اتىراۋدىڭ اڭىزاق جەلى كۇنى-تۇنى ءبىر تولاستامايدى ەكەن. ءبىر كۇن ەمەس- اۋ، بىرەر ساعاتتىڭ ىشىندە ءجۇزىمىز توتىعىپ، ەرنىمىز جارىلىپ كەتتى. ال بۇل جاقتىڭ حالقى بۇعان ۇيرەنگەن سياقتى. ازاننان قارا كەشكە دەيىن «قىرمان باسىندا» جۇرەتىن مۇنايشى قاۋىم تەڭىزدەن سوققان وكپەك جەلگە مىڭق دەمەيدى-اۋ، شىركىن! ال ەدىل مەن جايىقتىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان كەن ورىندارىن كورۋگە كەلگەن جورنالشىلار اپتوبۋسقا ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ جىلىنا الماي ءجۇر.

ەل كورگەن، جەر تانىعان جاقسى عوي. اتىراۋ وبلىسى، يساتاي اۋدانى اققىستاۋ اۋىلىن بەتكە العان بۇل جولعى ساپارىمىزدىڭ ماقساتى ءبىر جاعىنان بۇگىنگى اۋىل تۇرمىسىمەن تانىسۋ بولسا، ءبىر جاعىنان مۇنداعى «جايىقمۇنايگاز» ءوندىرۋ باسقارماسىندا جۇمىس ىستەيتىن ەڭبەك ادامدارىمەن پىكىرلەسۋ، سۇحباتتاسۋ تۇعىن. ال بۇل «ەمبىمۇنايگازعا» قاراستى ءتورت باسقارمانىڭ ءبىرى.

 جولدىڭ جىرى

اتىراۋ مەن يساتاي اۋدانىنىڭ اراسى سونشا الىس ەمەس، الايدا مەجەلى جەرگە شارشاپ-شالدىعىپ ازەر دەگەندە جەتتىك. ويدىم-ويدىم، كەدىر-بۇدىر جول اۆتوبۋستىڭ ءجۇرىسىن بايالاۋلاتىپ تاستادى. بۇل اقتوبە مەن استراحاننىڭ اراسىن جالعايتىن، اتىراۋدى باسىپ وتەتىن كۇرە جول ەكەن. بيىلعى جولداۋىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءدال وسى اقتوبە-اتىراۋ، اتىراۋ – استراحان تاس جولىنا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن قاداپ تاپسىرعان تۇعىن. بەكەرگە ايتپاپتى...ال بىزبەن ساپارلاس بولعان ءبىرقاتار جەرگىلىكتى جۋرناليستەردىڭ ايتۋىنشا، حالىقارالىق ماڭىزى بار ءدالىز كەڭەس ۇكىمەتى قۇلاعالى بەرى جوندەۋ كورمەگەن ەكەن...

ال مۇندا (اققىستاۋ اۋىلىندا) ءبىزدى «ەمبىمۇنايگاز» ءوندىرىس ورنىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى عاليا قاراجانوۆا كۇتىپ الدى. ايتۋىنشا، جەرگىلىكتى جۋرناليستەردى مۇنداي ساپارعا شاقىرتۋ قيىن. «كوپشىلىگى كەلە بەرمەيدى. سەبەبى، كۇندەلىكتى كورىپ-بىلىپ جۇرگەن دۇنيەلەرى عوي. بارلىعىمەن تانىس. قاجەت بولسا باسقارما باسشىلارىنا وزدەرى-اق شىعىپ كەرەكتى اقپاراتتى الا الادى. ال سىزدەرگە مۇنىڭ بارلىعى تاڭسىق شىعار. مۇناي ءوندىرۋ ءىسىنىڭ قالاي جۇزەگە اساتىنى قىزىق بولار دەگەن ويدامىن. ونىڭ ىستىنە سوڭعى كەزدەرى جۋرناليستەر اۋىل ءومىرىن جازۋدى سيرەتىپ كەتتى...ال مۇنداعى كەن ورنىندا تۇگەلدەي يساتاي اۋدانىنا قاراستى ەلدى-مەكەندەردىڭ تۇرعىندارى جۇمىس ىستەيدى. سىزدەر ويلاعانداي ءبىزدىڭ كۇنىمىز شەتەلدىك ماماندارعا قاراپ وتىرعان جوق. جەرگىلىكتى جۇمىسشىلار مۇناي ءوندىرۋدىڭ تەحنولوگيالارىن جەتىك مەڭگەرگەن»، – دەدى عاليا قاراجانوۆا.

كۇپايكى...

ال «باسقارما باسشىمەن جۇزدەسەسىزدەر» دەگەندە كوز الدىمىزعا قىلقىنىپ گالستۋك تاققان، شىتتاي كيىنگەن، جانىندا جىلماڭداپ جۇرەتىن كومەكشىسى بار شەنەۋنىك ەلەستەگەن ەدى. قاتەلەسىپپىز. باسقارما باسشىسىنىڭ كيىم كيىسى عانا ەمەس، ءسوز مانەرى دە ونىڭ ءومىر كورگەن، وسى كاسىپتىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭعان ادام ەكەنىن اڭعارتقانداي. ۇستىنە مۇنايشىنىڭ كونەتوز كۇپايكەسىن ىلە سالعان شايمەردەن تولەڭگىتوۆ بىزگە ءبىراز جايتتى بايانداپ بەردى. ايتۋىنشا، يساتاي اۋدانىندا مۇناي سوناۋ 1968 جىلدان بەرى يگەرىلەدى ەكەن. ءقازىر مۇنداعى 694 ۇڭعىمانىڭ 673ء-ى جۇمىس ىستەپ تۇر. بيىلعى جىلعى وندىرىستىك جوسپاردى، ونىڭ ىشىندە مۇناي جانە ىلەسپەلى گاز ءوندىرۋدى باسقارما 100 پايىزعا ورىنداپ تاستاپتى. ال ءبىزدى بۇدان بۇرىن كاسىپورىننىڭ قانشا ادامدى جۇمىسپەن قامتىعانى جانە ولاردىڭ اراسىنداعى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى مازالاعان بولاتىن. بۇعان دا جاۋاپ الا الدىق. ءقازىر «جايىقمۇنايگازدا» 1000-نان اسا ازامات ەڭبەك ەتسە، سونىڭ 90 پايىزى جەرگىلىكتى تۇرعىندار ەكەن.

ال كەن ورىندارىن باسقارمانىڭ باس ينجەنەرى عابيدوللا شانايۇلىمەن بىرگە ارالىپ شىقتىق. «بىلتىر مۇندا ۇزدىك ماماندى انىقتاۋ بايقاۋى ءوتتى. ون نوميناسيانىڭ سەگىزىندە ءبىزدىڭ ءوندىرىس ورنىنىڭ جۇمىسشىلارى توپ جاردى»، – دەدى ول.

ەڭبەك ادامى

كەيبىرەۋلەر: «ەڭبەك ادامىنىڭ وبرازىن سومدايتىن ءقازىر كەڭەس ءداۋىرى ەمەس قوي. بۇل تاقىرىپ ءوزىنىڭ وزەكتىلىگىن جويعان» دەيدى. كەلىسپەيمىز. «جايىقمۇنايگازعا» قاراستى كەن ورىندارىن ارالاي ءجۇرىپ، جازۋعا تۇرارلىق جانە ءومىر جولى وسەر ۇرپاققا ۇلگى بولارلىق ازاماتتارمەن تىلدەستىك. مۇنايشىلاردىڭ اراسىندا ايەلدەردە بار.

سونىڭ ءبىرى – كۇلاندا قالدىبايەۆا. يساتاي اۋدانى «جايىقمۇنايگازدا» سوناۋ 1977 جىلدان بەرى مۇناي ءوندىرۋشى وپەراتور بولىپ ىستەيدى ەكەن. ناعىز ەڭبەك ادامى دەگەن وسى شىعار. تاۋلىگىنە 4،5 مىڭ توننا مۇناي شىعاراتىن قۇرىلعىلاردى باقىلاپ، كۇنى-تۇنى باسى-قاسىندا جۇرەدى. ال ءبىز بولساق اتىراۋدىڭ اڭىزاق جەلىنە شىداي الماي ەكى ءۇش ءمينوت وتپەستەن اپتوبۋستىڭ ىشىنە قايتا كىرىپ كەتتىك...

ايتپاقشى...

ازىرگى كۇنى ءداستۇرلى مۇناي وندىرەتىن، ال جەرگىلىكتى جۇرت «سالەم سالىپ تۇرعان كەلىن»، مۇنايشىلار «كاچالكى» دەپ اتايتىن قۇرىلعىلاردىڭ ورنىنا جاڭا تەحنولوگيا كەلىپتى. «جايىقمۇنايگازدىڭ» سالتانات بالعىمبايەۆ دەپ اتالاتىن كەن ورنىن (مۇنايشىلار بۇل كىسىنىڭ مۇنداعى مۇنايشىلار اۋلەتىنىڭ وكىلى جانە قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەمەر-مينيسترى نۇرلان بالعىمبايەۆتىڭ اعاسى ەكەنىن ايتىپ بەردى) ارالاي ءجۇرىپ جاڭا قۇرىلعىمەن تانىسۋدىڭ ءساتى تۋدى. ءقازىر اتالعان كەن ورنىنداعى 117 ۇڭعىمادا ءدال وسىنداي مۇناي سوراتىن قۇرىلعىلار ورناتىلعان ەكەن. سىرت كوزگە بۇلاردى «مۇناي وندىرەدى» دەپ ايتۋعا مۇلدە كەلمەيدى. سىرتى، سيقى ۇقسامايدى. جەرگە قاداي قالعان قاشا سىقىلدى. سوندا جاڭا تەحنولوگيانىڭ بۇرىنعىدان ارتىقشىلىعى نەدە؟

– بۇرىنعى مەحانيكالىق مۇناي سوراتىن قۇرىلعىلارمەن سالىستىرعاندا لشپ (جاڭا تەحنولوگيانىڭ اتاۋى) شىدامدى، ياعني تەمىرى توزبايدى، شىرىمەيدى جانە بۇل جەردە جۇمىس ىستەيتىن وپەراتوردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتەدى. بۇرىنعى قۇرىلعىلاردى «ەكى شوقىپ، ءبىر قارايتىنبىز». بۇل تەحنولوگيانىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى ەلەكتر قۋاتىن 30-50 پايىزعا از پايدالانادى جانە بۇلاردىڭ بارلىعىن ءبىر جۇيەگە قوسىپ، كومپيۋتەر ارقىلى باقىلاۋعا بولادى. جۇمىستىڭ اۆتوماتتى تۇردە جۇرگىزىلگەنى قولايلى عوي. قازىرگى كۇنى تۇتاس «ەمبىمۇنايگاز» بويىنشا بارلىعى 53 لشپ ورناتىلعان، ال جىل اياعىنا دەيىن تاعى 25 قۇرىلعى ورناتاتىن بولامىز، – دەدى عابيدوللا شاناي ۇلى.

الايدا تۇگەل تەحنيكا اۆتوماتتاندىرىلىپ، مۇنداي قۇرىلعىلاردىڭ بارلىعى ءبىر ورتالىقتان باسقارىلار بولسا ءوندىرىس ورنىنداعى مىڭعا جۋىق ادام قايتپەك جانە قايدا بارماق؟!

ەۆريكا

مۇنداي قۇرىلعى تاۋلىگىنە 28 تەكشە مەتر سۋ ارالاس مۇناي وندىرەدى ەكەن. ال مۇنداعى «قارا التىننىڭ» تازا ۇلەسى 4،5 توننا. قازىرگى كۇنى ءوندىرىس ورنى ۇڭعىمالارداعى سۋدىڭ مولشەرىن ازايتۋ ءۇشىن جەر استىنا پوليمەر جىبەرىپ جاتىر. پوليمەردىڭ ەرەكشەلىگى سول الىناتىن ءونىمنىڭ تۇتقىرلىعىنا اسەر ەتەتىنگە ۇقسايدى. ياعني، جەر استى سۋىنىڭ كوزىن جاۋىپ، مۇنايدان بولەكتەيدى. تاجىريبەنىڭ قولعا الىنعانىنا ۇزاق بولا قويماپتى. ال مۇنداعى ماقسات مۇنايدى مەيلىنشە مول ءوندىرۋ ەكەنى بەلگىلى. عابيدوللا شاناي ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، كەن ورنىنداعى كومىرسۋتەكتەردىڭ سۋلانۋ دەڭگەيى قازىرگى كۇنى 90 پايىزدى قۇرايدى. «ەگەر بۇل كورسەتكىش كەم دەگەندە سەكسەن پايىزعا تۇسسە جوبانى ءساتتى دەپ ايتۋعا بولادى» دەيدى ول. تاجىريبەنىڭ قانشالىقتى ءساتتى بولارى تەك 6 ايدان كەيىن عانا بەلگىلى بولماق. ال ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدە تاعى ءبىر دىك قالدى. پوليمەر، بىلايشا ايتقاندا حيميالىق زاتتى جەر استىنا جىبەرۋ، ونى جەر استى سۋىمەن ارالاستىرۋ، ونسىزدا تۇتىناتىن سۋى تاپشى ءوڭىر ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەكولوگيالىق تۇرعىدان زياندى ەمەس پە، الدە ءبىز قاتەلەسەمىز بە؟

دۋمان بىقاي