Qazaqstan qoǵamynda jıi rezonans týǵyzatyn oqıǵalardyń biri – kámelet jasyna tolmaǵandardyń seksýaldy zorlyq-zombylyqqa ushyraýy. Sońǵy ret 23 shildede Qaraǵandy oblysy Sátbaev qalasynda 5 jasar balanyń joǵalyp, birneshe saǵattan soń eresek er adamnyń páterinen tabylǵany qoǵamda shý týǵyzdy. Infopublic.pravstat.kz saıtyndaǵy derek boıynsha, elde 2020 jyldyń alǵashqy alty aıynda kámeletke tolmaǵandarǵa seksýaldy zorlyq jasaǵany úshin 197 adam sottalǵan. Al 2015 jyldan beri eseptegende 1868 adam qylmystyq jaýapkershilikke tartylǵan. 

Qoǵamda kámelet jasyna tolmaǵandarǵa jynystyq zorlyq jasaǵandardy pedofıl dep ataıdy. Qamshy tilshisi "Pedofıl degen kim?", "Pedofılıany qalaı toqtaýǵa bolady?" degen suraqtardyń jaýabyn izdep kórdi. 

"NAǴYZ PEDOFIL ZORLYQ JASAMAIDY"

Psıhoanalıtık, Ortalyq Azıa psıhoanalız ınstıtýtynyń dırektory Anna Qudıarovanyń aıtýynsha, balalardy jynystyq qatynysqa zorlyq-zombylyq kórsetý arqyly tartatyndar – pedofıl emes, jynystyq zorlaýshy. 

– Qazir qoǵam kámeletke tolmaǵandardy jynystyq qatynasqa tartqandardyń bárin jappaı pedofıl dep atap júr. Bul – durys emes túsinik. Negizi pedofılıa sóziniń eki maǵynasy bar. Tar maǵynasy – psıhıkalyq aýytqý. Ondaı aýrýmen aýyratyn adamdarda agresıa bolmaıdy. Olar óz oıyn júzege asyrý úshin eshqashan zorlyq-zombylyqqa júginbeıdi, biraq kishkentaı balany aldap-sýlap maqsatyna jetedi. Qoǵam pedofıl dep júrgenderdiń kóbi jynystyq zorlaýshy, – deıdi psıhoanalıtık. 

Onyń aıtýynsha, psıhoanalıtıka turǵysynan alǵanda pedofıl de, jynystyq zorlaýshy da óz qoǵamynyń qurbany sanalady. 

– Zertteý júrgizdik, olar da kishkentaı kezinde zorlyq kórgender. Qazir kóptegen ata-ana agresor. Sondyqtan kishkentaı ul da, qyz da psıhologıalyq zorlyq kórip jatyr. Bes-alty jasar bala ol zorlyqty túsinbeıdi. Biraq óskende ózi agresıaǵa túsip, psıhologıalyq aýytqýǵa ushyraýy ábden múmkin. Pedofılıa sodan bastalady, – deıdi Anna Qudıarova. 

"ÓLİM JAZASY PEDOFILIAǴA TOSQAÝYL BOLA ALMAIDY"

Qazaqstanda bala zorlaý oqıǵasy bolǵan kezde "Pedofılder ólim jazasyna kesilsin" degen uran jıi aıtylady. Máselen, birneshe kún buryn Sátbaev qalasynda bolǵan oqıǵadan keıin de júzden astam turǵyn "bala urlady, zorlady" dep kúdikke ilingen adamnyń páteri mańyna jınalyp, kúdiktini jazalaý úshin ózderine berýdi talap etti. Osy kezde áleýmettik jeli qoldanýshylaryń pikiri ekige jaryldy. Biri pedofıldi ólim jazasyna kessin dese, endi biri bárin zań boıynsha sheshýdi quptady. 

Senat depýtaty Nurtóre Júsip Facebook paraqshasynda  "Aıýandy atýǵa bolady! Azǵyndyq jolǵa túsip, adamdyq qasıetinen aırylǵan adamdy bizdiń qazaq "aıýan" deıtin... Jalǵyz Sátbaev qalasynda ǵana emes, respýblıka kóleminde pedofıl kóbeıdi. Bul aıýandar kóbeıgenin ańǵartady. Qutyrǵan ıttiń ózin atyp tastaımyz! Adamnan aıýanǵa aınalǵandardy nege atýǵa bolmaıdy?! Aıýanǵa adam quqyǵy degen músirkeýmen qaraýǵa bolmaıdy!" dep jazdy. 

Qamshy tilshisi sarapshylardan "Ólim jazasy eldegi pedofılıa máselesin sheshe ala ma?" dep surap kórdi. 

Zańger Abzal Quspan "ólim jazasy – pedofılıaǵa tosqaýyl bola almaıdy" dep esepteıdi. Onyń sózinshe, ólim jazasy týraly bastama kótergender "qur emosıaǵa berilip" otyr.  

– Pedofıl – eń birinshi kezekte psıhıkalyq aýytqýy bar adam. Olar – emdeýge muqtaj jandar. Aqyl-esi durys adam kishkentaı balaǵa zorlyq-zombylyq jasamaıdy. Qazir keıbir adamdar zańǵa ólim  jazasyn engizse, búkil pedofılder sap tyıylatyndaı shýlap jatyr. Bul – durys emes. Jalpy eshbir adam qylmys jasaıtyn sátte "bul úshin qandaı jaza bar edi?" dep oılanbaıdy. Qylmysty "ustalmaımyn" dep jasaıdy. Pedofılder de bala zorlaýǵa qylmystyq kodeksti oqyp, sanaly túrde barmaıdy. Sondyqtan atý jazasyna kesip, darǵa asý – bul máseleni tyımaıdy, – deıdi zańger.  

Abzal Quspan "Zańǵa ólim jazasyn engizeıik" degen orta ǵasyrǵa jeteleıtin túsinik dep esepteıdi. Aıtýynsha, keı adamdar shýlady eken dep zańǵa ózgeris engizý durys emes. Birinshi kezekte qylmystyq isten habary bar quqyqtanýshy ǵalymdar pikirin negizge alǵan jón.

Onyń oıynsha, pedofılderdi emdegen nemese qazirgi zań boıynsha uzaq jylǵa qamap, hımıalyq kastrasıa jasaǵan durys. 

– Aldyńǵy qatarly Eýropa elderi pedofılderge hımılyq kastrasıa jazasyn qoldanady. Bizde de 2018 jyldan hımıalyq kastrasıa jazasy bar. Bundaı úkimge tolyqtaı kelisemin. Biraq hımıalyq kastrasıany qoldanǵan kezde de asa muqıat bolǵan jón. Eń bastysy, sottalǵan adam túrmede bir jyl otyrǵan soń ǵana hımıalyq kastrasıa jasaǵan jón. Óıtkeni bizdegi sot júıesi durys emes. Qylmysy dáleldenbeı sottalyp jatqandar kóp. Sottalǵan soń bir jyl ishinde joǵarǵy sotqa deıin shaǵym túsirip, óziniń kinásiz ekenin dáleldeýi múmkin. Sondyqtan hımılyq kastrasıany qylmysy jan-jaqty tekserilip bolǵan soń ǵana qoldanǵan durys, – deıdi zańger. 

Abzal Quspannyń ólim jazasy týraly pikirin psıhoanalıtık Anna Qudıarova da quptap otyr. Qudıarovanyń sózinshe, pedofıldi emdegen durys. 

–  Pedofılıa – úlken másele. Iá, naǵyz pedofılıa – aýrý. Ony emdeý kerek. Al seksýaldy zorlyq jasap jatqandar – qylmysker. Olardy jazalaý kerek. Alaıda "bárin atamyz, óltiremiz" degen bolmaıdy. Zorlyqty eshqashan zorlyqpen toqtata almaımyz. Jaqsy sóz – jarym yrys. Bul máseleni túbimen zertteý kerek, – deıdi psıhoanalıtık. 

Onyń aıtýynsha, pedofılge úkim shyǵararda óz balasyn qaraýsyz qaldyrǵan ata-anany da jazasyz qaldyrýǵa bolmaıdy. 

– Ata-anaǵa týǵan balasyn 18 jasqa deıin aman-esen jetkizý zań júzinde mindettelýi kerek. Óz balasyn qaraýsyz qaldyrǵan ata-ana mindetti túrde jazalanýǵa tıis. Jalpy bizde jas jubaılar úılengen soń kem degende 10-15 kún AHAJ (ZAKS) janyndaǵy psıhologıalyq mektepten ótýi kerek. Odan keıin balaly bolamyz dese, taǵy da arnaıy mektepten ótkeni jón. Bizde qazir psıhologıalyq mektep jetispeı jatyr. Bárine birdeı topyraq shasha almaımyn. Biraq keı juptardyń ata-ana bolýǵa bilimi jete bermeıdi. Jaýapsyzdar da bar. Sondyqtan ata-ana mektebi degen arnaıy zań qabyldaý kerek shyǵar. Sosyn "sen osy mektepten ótpeseń, saǵan balaly bolýǵa ruqsat joq" degen talap qoıý kerek, – deıdi Qudıarova. 

ZAŃDA PEDOFILIAǴA QANDAI JAZA QARASTYRYLǴAN?

Qazaqstan zańdarynda pedofılıa degen naqty sóz joq. Degenmen kámelet jasyna tolmaǵandarǵa seksýaldy zorlyq jasaǵandar Qylmystyq kodekstiń "Zorlaý", "Seksýaldyq sıpattaǵy zorlyq-zombylyq áreketteri", "On alty jasqa tolmaǵan adammen jynystyq qatynas nemese seksýaldyq sıpattaǵy ózge de áreketter jasaý" jáne taǵy da basqa baptar boıynsha jazalanady. 

Ótken jyldyń sońynda Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev zorlaý qylmysyn jasaǵandarǵa jazany kúsheıtý týraly zańǵa qol qoıǵan. Soǵan sáıkes, kámelet jasyna tolmaǵan balalarǵa qarsy jasalǵan seksýaldy sıpattaǵy is-áreket asa aýyr qylmys túrine jatqyzylyp, qylmysy dáleldengen adamǵa 20 jyl nemese ómir boıy bostandyǵynan aıyrý jazasy engizildi. 

Budan bólek, elde 2018 jyldyń qańtarynan bastap hımıalyq kastrasıa jasaý týraly zań kúshine engen.​ Qylmystyq kodekske sáıkes, hımıalyq kastrasıa "kámeletke tolmaǵandardy zorlady" degen aıyp taǵylyp, qylmysy dáleldengen 18 jastan asqan adamdarǵa qoldanylady.

Ótken jyly jeltoqsan aıynda Qazaqstan ishki ister mınıstrligi Qylmystyq-atqarý júıesi komıteti elde "Zorlaý" babymen sottalǵan tórt azamatqa hımıalyq kastrasıa qoldaný úkimi oryndalyp jatqanyn habarlanǵan. Olardyń málimetinshe, prosedýra jarty jyl ýaqyt alady. Budan bólek, ótken jyldyń shildesinde de "Zorlaý" baby boıynsha sottalǵan bir adamǵa hımıalyq kastrasıa úkimi kesilgen.