جازدا تاۋدا شەتەل ازاماتتارىنىڭ ءجيى جۇرگەنىن بايقاپ قالامىز. قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسىن كىم قالاي ارالايمىن دەسە دە ءوز ەركى عوي. بوتەن ەلدەن كەلگەندەردى ەشكىم تەكسەرىپ: «قانداي ماقساتپەن، نە ىزدەپ ءجۇرسىڭ؟»، – دەپ سۇرامايدى. بارشاعا قۇشاعىن كەڭىنەن اشقان، دارقان كوڭىل قازاقتىڭ جەرىن ارالايتىن قوناقتاردى باقىلاۋعا دا قاقىمىز جوق. قالا ىشىندە شەتەلدىكتەر جۇمىس ىستەيدى دەلىك، ال الىستاعى تاۋ بوكتەرىندە نە ىزدەيدى؟ ءجاي عانا دەمالىپ ءجۇر مە؟
جاز ايلارىندا الماتىدان شىعىپ، تاۋلى وڭىرگە بارعان سايىن ءشوپ تەرگەن شەتەلدىكتەردى ءجيى كورەتىن بولدىق. «بۇل وسىمدىكتى نە ىستەيسىز؟» دەپ سۇراي قالساڭىز، «زەرتتەيمىز» دەگەننەن باسقا ەشتەڭە ايتپايدى. قازاق جەرىندەگى ءشوپتىڭ سۇراۋى دا، يەسى دە جوق سياقتى. ءبىراز ۋاقىت بۇرىن «مەگاپوليس» باسىلىمىندا امەريكان، كانادالىق مامانداردىڭ كازاق دالاسىنان «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن كوكساعىزدى بىرنەشە شامادانمەن تاسىپ اكەتكەنى تۋرالى جازىلدى. سودان سوڭ باس-اياعى 7-8 جىلدىڭ ىشىندە بۇل مەملەكەتتەردىڭ عالىمدارى كوكساعىزعا قاتىستى جاڭالىق اشقاندىعىن جاھانعا جاريا ەتتى. بىرنەشە كيلوگرام كوكساعىزدى قازاقستاندىق ءبىر دە ءبىر مەكەمە تەكسەرمەستەن امەريكاعا وڭاي وتكىزىپ جىبەرىپتى.
كۇنىنە قانشاما تاۋار شىعارىلىپ جاتقان قازاقستان اۋەجايىندا قۇندى وسىمدىكتەردىڭ قانشاما ءتۇرى ماڭگىلىككە كەتىپ جاتىر دەسەڭشى!
جەرگىلىكتى تۇرعىندار نەمەسە تيەسىلى مەكەمەلەر قاداعالاماعان سوڭ، بوتەندەر يەسى جوق جەر دەپ ءبىلىپ، قالاعان ءشوبىن تامىرىمەن جۇلىپ، ءوز ەلدەرىنە اكەتىپ جاتقان سياقتى. ۇقك شەكارالىق بەكەت ماڭىنان بىرەن-ساران شەتەلدىكتى ۇستاعانى تۋرالى اندا-ساندا ايتىلىپ قالادى. الايدا تاۋداعى دەمالىستى سىلتاۋراتىپ وزەن-كول جاعاسىنان، شاتقالداردان، ءتىپتى كىسى بالاسى شىعا بەرمەيتىن تاۋدىڭ باسىنا دەيىن ورمەلەپ ءجۇرىپ، ەمدىك شوپتەردى تەرەتىن جات جۇرتتىقتاردىڭ تىرلىگىنە ءبىزدىڭ قازاق نەمقۇرايلى قارايتىنى ايان.
وسىندايدا تابيعاتىن قورعاۋعا بارىن سالىپ جاتقان ەلدەردىڭ ۇقىپتىلىعىنا قىزىعاسىڭ. كەيبىر مەملەكەتتەردە سىرتتان كەلەتىن شەتەلدىكتەر الدىن الا قاتاڭ تەكسەرۋدەن وتەدى. اۋىل-ايماعىن ارالايتىن بولساڭىز دا، نە ءۇشىن، قانداي ماقساتپەن كەلگەنىڭىز تۋرالى مالىمەت بەرىپ، الدىن الا قۇجات تولتىرۋىڭىز قاجەت. جانە سول قۇجاتقا ساي ارەكەت ەتەسىز.
قورشاعان ورتاعا نەمقۇرايلى قارامايتىن مەملەكەتتەر تاۋداعى گۇلدەردى جۇلۋ سياقتى بەيبەرەكەت ارەكەتكە شەتەل ازاماتىن جىبەرمەيدى. ءتىپتى تۋريستەر كوپ باراتىن تايلاندتىڭ وزىندە ەل اۋماعىنان سيرەك كەزدەسەتىن زاتتاردى، وسىمدىكتەر مەن حايۋاناتتاردى شىعارۋعا تىيىم سالىنعان. اۆستراليادا وسىمدىكتەرمەن بىرگە وسىمدىك تۇقىمىن، كورالل، جانۋار قاڭقالارىن ەل اۋماعىنان سىرتقا اكەتۋگە بولمايتىن زاڭ بار. بۇل ەلدە سونداي-اق، ۋەلس شتاتىنىڭ جاعالاۋىنداعى قۇمىن الۋعا تىيىم سالىنعان. برازيليادان كونە زاتتارمەن قوسا وسىمدىكتەردى اكەتە المايسىز. ۆەتنامدا مارجاندار، سيرەك كەزدەسەتىن وسىمدىكتەردى شەتەلگە اكەتۋگە بولمايدى. ءۇندىستانعا بارعان تۋريستەر اڭ تەرىسىن، ءپىل سۇيەگىنەن جاسالعان زاتتاردى جانە وسىمدىكتەردى اكەتە المايدى. بۇل ەرەجەنى بۇزعاندار ايىپپۇل تولەيدى. يتاليادا تابيعي وڭىرگە شەتەلدىك دەمالۋشىلار اياعى تيگەن ساتتەن باستاپ ارنايى توپ باقىلاي باستايدى ەكەن. جاڭا زەلانديا كيۆي جەمىسىن جانە ودان جاسالعان سۋسىنداردى سىرتقا شىعارمايدى. بىرىككەن اراب امىرلىگىنەن وسىمدىك تۇقىمدارىن العاندار زاڭ جۇزىندە جاۋاپ بەرەدى.
ال قازاقستاندا وسىمدىكتەردى رەسپۋبليكا تەرريتورياسىنان شىعارۋعا تىيىم سالاتىن قاتاڭ زاڭنامالىق قۇجات جوق. كەرىسىنشە «وسىمدىكتەر دۇنيەسى وبەكتىلەرىن، ولاردىڭ بولىكتەرى مەن دەريۆاتتارىن، ونىڭ ىشىندە سيرەك كەزدەسەتىن جانە قۇرىپ كەتۋ ءقاۋپى تونگەندەر ساناتىنا جاتقىزىلعان وسىمدىكتەر تۇرلەرىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا اكەلۋگە جانە ودان تىسقارى جەرلەرگە اكەتۋگە رۇقساتتار بەرۋ قاعيداسى» ءتارىزدى قۇجاتتار باعالى شوپتەردەن قاراپ وتىرىپ ايرىلۋعا جول اشۋدا. كەدەندە وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردى ەل اۋماعىنان شىعارۋعا قاتىستى تاريفتەر دە بەكىتىلگەن. قاجەتتى سيرەك ءشوبىن تيەپ العان سوڭ شەتەل ازاماتى تومەن دەڭگەيدەگى سومانى اۋەجايدا تولەي سالارى انىق. ويتكەنى قاسيەتتى شوپتەردى ءتيىستى ماقساتتا زەرتتەۋدەن تۇسەتىن پايدا شاش-ەتەكتەن ەكەنى بەلگىلى.
شارافات جىلقىبايەۆا
