"كەشكە ۇيگە امان قايتامىز با، بىلمەۋشى ەدىك. كوستيۋمنىڭ جاعاسىنىڭ استىندا ۇشىنا قورعاسىن قۇيىلعان سىم تەمىر جۇرەتىن" نەمەسە "باسقا اۋدانداردىڭ بارلىعى بىزدەن قورقۋشى ەدى. ەشكىم جاقىندامايتىن" دەگەن سياقتى قايسىسى شىن، قايسىسى ەرتەگى ەكەنىن اجىراتۋ قيىن اڭگىمەلەردى تالاي ەستىگەن بولارسىزدار. مەن دە اعالارىمنان كوپ ەستيتىنمىن. ايتقاندارىن اۋزىمنان سىلەكەيىم اعىپ تۇرىپ تىڭداپ، سول ءبىر كەزدەردىڭ نوستالگياسىنا بىرگە كىرىپ كەتەتىن ەدىم. سودان بولار، ءوز باسىم "رايونىدى" اسىعا كۇتتىم. فيلم شىققان كۇنى العاشقى سەانسقا بارعانىم دا سودان.

***

اقان ساتايەۆتىڭ بۇل تۋىندىسى 1987 جىلدىڭ كۇزىندە الماتىنىڭ "تەاترالكا" اتتى اۋدانىندا بولعان وقيعانى باياندايدى. سول كەزدەگى ەل استاناسىنا وتباسىمەن بىرگە كوشىپ كەلگەن ونىنشى سىنىپ وقۋشىسى ارسەن سپورت-ينتەرناتتان كەتىپ، قالاداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىنە اۋىسادى. الىپ شاھاردى قانشا جاتىرقاسا دا ول جاڭا ورتاعا بەيىمدەلۋ ءۇشىن وزىنە جات زاڭدىلىقتارعا مويىنۇسىنۋعا ءماجبۇر بولادى. الايدا، كوپ ۇزاماي ارسەننىڭ ۇستانىمدارى مەن جاڭا ورتانىڭ قاعيدالارى اراسىندا قاراما-قايشىلىق پايدا بولادى.

فيلمدە ارسەننەن بولەك بىرنەشە نەگىزگى كەيىپكەر بار. ولار - ارسەننىڭ سىنىپتاستارى ازامات پەن حاميت، سۇيىكتى قىزى دينا، رايونعا قارايتىن ستارشاك راشيد. سونداي-اق، وقيعا جەلىسىنە جان-جاقتان اسەر ەتەتىن قوسالقى كەيىپكەرلەر دە از ەمەس. ءارقايسىسى مىنەزى مەن كوزقاراسى جاعىنان ءار ءتۇرلى. ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرادى، بىرىنە ءبىرى قارسى كەلەدى.

بولاشاقتا اسكەري ادام بولۋدى ارماندايتىن ارسەننىڭ مىنەزى سالماقتى. باسىنان ءسوز اسىرمايدى، ويىن تىك ايتادى، قيىن ساتتەردە ابدىراپ قالۋ دەگەندى بىلمەيدى، توسىن جايتتارعا قاشاندا دايىن. ونىڭ مىنەزى وسىنداي بولۋىنا اكەسىنەن ەرتە ايىرىلۋى (اۋعان سوعىسىندا قازا تاپقان) اسەر ەتسە كەرەك.

ازامات – ۇشقالاق. رايوندىق ءومىردى جانى سۇيەتىن، رايوندىق قاعيدالارعا بەرىك ول كەرەك كەزدە قۋلىعىن سوزبەن اسىرىپ، ال ءسوزىن ىسپەن دالەلدەۋدەن تايىنبايدى. جايدارى مىنەزدى حاميت بولسا، جاستىعىنا بايلانىستى قيىن ساتتەردە ءوزىن قالاي ۇستارىن بىلمەيدى، ستارشاكتاردى كورگەندە ۋايىمعا بەرىلىپ، ابدىرايتىنى دا سودان بولسا كەرەك.

دينا – مىنەزدى. رايوندىق قاعيدالاردى ءبىلىپ قانا قويماي، جاقسى تۇسىنەتىن قىز. وعان جىگىتتەردىڭ كوبى جاقىنداي بەرمەيدى. سەبەبى دينا – رايونعا قارايتىن ستارشاك ءراشيدتىڭ قارىنداسى.

قارىنداسىنىڭ ايتۋى بويىنشا، راشيد – وتە جاقسى ادام. ول – شىدامدى، ءسوز تۇسىنەتىن جىگىت. قالىپتاسقان ساياسي جۇيەگە ىشتەي رەنىشى، قارسىلىعى بار. رايوندىق قاعيدالارمەن ءومىر ءسۇرۋدى دە سول رەنىشتىڭ اسەرىنەن تاڭداعان. دەسە دە ءوز تاڭداۋىنا سەنىمسىزدىگى بار سەكىلدى. 

ول سەنىمسىزدىكتىڭ دە سەبەبى جوق ەمەس. ءراشيدتى يەرارحيا، جوعارىداعىلاردىڭ تومەندەگىلەردى، مىقتىلاردىڭ السىزدەردى قاناۋى تولعاندىراتىنداي. اينالىپ كەلگەندە ونىڭ تاڭداۋى دا سونداي ءبىر جۇيە ەمەس پە؟ مۇمكىن اۋقىمى ەلدەگى ساياسي جۇيە سياقتى ۇلكەن ەمەس شىعار، ءبىراق سونىڭ كىشى فورماسى ەكەنى ناق.

جۇيەگە قارسى شىعۋ قاشاندا قيىن. ال سول جۇيەنىڭ ىشىندە جۇرسەڭ، ونىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ قاتارىندا بولساڭ، ءتىپتى مۇمكىن ەمەستەي. ول ءۇشىن ۇلكەن قايسارلىق كەرەك، ادىلدىككە دەگەن ۇمتىلىس قاجەت. راشيد ءۇشىن ول قايسارلىقتى كورسەتۋ تىم كەش. وعان شەتكە كەتىپ، تىنىشتىقتا ءومىر سۇرگەن ءجون. ال كىشكەنتايىنان سول جۇيەنىڭ ىقپالىندا وسكەن ازامات پەن حاميت سياقتى بالالاردىڭ ويىنا قارسىلىق ءبىلدىرۋ دەگەن دۇنيەنىڭ كەلۋى ەكىتالاي. ءۇمىت بۇل ورتاعا جاڭادان بويلاپ كەلە جاتقان ارسەندە. الايدا ارسەننىڭ ادىلدىككە دەگەن ۇمتىلىسى قانشالىقتى ءادىل بولادى؟ قۇرباندىقسىز جۇيە وزگەرمەيتىنى تاعى بار...

اكتەرلەرگە كەلسەك. ءبىرىنشى كەزەكتە ازاماتتى سومداعان ءشارىپ سەرىكتىڭ ويىنى ۇنادى. بۇل ءرول ارنايى وسى جىگىت ءۇشىن جازىلعانداي اسەر قالدىردى. كينو سالاسىنداعى العاشقى قادامدارىن جاساعان ەلتەرەس نۇرجانوۆ (ارسەن) پەن ماريام ساتايەۆا (دينا) وزدەرىنە جۇكتەلگەن رولدەرىن جاقسى الىپ شىققان. ال ونەردە بۇرىننان جۇرگەن سانۋرجان سۇلەيمەنوۆ (حاميت) پەن دانيار الشىنوۆتىڭ (راشيد) شامالارىنا و باستان كۇمان بولماعان ەدى. ولار سەنىمدى اقتادى. ءبىراق اجەپتەۋىر تاجىريبەسى بار جاندوس ايباسوۆتىڭ ويىنىنا كوڭىل تولمادى. ول سومداعان كەيىپكەردى مەن مۇلدە باسقاشا ەلەستەتەتىندىكتەن بولار.

ەپيزودتاردى ءبىر كادرمەن تۇسىرگەن وپەراتوردىڭ جۇمىسى جاقسى ويلاستىرىلعان. بۇل ءادىس فيلمگە تۇتاستىق بەرۋمەن قاتار، ۇنەمى قوزعالىس بولۋىنىڭ ارقاسىندا ءىش پىستىرمايتىن قاسيەتكە يە ەكەن. اراسىنداعى كامەرانىڭ جەردە كەلە جاتىپ، اسپانعا ۇشىپ كەتەتىن جەرى ءتىپتى ەرەكشە. البەتتە، كەي تۇستاردا ورىنسىز ءدىرىل مەن قيمىلدار كوزگە تۇرپىدەي تيەتىنى بار. دەسە دە بۇل ولقىلىقتار جالپىلاي العاندا ۇساق-تۇيەك بوپ قالادى. سونداي-اق، رايوندى كورسەتۋ ءۇشىن توبەدەن تۇسىرىلگەن كادرلەر عاجاپ شىققان. ولار سول كەزەڭنىڭ اتموسفەراسىنا بويلاي تۇسۋىڭە اسەر ەتەدى.

اتموسفەرا دەمەكشى، 87-جىلدى جاقسى جەتكىزە العان سۋرەتشىلەردىڭ جۇمىسىن دا ايتا كەتكەن ءجون بولار. ول ۋاقىتتى كوزبەن كورمەگەن ءبىز ءۇشىن ناقتى باعا بەرۋ قيىن. الايدا، سۋرەتتەر مەن ەسكى فيلمدەر ارقىلى سالىستىرىپ قاراساق، ءبىراز كۇش جۇمسالعانى بايقالىپ-اق تۇر.

فيلمدەگى وقيعا جەلىسى كەي تۇستارىندا "رەكەتيردى" ەسكە تۇسىرەدى، ءتىپتى، سول "رەكەتيردىڭ" پريكۆەلىنا كەلەدى دەسەم، قاتەلەسپەسپىن. ايتا كەتەرلىگى، ول تۋىندىداعى سايان 1988 جىلى وقۋعا تاپسىراتىنى ەستە قالىپتى،. ەسەپتەپ قاراساق، ارسەن ەكەۋى قۇرداس ەكەن. بۇنىمەن قوسا، سايان وسى "تەاترالكادا" تۇرعان. "رايونىدا" ەكى ءفيلمنىڭ كەيىپكەرلەرىن كەزدەستىرىپ قويعاندا قالاي بولار ەدى؟

***

اۋدان اۋدانعا ءبولىنىپ توبەلەسۋ الماتىدا ءالى دە بار. ءبىراق ول ءوزىنىڭ بۇل قالاداعى العاش پايدا بولعان ورتاسىنان، ياعني ءقازىر الىپ شاھاردىڭ ەڭ تىنىش اۋداندارى بولىپ ەسەپتەلەتىن ورتالىقتان، مۇلدە باسقا جاققا اۋىسقان، قالپى مەن تۇسىنىكتەرىن دە وزگەرتكەن.

اۆتورى: ەرنار المابەك

دەرەككوز: massaget.kz