Qazaqstan qoǵamyn osy aptada shýlatqan oqıǵanyń biri "Aıka tizimi" nemese VIP jeńgetaıdyń klıentteri boldy. Jap-jas, qyzmeti qymbat qyzdarǵa barǵyshtar arasynda jeke bas málimetterimen qosa iri sheneýnikter, tanymal kásipkerler, ánshiler, sportshylar, JOO, qarjy jáne ózge de sala qyzmetkerleri órip júr. Uzyn-qysqasy 100-den astam adam.

Bul "Aıka degen kim, bul tizim qaıdan shyqty" degenge qatysty qoǵamda eki túrli tuspal bar:

Birinshisi – tizimdi bopsalaý maqsatynda jarıalaǵan. Bul nusqaǵa quqyq qorǵaý organdary súıenedi. Tizim jarıalanǵanda eń birinshi bolyp osy quzyrly salaǵa kúdik keltirilgen. Óıtkeni bıyl jazda polısıa aqysy qymbat jeńiltek bıkeshterdiń qyzmetin áleýmettik jeli arqyly usynatyn bloger qyzdy ustaǵanyn súıinshilep, aqparat taratqan bolatyn.

100 myńnan asa jazylýshysy bar blogerdiń páterin tintý kezinde "bıznes kitapsha" tárkilengeni aıtylǵan edi. Sondyqtan keıbireýler "Aıka tizimi" degenimiz polısıa bazasynan alynǵan" dep ózinshe topshylaıdy. Alaıda, bul rette polısıa ózine shań jýytar emes. "Aıka isi" degen atymen joq" dep azar da bezer...

Ekinshiden, bul tizim – eldiń kóńilin basqa arnaǵa burý maqsatynda uıymdastyrylǵan shoý, qıańqy saıası tehnologıa.

Saıasatker Sanjar Boqaev basynda bul tizimde 300 adam bolǵanyn aıtady:

"Aqparat agenttigi aqparatty eń birinshi osylaı berdi. Al jalpyǵa jarıalanǵan tizimdegiler 100-den asady. Demek, tizimdi ishinara tazartqan. Odan mınıstrler, depýtattar, ákim-qara syndy iri shendiler "óshirilgen". Endi aıtyńyzdar, bireý jezóksheni paıdalanǵan eken, ony búkil elge jarıa etýdiń ne qajeti bar? Halyqqa bireýdiń jeke ómiriniń keregi bar ma? Mysaly, men úshin jeke ómirinen góri sol sheneýnikterdiń tıimdi jumys isteıtin-istemeıtindigi mańyzdy. Bul arada maqsat qandaı? Jurt saýsaǵyn shoshaıtyp kúlsiń, bir-birine ósek aıtsyn, sóıtip qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi nazardan tys qaldyrsyn deı me, sonda?".

Boqaev bul osyndaı shoýdyń bir túri ekenine senimdi.

"Ókinishke qaraı, bizdiń qoǵam sondaı "qarmaqqa" jıi túsip qalady. Onyń ornyna halyq jemqorlardyń tizimin jarıalaýdy talap etse ǵoı. Bar ǵoı, ondaı tizim bizde. Jarıalasyn, bar ónerleri etek astyndaǵy jaǵdaıǵa jete me? Munysy ne mazaq? Jylyna emes, toqsan saıyn jarıalasyn. Sonda sheneýnikterimiz aıaqtaryn tartatyn bolady, jemqorlar tizimine ilinip, bala-shaǵasyn el aldynda uıatty qylmaýǵa tyrysady", deıdi ol.

Ras, "Aıka tizimi" Almatyda aıdyń amanynda, kúnniń jaryǵynda hosteldegi 13 adamnyń ólimine qatysty aqparattar tolqynyn "tizgendeı" qoıdy. Jýrnalıs Gúlnar Bajkenova Facebook-tegi paraqshasynda osylaı dep jazdy.

"Munysy adamdyqqa jatpaıdy, árıne. Biraq bul saıası tehnologıa ǵoı. Al saıası tehnologıaǵa adamgershilik degen jat. Eń bastysy, maqsat pen múdde", delingen jazbada.

Bulaı deýge negiz bar. 46 kenshiniń ómiri qıylǵan Qaraǵandydaǵy qaıǵyly jaǵdaıdan keıin alpaýyt ınvestordy ornynan julyp aldy. Batpandaı bıznestiń qojaıyny ózgerdi. Úkimettik komısıa damylsyz jumys istedi. Qaraly kún jarıalandy.

Al Almatydaǵy tragedıada nege munyń bir de bireýi joq? Bir emes, bul arada da kóp adam ketip otyr ǵoı. Álde marqumdardyń aıyby zańsyz hostelde kóz jumǵany ma?

Iá, qalanyń ortasynda dańǵaradaı ǵımarattyń zańsyz jumys istep kelgenin ákimniń ózi moıyndady. TJM "bizdiń bazamyzda bolmaǵan, sodan tekserýge barmadyq" dep aqtaldy. Bul arada bilim salasy da "ilinip" ketip tur. Óıtkeni jan tapsyrǵandar arasynda jataqhanamen qamtylmaǵan soń hostel jaǵalaýǵa májbúr bir-bir úıdiń aıaly stýdent balalary da bar.

Stýdentter ólimine qatysty buryn bilim salasynda basshy bolǵan Májilis depýtaty Murat Ábenov te únsiz qala almady.

Ol Qazaqstandaǵy JOO-lar qaýymdastyǵynyń prezıdenti Alshan Rahmanov jarıalaǵan sumdyq statısıkany alǵa tartty. Sóıtsek, Nazarbaev ýnıversıtetinde bir stýdentke 240 myń dollar bólinedi eken. Al álemniń keremet deıtin bilim ordasy Garvardta bul san nebári 40 myń dollardy quraıdy. Osyndaı sıfrlardy jarıalaǵan ǵalym "Bul qalaı bolǵany? Nátıje qaıda?", dep ústel toqpaqtap qalǵan.

"Suraq óte durys qoıylyp otyr. Bir ýnıversıtettiń búdjeti Qazaqstandaǵy qalǵan barlyq JOO-ny qarjylandyrýǵa jumsalatyn somadan asyp túsedi. Kórdińizder me? Bile bilseńizder, jekemenshik Nazarbaev ýnıversıteti óziniń jeke tabysy emes, barlyq el azamattarynyń salyǵy esebinen qamsyzdandyrylady. Sonda áleýmettik ádilettilik degen qaıda qalady? Almatydaǵy tragedıany alyp qarańyzdar, stýdentter kúmándi hostelde turýǵa májbúr, óıtkeni memleket jataqhana salyp bermeı otyr, onyń ornyna bar aqshany bir ýnıversıtetke úıip-tógip bere salady. Bir sózben aıtqanda, dóıge baryn, qaldyǵy qalǵanyna degendeı", dep jazypty Ábenov.