جاقىندا قازاقستانداعى ورىس، كازاك جانە سلاۆيان ۇيىمدارىنىڭ سەزى وتكەن بولاتىن. سول سەزدىڭ جۇمىسى مەن قاتىسقان ادامداردىڭ ءبىرازىنىڭ سويلەگەن سوزدەرىن ratel.kz باسىلىمى جاريالادى. سولارعا توقتالا كەتسەك.

ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋدى كوزدەيتىن، ۇستانىمدارى كوبىنەسە قازاقستاننىڭ ۋنيتارلىق مەملەكەت رەتىندەگى سيپاتىنا قايشى كەلەتىن ول ۇيىمداردىڭ الماتىدا وتكەن بۇل سەزىندە دە ادەتتەگىدەي ورىس ءتىلىنىڭ «قىسىم» كورىپ وتىرعاندىعى، قازاقتان باسقا ەتنوس وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىندا قىزمەتكە ورنالاسۋى سياقتى پروۆوكاسيالىق ماسەلەلەر كوتەرىلگەن. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىنا اشىق قارسىلىق بىلدىرگەن ول ۇيىمداردىڭ ۇستانىمدارى ءقازىر دە وزگەرە قويدى دەپ ايتۋ قيىن. سوندىقتان ولاردىڭ كوتەرىپ جۇرگەن مۇنداي ماسەلەلەرىنە، ونىڭ ارتىنداعى تۇپكى ويلارىنا تاڭ قالۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىراق، وسىنداي وركەنيەت پەن دامۋدان گورى، ارانداتۋ مەن كەرى تارتۋعا كوپ ۇقسايتىن جيىنداردا وزدەرىن مەملەكەتشىل، ياكي دەموكرات سانايتىن، حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەپ ءجۇرمىز دەيتىن تانىمال تۇلعالاردىڭ توبە كورسەتىپ جاتاتىنى قىنجىلتادى.

ماسەلەن، الگى جيىنعا ءبىراز جۇرت الەمدىك دەڭگەيدەگى اقىن، ويشىل-عۇلاما دەپ اسپەتتەپ جۇرگەن ولجاس سۇلەيمەنوۆ، وپپوزيسياشىل-دەموكرات سانالاتىن ساياساتكەر پەتر سۆويك، ەلگە اقىل ايتاتىن جاسقا جەتكەن، «گەنەرالدار كەڭەسى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ماحمۇت تەلەعۇسوۆ سىندى ءبىرشاما تۇلعالار قاتىسىپ، رەسەيشىلدەردىڭ ءالاۋلايىنا ەرىپ سالا بەرىپتى.

ءاۋ باستان ەۋرازيالىق وداق جاقتاۋشىسى رەتىندە كورىنگەن پ. سۆويك جاڭاعى جيىندا:

«تىلگە كەلگەندە مەملەكەت ازاماتتاردىڭ قازاقشا دا، ورىسشا دا سويلەۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. ال، ازاماتتارعا بۇل – مىندەت ەمەس. ازاماتتار قاي تىلدە سويلەۋدى وزدەرى تاڭدايتىن قۇقىققا يە بولۋى كەرەك»، - دەپ سالعان.

گەنەرال تەلەعۇسوۆ بولسا: «قيىن كەزەڭدەر كەلە جاتىر. بىزگە سول قيىندىقتاردى جەڭۋ ءۇشىن بىرىگۋ كەرەك. ءبىراق، تىلدەر تۋرالى زاڭ تالاپتارىنىڭ بۇزىلۋى، ەلىمىزدەگى ورىس تىلىندە سويلەيتىن، جالپى حالىق سانىنىڭ 70 پايىزىنان اساتىن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن تاپاتاۋ – ءبىزدىڭ بىرلىگىمىزگە كەدەرگى، جاڭا قازاقستان قۇرۋىمىزعا بوگەت بولادى. وسىندايلار بىرەۋلەردىڭ تاراپىنان ارامىزعا وت سالۋ ءۇشىن ادەيى جاسالا ما دەگەن وي كەلەدى»، - دەپ وزگەشە قامقورلىق كورسەتىپتى.

كارتوشكىنىڭ كوكەسىن ەل الجاسقان اقىن اتاپ كەتكەن ولجاس سۇلەيمەنوۆ جارعان سياقتى. ويلاۋ جۇيەسى قاراپايىم پەندەلەردىڭ كاللاسىنا سيمايتىن دانىشپان اقىن سوندا نە دەپتى دەيسىز عوي؟ سەز قاتىسۋشىلارىنىڭ ۇسىنىس تىلەكتەرىن ءبىرىن قالدىرماي ەلباسىعا جەتكىزەتىنىن، ورىس ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىنە بارىن سالاتىنىن ايتىپ، ورىس تىلىنە قارسى شىعۋشىلار تاۋەلسىزدىككە قارسى دەگەن سياقتى تاعى ءبىر «جاڭا تۇجىرىمىنىڭ» تۇساۋىن كەسىپتى.

«جاڭاعى تىلدەر تۋرالى زاڭدى بۇزىپ جۇرگەن ۇساق شەنەۋنىكتەر، شەندەرى مەن اتاقتارىنا قاراماستان، ۇساق ساياساتكەرلەر قازاقستانعا قارسى، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە قارسى، بولاشاعىمىزعا قارسى شىعىپ ءجۇر. ياعني بۇل، قازاقستاننىڭ استىنا ۇلكەن مينا قويىلعانىن جانە جاقىندا جارىلاتىنىن بىلدىرەدى»، - دەگەن ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ميناسى ميى باردىڭ ءبارىن قورقىتقان ءسوز بولدى. ءبىرتۇرلى اقىن وسىدان ءبىراز بۇرىن «ءبىز سياقتى ەلدەرگە تاۋەلسىز مەملەكەت بولۋ – ءقاۋىپتى» دەپ ماسقارا قىلعانى تاعى بار.

سەزد ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ماقساتى دا، نە ايتاتىنى دا بەلگىلى. ال، مىنا اعايىنعا نە جوق دەيسىز عوي؟ وسىنداي بوتەن ەلدىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن مالىمدەمەلەرىمەن ساياساتكەر سۆويك «چۋجوي سرەدي سۆويح» بولىپ ءجۇر، اقساقال گەنەرالىمىزدىڭ ايتىپ وتىرعانى اناۋ. ورىس تىلىندە سويلەيتىندەر 70 بولماق تۇگىلى، 100 پايىز بولسا دا ول ورىس ءتىلىنىڭ قازاقستاندا قورعالۋى قاجەت دەگەندى بىلدىرمەيدى. دۇرىسى، قازاق تىلىندە سويلەيتىندەردىڭ سانىمەن ولشەنۋى ءتيىس. مەملەكەت سول قازاق تىلىندە سويلەيتىندەردىڭ قاتارىن ارتتىرۋعا جۇمىس ىستەۋى قاجەت. ال، تەلەعۇسوۆ ايتقان 70 پايىزدىڭ تەڭ جارتىسىنان استامى – تاعى قازاقتار. ولاردىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيتىن قازاقتار دا بار، تەلەعۇسوۆتىڭ ءوزى سياقتى ورىس ءتىلىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ جۇرگەن قازاقتار دا بار.

مىنە، اعا بۋىن دەپ قۇرمەت تۇتاتىن تۇلعالارىمىز وسىلاي ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا، اۋزىنان قاعىلىپ، جات پيعىلدىلاردىڭ قۇرىلتايىندا قازاقتىڭ ءسوزىن سويلەۋ ورنىنا وسىلاي ەلگە جەكسۇرىن بولۋدا. تەك سولار، قانشا جەردەن سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ سويىلىن سوعىپ، سولاردىڭ ساياساتىن قورعاشتاسا دا ولار ءۇشىن ادەتتەگى «جابايى ازيات»، «مامبەت ءھام كالبيت» كۇيىندە قالاتىنىن ويلاي ما ەكەن؟ ونداي وي مازالاسا ۇلتقا جاۋلىق جاساماس ەدى عوي، ءبىراق.

دارحان مۇقان

 «قامشى» سىلتەيدى