كەشە ءماجىلىس پەن ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىندا داۋىس بەرگەننەن سوڭ ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وتاندىق جانە شەتەلدىك جۋرناليستەردىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەردى. سول سۇراقتاردىڭ باق-تا جاريالانعاندارىنىڭ ىشىندە ءىلىپ الارلىعى – ەلدىڭ پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشۋ مۇمكىندىگى مەن سايلاۋدان كەيىنگى ۇكىمەت قۇرامىنىڭ قالاي جاساقتالاتىنى تۋرالى سۇراقتار بولدى.
العاشقىسىنا سۇيكەي قامشىلاي جاۋاپ بەرگەنىمەن پرەزيدەنت قازاقستان پارلامەنتىنىڭ تۇپتىڭ-تۇبىندە پارمەندى ورگانعا اينالاتىنىن جانە ونىڭ قاجەتتى شارا ەكەنىن ءبىلدىردى.
«...ساياسي جۇيەنىڭ وزگەرۋى – كونستيتۋسيانىڭ ماسەلەسى. ونى حالىق رەفەرەندۋمدا قابىلدادى جانە وزگەرىستەردى دە حالىق قابىلدايتىن بولادى. وزگەرىستەر بولۋ كەرەك. قازاقستاندا پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسى جۇمىس ىستەۋدە. اڭگىمە بيلىك وكىلەتتىلىگىن بيلىك تارماقتارىنىڭ – پرەزيدەنت، پارلامەنت پەن ۇكىمەت اراسىندا ءبولۋ تۋرالى بولۋى مۇمكىن. ءبىز بۇل باعىتتا ويلانىپ جاتىرمىز. ال، ونىڭ قاشان جۇزەگە اساتىنىنا كەلسەك، ءبىز ەكونوميكاداعى، الەمدەگى، ەل ىشىندەگى احۋالعا قارايمىز. ەگەر باسقارۋدىڭ باسقا جۇيەسىنە كوشۋ كەرەك بولسا، ءبىز بۇل تۋرالى جان-جاقتى ويلاستىراتىن بولامىز، ويلاستىرىپ جاتىرمىز دا»، - دەپ جاۋاپ بەردى ەلباسى شەتەلدىك جۋرناليستەردىڭ ءبىرى قويعان ساۋالعا.
ەلباسىنىڭ بۇل ايتقاندارىنان شەتەلدىك ارىپتەسىمىزدىڭ نە تۇسىنگەنىن قايدام، ءبىزدىڭ ۇققانىمىز، پرەزيدەنت پەن ونىڭ اينالاسىنداعىلار قازاقستاننىڭ پارلامەنتتىك جۇيەگە كوشۋىن قولداعانىمەن، ازىرگە ونداي قاجەتتىلىك جوق دەپ سانايتىن سياقتى. ول ويىمىزدى پرەزيدەنتتىڭ «ءبىزدى دەموكراتياعا اسىقتىرۋدىڭ قاجەتى جوق. دەموكراتيا – ءبىزدىڭ جولىمىزدىڭ باسى ەمەس، جولىمىزدىڭ اقىرى» دەگەن ءسوزى دە نىقتاي ءتۇستى.
سايلاۋ تۋرالى ءدۇبىر شىققالى حالىقتى پارلامەنتتىڭ جاڭارۋىنان كەم مازالاماعان ماسەلە – ۇكىمەت قۇرامىنىڭ، دۇرىسى ونىڭ جەتەكشىسىنىڭ اۋىسۋى بولعان ەدى. بۇل ماسەلە دە ب ا ق وكىلدەرىنىڭ نازارىنان تىس قالماپتى. پرەزيدەنت وتكىزگەن بريفينگتە بۇل سۇراق تا قويىلدى.
«ونى داۋىس بەرۋ ناتيجەلەرىنە قاراي كورەمىز. الدىن الا بولجام بويىنشا، پارلامەنت پەن جەرگىلىكتى ءماسليحاتتار 60 پايىزعا وزگەرمەك. پارلامەنت كاسىبي پارلامەنت بولادى. ال، ۇكىمەتتى پارلامەنت جاساقتايدى. جاڭادان سايلانعان پارلامەنت الدىندا ۇكىمەت ءوز وكىلەتتىكتەرىن تاپسىرادى. پارلامەنت قۇرامى بەكىگەن سوڭ دەپۋتاتتار ۇكىمەتكە سەنىم ءبىلدىرۋ ءۇشىن داۋىس بەرەدى. ەگەر سەنىم بىلدىرىلسە، ۇكىمەت جۇمىسىن جالعاستىرادى. سەنىمسىزدىك بىلدىرىلسە، ۇكىمەت تاراتىلادى. بۇل – دەپۋتاتتاردىڭ تولىق قۇقىعى»، - دەگەن ەلباسى بۇل جەردە دە جالپى تۇسىنىكتەردەن بولەك، «ءوز ايتارى» بارىن ءبىلدىردى.
«ال، مەنىڭ جەكە پىكىرىمدى بىلگىلەرىڭىز كەلسە، ۇكىمەت بىلتىر پرەزيدەنت سايلاۋىنان سوڭ اۋىسقانىن ەستەرىڭىزگە سالعىم كەلەدى. ول دا كونستيتۋسيا بويىنشا جاسالدى. ۇكىمەتتىڭ بۇگىنگى قۇرامى ءبىز ءقازىر جۇمىس ىستەپ جاتقان زاڭدار مەن باعدارلامالاردى، داعدارىسقا قارسى باعدارلامانى، بەس ينستيتۋسيونالدى رەفورمانى ازىرلەدى. مەن ۇكىمەت قۇرامى وتە ساۋاتتى جاساقتالعان دەپ ويلايمىن. بارلىعى ءبىلىمدى، بىرنەشە ءتىلدى بىلەدى، ءوز ىستەرىنىڭ شەبەرلەرى. بىزگە، مەنىڭ ويىمشا، ولاردىڭ باستاعان ءىستى اياعىنا جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك سياقتى»، - دەدى پرەزيدەنت.
ال، ەندى ءتۇسىنىپ كورىڭىز. «بىزگە نەگىزى بىلاي قاراي بارۋ كەرەك. ءبىراق، مەن ولاي بارماي-اق قويۋ كەرەك دەپ ويلايمىن» دەگەن جاڭىلتپاشتان نە ۇعۋعا بولادى؟! وپپوزيسيا وكىلدەرى پارلامەنتتىك جۇيەگە كوشىپ، ساياسي رەفورما جاساۋ كەرەك دەگەندى ايتىپ جۇرگەنىنە جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىت بولدى. اقوردا دا وتكەن جىلداردان بەرى پارلامەنت وكىلەتتىلىگىن كەڭەيتۋگە مۇددەلى ەكەنىن بىلدىرگەن بولىپ ءجۇر. ءبىراق، ناقتى ءىس جوق. العا جىلجىعىسى كەلمەيدى. ايتپەسە، «دەموكراتيالىق جولمەن وتكەن ءادىل سايلاۋدا جاساقتالعان وسى پارلامەنتتىڭ وكىلەتتىگىن كەڭەيتەمىز» دەسە، الدىڭعى ايتقاندارىنا ەش كەرەعار بولماس ەدى عوي.
ودان كەيىن، «ۇكىمەت بىلتىر جاڭارتىلدى» دەگەنى دە قيسىنعا كەلىڭكىرەمەيدى. بىلتىر پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن ەلباسى ۇكىمەت قۇرامىن وزگەرىسسىز قالدىرۋدى ۇسىنعاندا، قولبالا پارلامەنت وعان ءۇنسىز كەلىسە سالعانىن ەشكىم ۇمىتا قويعان جوق. ەندەشە، ەلباسى قاي ۇكىمەتتىڭ جاڭارعانىن ايتىپ وتىر؟
ۇكىمەت تەك «شەتىنەن ساۋاتتى، شەتىنەن بىلگىر» شەنەۋنىكتەردەن قۇرالسا، ەل نەگە داعدارىس قىسپاعىنا تۇسە بەرەدى؟ ەكونوميكانىڭ كەم تۇستارىن حالىقتىڭ زەينەتاقىسى مەن ايىپپۇلدار ەسەبىنەن تولتىرۋدان باسقا جولداردى نەگە قاراستىرماسقا؟ جيىرما جىل بويى شيكىزات ساتۋدان باسقا تۇك بىتىرمەگەن بۇگىنگى مينيسترلەردى قالايشا «ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى» دەيمىز؟ قاتارداعى مينيسترلەردى ايتپاي-اق، وسى ۋاقىتقا دەيىن نە ءبىر وبلىس باسقارماعان، نە ءبىر ءوندىرىس ورنىندا ەڭبەك ەتپەگەن، وتكەن-كەتكەنى كۇماندى، الايدا، ەكى مارتە پرەمەر-مينيستر لاۋازىمىنا تاعايىندالعان، قازاقستان تاريحىندا پرەمەرلىك تاقتا ەڭ ۇزاق وتىرعان كارىم ءماسىموۆتى اۋىستىرۋ قانداي قيىندىق تۋعىزادى؟ وپپوزيسيادا جۇرگەندەردى الىپ كەلمەسە دە، قازىرگى ۇكىمەت قۇرامىندا پرەمەرلىك ورىنعا لايىق ءبىر مينيستر جوق پا؟ بار، ارينە. بيلىكتىڭ ەڭبەكتورىسى اتانعان باقىتجان ساعىنتايەۆ، جاڭا تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيسيا سالاسىن ۇزاق جىل باسقارىپ كەلە جاتقان اسەت يسەكەشوۆ، ەكونوميكانىڭ ءار سالاسىندا ەڭبەك ەتكەن ءومىرزاق شۇكەيەۆ، باسقارعان وبلىسىن گۇلدەندىرىپ جىبەرەتىن، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تەك العىسىنا بولەنىپ جۇرگەن اكىمدەر قىرىمبەك كوشەربايەۆ، بەردىبەك ساپاربايەۆ كىمنىڭ تاقياسىنا تار كەلەدى؟ وسىعان دەيىن ءبىر مارتە پرەمەرلىكتىڭ ءدامىن تاتقان، ەلباسىنىڭ سەنىمدى كادرى سانالاتىن يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى بۇل لاۋازىمعا ولقى دەپ كىم ايتا الادى؟
ايتا بەرسە، حالىقتىڭ كوكەيىندە كوپ ماسەلە ءجۇر. ەلدىڭ باسىم بولىگى بيلىكتەن وسى سايلاۋدان سوڭ ءبىرشاما جاڭالىق كۇتتى. ۇمىتتەندى. ەلباسى زاڭ شىعارۋشى ورگاندى ءبىر جاقتى ەتكەن سوڭ، ۇكىمەتتە ءاۋىس-تۇيىس بولادى، بيلىك باسىنا ەلشىل تۇلعالار كەلەدى، باسقارۋ جۇيەسى حالىققا بەتىن قاراتادى دەپ سەندى. ءتۇرلى ارانداتۋلار مەن ايداپ سالۋلارعا ەرمەدى. ال، سول حالىق سەنىمىن بيلىك اقتادى ما؟
تاپسىرشىلەر ەلباسىنىڭ بۇل ايتقاندارىن ءالى تالاي «تۇسىندىرەر». «ەلباسى ۇكىمەت اۋىسپايدى، پارلامەنت كۇشەيمەيدى» دەپ اشىق ايتقان جوق. بارلىعى ۋاقىتىمەن رەتتەلەدى» دەيتىندەر تابىلار. الايدا، قازاقستاندىق ساياساتتىڭ جازىلعان، جازىلماعان زاڭدارىنان حابارى بارلار ەلباسىنىڭ كەشەگى ايتقاندارىن كەلەشەك ساياساتتىڭ قالاي قاراي ىعاتىنىن بىلدىرەتىن ەمەۋرىن دەپ تۇسىنەدى. سولايشا، كوكتەممەن بىرگە ءبىر جاڭالىق بولار دەگەن ءۇمىت تە سۋ سەپكەندەي باسىلدى.
جومارت ابدوللا ۇلى
پىكىر قالدىرۋ