"كاپيتاليزم ۇلتتىڭ ءتۇبiنە جەتەتiن بولدى، باسقا بiر جاڭا جۇيە قۇرايىق" دەگەن يدەيانى جاپون ويشىلدارىنىڭ اراسىنان العاشقى بولىپ ناكانو كوۋدجي كوتەرگەن بولاتىن. 1980 جىلدارى جاپونيانىڭ باسپا ءسوز بەتتەرiندە قالامگەردiڭ "بiزدiڭ قوعام قۇلدىراپ بارادى، ماتەريالدىق بايلىق قاراپايىم حالىقتى باقىتقا جەتكiزبەيدi. سوندىقتان ەجەلگi پرولەتارلىق جۇيەگە كوشەيiك" دەگەن يدەيالاردى ايتقان ماقالالارى جيi جارىق كوردi. ناكانونىڭ "سەيحيننوشيسوۋ" (پرولەتاريات تولعامدارى) دەپ اتالاتىن كiتابى 1992 جىلى جارىق كورگەندە بۇكiل جاپون قوعامى ءدۇر سiلكiنگەن بولاتىن. ناكانونىڭ "ەجەلگi پرولەتارلىق جۇيە" دەۋiندە تەرەڭ تاريحي ءمان بار. پرولەتاريات يدەياسى ماركس، ەنگەلس، لەنين ەڭبەكتەرiنەن باستالادى دەسەك قاتەلەسەمiز. ەجەلگi ريم مەملەكەتiندە پرولەتاريات دەپ ەڭبەك يەلەرiن اتاعان. "پرولەتار" ءسوزi ەڭ العاش تۋلليا پاتشاسىنا قاتىستى دەرەكتەردە كەزدەسەدi.
جاپون جازۋشىسى كiتابىندا كاپيتاليزمدى قاتتى سىناعان. "ماتەريالدىق ءونiم نەعۇرلىم كوپ ءوندiرiلگەن سايىن قوعامنىڭ جويىلۋى سوعۇرلىم جىلدامىراق بولادى" دەگەن ناكانو جاپون ۇلتىنىڭ تاعدىرىن تالقىعا سالادى. 1945 جىلدان كەيiن كاپيتاليستiك جولعا نىق تۇسكەن كۇنشىعىس ەلi 1960 جىلدارى ەكونوميكاسى دامىعان iرi مەملەكەت رەتiندە تانىلدى. جەر كولەمiنەن 62-شi ورىندا تۇرعان جاپونيا 1968 جىلى ءونiم ءوندiرۋ كورسەتكiشi بويىنشا دۇنيەجۇزiندە 2-شi ورىندا تۇرعان. بۇگiندە بۇل ەل جالپى ۇلتتىق ءونiم كولەمiنەن دە الدىڭعى ورىندا. دامۋعا بولگەن قارجىسى مەن اۆتوموبيل ءوندiرiسi ءجونiنەن 1-شi ورىننان تۇسپەگەن جاپونيانىڭ 130 ميلليون حالقى شىنىمەن دە "دامىعان" دەگەن ۇعىمعا لايىقتى ءومiر سۇرە مە؟
قازiرگi جاپونداردى كاپيتاليستiك سانا مەڭدەگەن. قاي تۇرعىدان قاراساق تا، بۇل اشىق كورiنەدi. مەن جاپون ازاماتتارىمەن تالاي جىلدان بەرi ارالاس-قۇرالاس بولا ءجۇرiپ، تۇيگەنiم — كوپشiلiگi "جانىم شىقسا دا، اقشام شىقپاسىن" دەگەن پرينسيپپەن ءومiر سۇرەدi. جاپوندار نەگە كاپيتالدى بيiك قويادى؟ سەبەبi، "ەرتەڭ قالاي بولادى؟" دەگەن ۇرەي ولاردىڭ ەرiك-جiگەرiن قىسپاققا الىپ، ادامي ەركiندiگiنەن ايىرعان.
ناكانو كوۋدجي ءوز كiتابىندا "تەحنولوگيا جويىلمايىنشا وركەنيەتتi ءومiر ءسۇرۋ مۇمكiن ەمەس" دەپ جازعان. تەحنيكانى (مىسالى، روبوتتاردى) بارلىق سالادا كەڭiنەن قولداناتىن جاپوندار سونىڭ قىزىعىن، ءدالiرەك ايتساق، تيiمدiلiگiن كورiپ وتىر ما؟ جاپونيادا جۇمىس ۋاقىتى تاڭعى 7-8-دەن تۇنگi 10-11-گە سوزىلادى. ادامداردىڭ بiر-بiرiمەن قاتىناسۋ مۇمكiندiگiنە تەحنيكا شەكتەۋ قويىپ وتىر. بiر-بiر كومپيۋتەرگە "بايلانعان" جاپوندار سىرتقى ورتادان بەيحابار كۇيگە كوشكەن. جالپى باسپا ءسوز بەتتەرiندە جيi ايتىلىپ جۇرگەن بالا سانىنىڭ كۇرت كەمۋi، قارتتاردىڭ كوبەيۋi، جالعىزباستىلار سانىنىڭ ارتۋى — بۇگiنگi جاپون قوعامىنىڭ جانايقايى.
ساۋالناماعا سۇيەنسەك، جاپون جاستارىنىڭ 80 پايىزى اقشا شىعىنداماس ءۇشiن ۇيلەنبەۋدi ءجون كورەدi ەكەن. جاستارىنىڭ 60 پايىزى 40-قا كەلiپ وتباسىن قۇرۋ داعدىسى بەلەڭ العان بۇل قوعامدا باسقا ەمەس، كاپيتال الدىنداعى قورقىنىش ۇستەم. بۇل بiزدەگiدەي "قارجىنى قايدان تابامىن؟" دەگەن سەرگەلدەڭ وي ەمەس، "قارتتىق ءۇشiن جيناعان قاراجاتتىڭ شەتiن سەتiنەتiپ المايىن" دەگەن قاتاڭ پرينسيپ. جاپوندار اقشانى جەكە ءوزiنiڭ 60-تان اسقاننان كەيiنگi ءومiرi ءۇشiن جينايدى. "ەلمەن بiرگە كورگەن ۇلى توي" نەمەسە بالالارىنا، تۋىسقانىنا سەنۋ دەگەن سياقتى ۇعىمداردى كاپيتاليستiك سانا بiرجولاتا ىعىستىرعان.
مەنiڭ تانىستارىمنىڭ اراسىندا بالاسىز جاپون وتباسىلارى كوپ. ايەلدەرiنەن، "نەگە بالا تۋمايسىڭدار؟" دەپ سۇراسام، ءبارiنiڭ بەرەتiن جاۋابى بiرەۋ-اق: "بالانى باعۋعا، وقىتۋعا اقشا كەرەك قوي. بiز وعان قارجى جۇمساعىمىز كەلمەيدi" دەيدi. ياماموتو دەگەن كاسiپكەردiڭ كەلiنشەگi ماعان "بالانى 20 جاسقا دەيiن (جاپونيادا بۇل كامەلەت جاسى) باعىپ-قاعىپ، وقىتۋعا وسىنشا يەن قاجەت" دەپ تيىن-تيىنىنا دەيiن ەسەپتەپ بەرگەندە جاعامدى ۇستاعانمىن. ۇرپاق ءوسiرۋدەن گورi اقشا جيناۋدى ماڭىزدىراق سانايتىنىنا تاڭقالعانمىن. بۇل جالعىز ايەلدiڭ ۇستانىمى ەمەس، كاپيتاليزمنiڭ ارقاسىندا جەتكەن قوعامدىق سانانىڭ بiر كورiنiسi. ايتپەسە كاپيتاليستiك قوعام قالىپتاسقانعا دەيiن جاپون وتباسىندا 12-13، از دەگەندە 4-5 بالادان بولعان.
ۇلت بولاشاعىنا الاڭداعان جاپون جازۋشىسى جازعان ويلاردىڭ بiر شەتi وسىمەن بايلانىستى. جۋىردا جاپون بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ بiرiنەن مىنانداي ءمالiمەتتi وقىدىم: "كەيiنگi كەزدە ءدارiگەرلەرگە "ءدام سەزۋ" قابiلەتiنەن ايىرىلۋ دياگنوزى بويىنشا قارالۋشىلاردىڭ سانى كوبەيiپ كەتتi. بۇل نەمەن بايلانىستى؟ ءتۇن ورتاسىندا جۇمىستان قايتقان ازاماتتاردىڭ تاماق جاساۋعا ۋاقىتى جوق. سوندىقتان قىزمەت ورنىندا فاستفۋد ءونiمدەرiن، ءاسiرەسە جۇڭگو كەسپەسiن ازىق قىلۋ ادەتكە اينالعان. ازاماتتاردىڭ شاي قايناتىپ iشۋگە دە ۋاقىتى جوق. اقىرىندا ءتاتتi مەن اششىنى ايىرا المايتىن كۇيگە تۇسكەن".
دەمالىسسىز جۇمىس iستەۋ ءجونiنەن دە جاپوندار 1-شi ورىن الادى. بiزدەگiدەي 24-30 كۇن ەركiن تىنىعۋدى بiلمەيدi. جانتالاستى جۇمىس ادامداردىڭ ءوز جاعدايىن ويلاۋعا مۇمكiندiك بەرمەيدi. جوعارى تەحنولوگيا مەن مول قارقىندى ءوندiرiس كiسiلەردi شەكتەن تىس iسكە جەگiپ، ادام رەتiندەگi ەركiندiگiنەن ايىرعان.
كاميكاۆاۋچي دەگەن جاپون جازۋشىسى ۇنەمi الىس ەلدەردەگi ورمانداردى ارالاپ، ءۇندiستەردiڭ ارالدارىندا جۇرەدi. كورگەندەرiن، باسىنان وتكەرگەندەرiن كiتاپ ەتiپ جازادى. بiردە ودان: "سiز نەگە توكيودا تۇرمايسىز؟" دەپ سۇرادىم. "مەنiڭ قانداستارىم بولاشاققا دەگەن ءۇمiتiن جويعان. بۇگiنمەن عانا ءومiر سۇرەدi. مەن ەركiندiكتi سۇيەتiن اداممىن. سوندىقتان مۇنداي قىسپاق قوعامدا، تەك تەحنولوگيالارمەن قۇرساۋلانعان قوعامدا تۇرعىم كەلمەيدi" دەپ جاۋاپ بەردi.
ناكانو كوۋدجيدiڭ "سەيحيننوشيسوۋ" كiتابى جارىققا شىققان سوڭ ون بەس جىلدان كەيiن "ساپيو" جۋرنالىندا بەلگiلi جۋرناليست توميوكا كويچيروۋ وتانداستارىنا اتالعان ەڭبەكتi قايتالاپ وقىپ شىعۋعا ۇندەگەن ماقالاسىن جاريالادى. "ماتەريالدىق وركەنيەت تىعىرىققا تiرەلدi" دەپ دابىل قاققان جاپون جۋرناليسi الەمدi شارپىعان قارجى داعدارىسى قاۋiپتi ەمەس، رۋحاني داعدارىستان قورقۋ كەرەك، قازiرگi قوعام رۋحاني كەدەيلەنiپ بارادى دەگەن پiكiرلەرiن بiلدiرگەن.
"رۋحاني ازعىندىقتى زاڭمەن تۇزەي المايسىڭ" دەگەن ناكانو كوۋدجي بابالار ايتقان يدەيالارىنا ءمان بەرۋگە شاقىرادى.
"قازiرگi جاپوندار ءداستۇرلi مادەنيەتتi ۇمىتىپ، ۇلتتىق سانادان اجىراپ بارادى. مەن ماتەريالدىق تۇرعىدان كەدەي بول دەمەيمiن. بiزدiڭ قوعام ماتەريالدىق ءونiم كولەمiن ۇلعايتىپ، سونىڭ ەسەسiنەن ادامي قۇندىلىقتاردان ايىرىلۋدا. قورشاعان ورتاعا وراسان زيان كەلiپ، جالپى قوعامنىڭ كۇيرەۋ پروسەسi ءجۇرiپ جاتىر. اتا-بابالار قالىپتاستىرعان رۋحاني تiرشiلiككە ورالۋ قاجەت" دەيدi جازۋشى. ناكانونىڭ ويىنشا "سەيحين" (پرولەتاريات) دەگەنiمiز كەدەيلiك ەمەس، مەيلiنشە تازا تiرشiلiك ەتە وتىرىپ، رۋحاني باي بولۋ. ياعني، قاناۋ، وزبىرلىق، اشكوزدiك، تويىمسىزدىق، ۇرلىق، توناۋ، الاياقتىق، ت.ب. ازعىندىقتىڭ بولماۋى.
شارافات جىلقىبايەۆا
جاپونتانۋشى
