بۇرىن قازاق بوتەن جۇرتتى شابامىن دەپ جورىققا اتتانسا، حان سايلانسا جيىلاتىن ەدى. بۇل ەكى سەبەپ ورىس پاتشالىعى پاناسىنا كىرگەن سوڭ جوققا شىقتى. بۇرىن جينالىسقا كەلگەن اقساقالدار، بيلەر ەلىنىڭ مىنانى قىل دەگەن ءسوزىن ۇستاپ كەلەتىن. قازاقتىڭ ءار جەرىنەن، ءار رۋىنان كەلگەن دەپۋتاتتار (اقساقالدار) ءارقايسىسى ءوز جۇرتىنىڭ مىنانى قىل دەگەن پىسىرگەن جارلىعىن الىپ كەلىپ، ورتاعا سالىپ، جۇرتىنىڭ ايتقانىن، تاپسىرعانىن ءتامام قازاق اتىنان جينالعان كوپكە ماقۇلداتىپ الامىن دەپ داۋلاسۋشى ەدى.

ءبىزدىڭ وسى كۇنگى قازاق باس قوسامىن دەگەندە، ەلدە، جۇرت اراسىندا نە پىسكەن ءسوز بار. ۇيىندە وتىرىپ قاي قازاق بالاسى ورتاسىنا ءبىر اۋىل بولىپ، ءبىر بولىس بولىپ، ءبىر رۋ بولىپ، سالىپ ءپىسىرىپ وتىر. تەزەك تەرە بارساڭ دا قاپ كەرەك: جۇرتقا پايدا قىلاتىن جينالىس بولسا، قازاق بالاسى باس قوسۋ وڭاي ەمەس.

ءبىزدىڭ بەيشارا قازاق «جەر»، «جەر» دەگەندە مۇجىق العان جەردى قولعا الا جىلايدى. مۇجىق قازاق جەرىنە كەلمەي تۇرىپ، جەردى تىپ-تىنىش ادىلدىكپەن پايدالانىپ جۇرگەندەي! قازاق جۇرت بولاتىن بولسا، ءوز ىشىندەگى ەكى قازاق جەر داۋىن قۇرتۋ كەرەك عوي. بۇرىن اعا سۇلتان ۋاقىتىندا قازاق جەرىنەن وبروچنايا ستاتيا دەپ جەر كەسكەن، بۇل جەردى بىرەۋگە جالداپ، حاقىسىن اعا سۇلتان بەرەتىن ەدى. وسى وبروچنايا ستاتيانى بيشارا اعا سۇلتاندار وزدەرىنىڭ پارتيا دۇشپاندارىنىڭ جەرىنەن كەستىردى. جۇرت پايداسىن بىلسە، جۇرتقا قامقور بولامىن دەسە، اعا سۇلتاندار مۇنى قىلا ما، وبراچنايا ستاتيا حاقىسىمەن كۇن كورەمىن دەيتۇعىن اش ەمەس ەدى عوي!

بايمىن، مىقتىمىن دەپ اتقا مىنگەن جاقسىلار پىشەن شاباتىن جەرگە، ەگىن جايعا، جاز قونىسقا، قىس تەبىنگە زورلىق قىلادى. كەمشىلىكتە جۇرگەن سورلى جۇرت بۇل جاقسىلاردىڭ تەپكىسىندە قور بولعانشا، ورىن بەرەتىن ون بەس دەسياتينا بولسا دا يە بولايىق دەپ، مۇجىق بولامىن دەپ سۇرانىپ وتىر.

ءىس ءعادىل بولماي، جۇرت ىلگەرى باسپايدى. ءوزىن-وزى قاسقىرشا شاۋىپ وتىرعان جۇرتتا وقۋ، شەبەرلىك بولمايدى. بي ءادىل بولماي، جۇرت وڭباق ەمەس. زاكون جۇرت بولىپ جاساعان جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي نوقتا. بۇل نوقتا رەسىمگە سۇيەنسە، رەسىمنەن جۇرت تارتىنبايدى، زاكون جۇرتقا جايلى ساۋلاپ ءجۇرىپ تۇرادى، جۇرت قاشان بولسا دا، رەسىمگە قۇل. بيلىك رەسىمگە سۇيەنگەن سوڭ، بۇل بيلىككە جۇرتتىڭ ءبارى قۇل.

قازاق ورىسقا قاراعان سوڭ بايگە اتتاي، جاقسى جورعاداي تۋىسىنان بولاتىن شەشەن، وزعان بي جوعالدى. كىم ورىسقا جاعىمتال بولسا، سول جۇرتتى ءبىر قامشىمەن ايدايتىن بولدى. بۇرىنعى شەشەن بيلەردەن كەلە جاتقان ءادىل بيلىك جوراسى جامان قاراپايىم تۇعىر بي پاراسىنا اياق-استى بولدى. پارا بەرىپ اقتى قارا، قارانى اق قىلاتىن كۇن تۋدى. قازاق جاقسىسى ورىس ەتەگىنەن جەم جەگەندى ۇناتادى.

بي ءھام بيلىك ءسوزى – ۇزاق ءسوز. تاعى نەشە قايتا اينالارمەن، بۇگىن وسىمەن ءسوزدى قىسقارتايىق.

1913 -14 جىل. سامار قالاسى.