelip, shlaktar, holesterın tamyrlardyń bárin bitep, júre kele, jas kele paıda bolatyn júrek syrqattaryna ushyratady.
– Júrek syrqatyna shaldyqqan jaǵdaıda qandaı rejım ustaný kerek?
– Júrek aýyrsa, maıly tamaqtardy azaıtý kerek. Qan qysymy kóterińki bolsa, tuzdy tamaqtardy shekteý kerek. Tamaqtyń dámi joq dep keıbir naýqastarymyz shaǵymdanyp jatady, biraq júrek-qan tamyr aýrýlaryna shaldyqqannan keıin osyndaı dıetany ustaǵan jón bolady.
– Kardıologıa ortalyǵy Astanada. Portaldyń, kvotanyń bólinýin kútýge jaǵdaıy kótermeıtin naýqastar bola ma?
– Durys aıtasyz, bizde kezek bar. Ortalyqqa jatý úshin naýqastar 2 keıde 3 aı kútip qalady. Ony kútýge naýqas jaǵdaıy kótere bermeıdi. Degenmen de, naýqas múmkindiginshe aldyn ala tekserilip, kvota rásimdep, kelgeni durys. Óziniń qaýipsizdigin qamtamasyz etip, daıyndalyp kelgen, aldyn ala deregi túsken naýqastyń jaǵdaıy bir bólek. Al shuǵyl, aıaq asty túsken naýqastyń ómirimen alysyp, ony qalaı aman alyp qalamyz degen jaǵdaıǵa túsken qıynyraq bolady.
– Ózindik kedergileri bar deısiz ǵoı. Syrqattyń aldyn alý úshin oqyrmandarǵa qandaı keńes aıtasyz?
– Denimiz saý bolsyn desek, dene shynyqtyrýmen aınalysyp, tamaǵymyzdy retimen iship, salaýatty ómir súreıik. Tamaqty kóp ishken saıyn qımyldaı berý kerek. Temeki shekpeı, araq ishpeı, júrek aýrýlarynan kópke deıin saqtanýǵa bolady. Árıne, kúızelis (stress) degen ekinshi jaǵdaı bar. Meniń oıymsha, adam aǵzasyndaǵy aýrýlardyń kópshiligi kúızelisten bolady. Kúızelis saldarynan kimniń qaı jeri osal bolsa (bireýdiń júregi osal bolýy múmkin, bireýdiń asqazany osal bolýy múmkin, jarasy ashylyp ketip jatady, baýyry, ót joly, zat aınalysy, t.b. álsiz bolýy múmkin) sol syrqatyn qozǵap jiberedi. Sondyqtan kóterińki kóńil-kúıde, kúlip júreıik.
Dáriger keńesteri qarapaıym, oqyrman úshin belgili nárseler bolyp kórinýi múmkin. Rasynda da oryndalýy ońaı, paıdaly keńester:
* Keıbir taǵamdardy: qantty, tuzdy, janýar maılary qosylǵan taǵamdardy shekteńiz.
* Psıhıkalyq, emosıonaldyq jáne aýyr sozylmaly kúızelisterdiń aldyn alyńyz.
*Jattyǵyp, júgirip, t.b. dene shynyqtyryńyz (biraq ústeme jattyǵýdan saq bolyńyz).
* İshimdik pen temekini shekteńiz.
* Oń emosıaǵa jetkilikti túrde jaǵdaı jasańyz: ónerge, sýretke, janýarlar men ósimdikterge, ártúrli tehnıkalyq shyǵarmashylyqqa kóńil aýdaryńyz.
* Ózińizge unaıtyn istermen aınalysyńyz. Taza aýada, kún sáýlesinde serýendeńiz, orman-taýlarǵa saıahatqa shyǵyp, durys tamaqtanyńyz.
* Artyq salmaq qospaý, qımyl-qozǵalys – júregińizdi saqtaýdyń, júrek-qan tamyry aýrýlarynyń aldyn alýdyń birden bir kepili.
Osy aıtylǵan keńesterdi boıyńyzǵa sińirip, buljytpaı oryndaýǵa tyryssańyz, júrekke salmaq túspesi anyq. Áńgimemizdiń túıini osyǵan kep saıady. Júregińizdi saqtaı júrińiz!
Suhbattasqan: Janargúl Úmbetova
