جازدىڭ كەلگەنىن شىدامسىزدانا كۇتەمىز. ءبىراق ىستىعىنا توزگىمىز كەلمەيدى. ءبىر ءسات جاڭبىر جاۋسا دەيمىز. دەگەنمەن، ءسىز قالادى ەكەن دەپ جاڭبىر جاۋا سالمايدى. ونىڭ دا وزىندىك «پرينسيپتەرى» بار.
مۇمكىن، جاڭبىردىڭ جاۋۋىنا بىرنارسە كەدەرگى كەلتىرەتىن شىعار؟
جاڭبىر — بۇلتتان ءبولىنىپ جەرگە تۇسەتىن اتموسفەرالىق سۇيىق تامشىلاردىڭ جيىنتىق اتاۋى.
تروپوسفەرانىڭ جوعارعى قاباتىندا قالىپتاسقان قار، مۇز تۇيىرشىكتەرى ونىڭ جەر بەتىنە جاقىن قاباتىنان وتكەندە ەرىپ جاڭبىر تامشىلارىنا اينالادى. كەيدە جاڭبىر بۇلت اراسىنداعى تىم ۇساق تامشىلاردىڭ بىر-بىرىمەن قوسىلۋىنان پايدا بولادى.
زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسى بويىنشا، جەر بەتىنەن سەكۋندىنا 16 ميلليون توننا سۋ بۋلانىپ اۋاعا كوتەرىلەدى. بۇل مولشەر جىلىنا 505 تريلليوندى قۇرايدى. ءدال وسى مولشەر ءبىر جىلدا جەر بەتىنە جاۋاتىن جاڭبىردىڭ دا مولشەرى ەكەندىگى تاڭداندىرادى. ياعني، سۋ ءاردايىم بەلگىلى ءبىر تەپە-تەڭدىكتە اينالىپ تۇرادى. ەگەر بۇل تەپە-تەڭدىكتە وزگەرىس تۋا قالسا، الەمدە ۇلكەن ەكولوگيالىق اۋىتقۋلار بەلەڭ الىپ، تىرشىلىكتىڭ توقتاۋىنا اكەلىپ سوعۋ دا بەك مۇمكىن. جاڭبىرداعى مۇنداي اسا ءبىر شەبەر ولشەم تەك ونىڭ مولشەرىندە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جەرگە ءتۇسۋ جىلدامدىعىنان دا بايقالادى. جاڭبىر بۇلتتارى ەڭ از دەگەندە 1200 مەتر بيىكتىكتە بولادى. ەگەر دە ۇلكەندىگى مەن سالماعى جاڭبىر تامشىسىنداي ءبىر زات مۇنداي بيىكتىكتەن قۇلاسا، جەرگە 558 كم/ساع جىلدامدىقپەن كەلىپ تۇسەر ەدى. الايدا، جاڭبىر تامشىلارىنىڭ ەرەكشە فورماسى بۇعان مۇرسات بەرمەيدى.
عالامشاردىڭ ەڭ جاڭبىرلى جەرلەرى قىس ايلارىندا سۋ جەتىسپەۋشىلىگىنە ۇشىرايدى. جاڭبىرلى ماۋسىمنان كەيىن قۇرعاق قىس باستالىپ، تۇرعىندار سۋدى كورشى قالالاردان ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولادى ەكەن.
كەيبىر عالىمداردىڭ تۇجىرىمى بويىنشا، ءشول دالادا جاڭبىر استىندا قۇرعاق كۇيدە قالۋعا بولادى. شىن مانىندە، ءشولدى جەردە جاڭبىر جاۋادى، ءبىراق بۇنى بايقاۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ىستىق اۋانىڭ اسەرىنەن جاڭبىر تامشىلارى جەرگە جەتپەي قۇرعاپ كەتەدى.
بۇل اقپاراتتىڭ قازاقستاننىڭ دا ىستىق ايماقتارىنا قاتىسى بولۋى مۇمكىن.
مۇمكىن، ءدال ءقازىر جاڭبىر جاۋىپ جاتقان شىعار؟! قالاي ويلايسىز؟!
اۆتورى: ورازحان اقتولقىن
