ول جىگىتتىڭ ەسىمى – شەنول جادىك. شەنول تۇرىكشە «ءاردايىم كوڭىلدى بول» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ال جادىك ونىڭ اتا تەگى اباق كەرەيدىڭ جادىك رۋىنان ەكەنىن بىلدىرەدى. ەۋروپادا جۇرگەن قازاقتاردىڭ كوبىنىڭ ەسىمدەرى قازاقشا، ال اتا تەگى، ياعني فاميليالارى تۇرىكشە بولىپ كەلەدى. ال ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان بۇل ازاماتتىڭ ەسىمى تۇرىكشە دە، فاميلياسى قازاقشا. گەرمانيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى ماينس قالاسىندا ءومىر ەسىگىن اشىپ، سوندا نەمىسشە ورتا مەكتەپ بىتىرگەن شەنول 1990-شى جىلداردىڭ باسىندا قازاقستانعا كەلىپ ءبىر جىلداي اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە دايىندىق كۋرسىن وقىپتى. دايىندىق كۋرسىنان كەيىن شەنول گەرمانياعا قايتا ورالىپ فرانكفۋرتتاعى مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ونىڭ مي-جۇلىن اۋرۋلارىن حيرۋرگيالىق ادىسپەن ەمدەۋ فاكۋلتەتىن ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى.

وقۋ بىتىرگەن سوڭ ءبىراز جىلدارى ماينستاعى جانە فرانكفۋرتتاعى كليني­كالىق اۋرۋحانالاردا بىلىكتىلىگىن جەتىل­دىرگەن ول ءبىراز جىل گامبۋرگ قالاسىنداعى كلينيكالىق اۋرۋحانادا باس دارىگەردىڭ كومەكشىسى قىزمەتىندە مي-جۇلىن اۋرۋلارىن ەمدەۋ جۇمىسىمەن اينالىسادى. بۇگىندە گەرمانياعا ەسىمى كەڭىنەن تانىمال شەنول گامبۋرگتەن 100 شاقىرىمداي الىس سالزۆيگ-حولستەن ايماعىنىڭ ورتا­لىعى كيەل قالاسىنداعى كلينيكالىق اۋرۋ­حانانىڭ باس دارىگەرىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەيدى. گەرمانيا اكادەمياسىنىڭ «DAAD» عىلىمي باعدارلاماسىمەن بەرليندەگى گۋمبولدت ۋنيۆەرسيتەتىندە 3 اي  بولعان كەزىمدە جول ءتۇسىپ گامبۋرگ قالاسىنا بارعان ەدىم. ەۋروپادا قازاق دياسپوراسىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن ماعان گامبۋرگتەگى قازاقتاردىڭ، اسىرەسە شەنولدىڭ تەلەفونىن تابۋ وڭاي بولمادى. اقىرى ميۋنحەندە تۇراتىن ەسكى تانىسىم تەمىرحان التىن ارقىلى شەنولدىڭ ءۇي تەلەفونىن تاپتىم. جاڭا جىلدىڭ الدى بولسا دا شەنولمەن حابارلاستىم.  ول بىر-ەكى كۇن دەمالىستا ەكەنىن، ۋاقىتىنىڭ بارلىعىن  ايتىپ، ماعان كەلىپ قايتۋىما ريزا حوش ەكەنىن ءبىلدىردى. بەرلين مەن گامبۋرگ اراسى 300  شاقىرىمداي  جەر. گەرمانيانىڭ سولتۇستىگىندە، ەلبا وزەنى جاعاسىنا ورنالاسقان 2 ميلليونداي تۇرعىنى بار گامبۋرگ قالاسى استانا بەرليننەن كەيىنگى  گەرمانياداعى ەكىنشى ۇلكەن قالا، ال ەۋروپا بويىنشا سەگىزىنشى ءىرى قالا بولىپ سانالادى. تاريحي ەسكەرتكىشتەرگە باي گامبۋرگ قالاسى سونداي-اق الەم ەلدەرىنەن كەلەتىن جولاۋشىلار جانە جۇك تاسيتىن كەمەلەر توقتايتىن ەۋروپاداعى ەڭ ءىرى پورتتى قالانىڭ ءبىرى سانالادى. مەن وتىرعان حالىقارالىق جايلى اۋتوبۋس بەرلين-گامبۋرگ اراسىنداعى ۇلكەن داڭعىل جولمەن 3 ساعاتتاي عانا ۋاقىت ءجۇردى. ۋادە بويىنشا اۋتوبۋس بەكەتىندە مەنى توسىپ الۋعا كەلگەن  شەنول جادىك ءوزىنىڭ 12 جاسار قىزى ءاليانى دا ەرتە كەلىپتى. امان ساۋلىق سۇراسقان  سوڭ، ول  «ەگەر جولدا شارشاماعان بولساڭىز  گامبۋرگكە جاقىن  ءوزى جۇمىس ىستەيتىن كيەل قالاسىنا بارىپ قايتساق»  دەدى. ءسوز اراسىندا وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن قازاقستاننان 6 جاستاعى توقمۇقامەد مولدىبەك دەگەن بالا كەلگەنىن، ونىڭ  ينسۋلت العان ميىنا  جاسالعان وپەراسيانىڭ  ءساتتى بولعانىن ايتىپ ءوتتى. «كورگىڭىز كەلسە اپارايىن، اكە-شەشەسى قاسىندا» دەدى. مەنىڭ دە قىزىعۋشىلىعىم وياندى. جول بويى اڭگىمە تىزگىنىن اعىتتىق.  اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ گەرمانيانىڭ ەڭ سولتۇستىگىندەگى پورت قالانىڭ ءبىرى كيەل قالاسىنا قالاي كەلىپ قالعانىمىزدى دا بايقاماي قالىپپىن. بىردەن قالا ورتالىعىنا جاقىن نەيروحيرۋرگيالىق اۋرۋحاناعا باردىق. شەنولدىڭ ايتۋىنشا، كيەل قالاسىنداعى كلينيكالىق اۋرۋحانا گەرمانياداعى ەڭ ۇزدىك اۋرۋحانالاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى ەكەن. سوڭعى زاماننىڭ ەڭ جاقسى ەمدەۋ اپپاراتۋلارىمەن جابدىقتالعان، تىپتەن ءتو­تەنشە جاعداي كەزدە ناۋقاس ادامدى جەدەل تاسىمالداۋ ءۇشىن اۋرۋحانا توبەسىنە تىكۇشاق قوناتىن ارنايى الاڭىنا دەيىن بار. شەنول بىردەن بولمەسىنە كىرىپ، اق حالاتىن كيىپ ءبىزدى باستاپ استانالىق كىشكەنتاي «پاسيەنت» توقمۇقامەد (توقاش) جاتقان بولمەگە باستادى. گەرمانيادا اۋرۋ ادامعا دەگەن ەرەكشە قامقورلىقتى بۇل جەردەن بىردەن بايقاۋعا بولادى. مەديسينالىق بارلىق جابدىقتارى بار بولمەدە ءبىر ناۋقاستان عانا جاتادى. ءبىز بارعاندا جاسىنان اۋرۋدىڭ قيىندىعىن كورسە دە بالالىق مىنەزى مەن قىلىعى ءالى قالماعان توقاشتىڭ باسى جارتىلاي تاڭۋلى، توسەك ۇستىندە  ويىنشىقتارىمەن جالعىز ويناپ وتىر ەكەن. ال كەشە عانا وسى جاس ءسابي بالاسى ءۇشىن جاندارى ۇشىپ سوناۋ قازاقستاننان مەديسيناسى كۇشتى عوي دەگەن سەنىممەن گەرمانيا دارىگەرلەرىنەن اراشا، كومەك سۇراپ كەلگەن توقاشتىڭ جانىنداعى اكەسى مەن شەشەسىنىڭ كوڭىلدەرى ءماز-مايرام جاعدايدا ەكەن. اسىرەسە بالالارىن ولىمنەن اراشالاپ قالعان شەنول جادىككە دەگەن ولاردىڭ ريزاشىلىقتارى ۇشان-تەڭىز ەكەنىن كوزدەرىنەن بايقاۋعا بولادى. قاراڭىزشى، ولار گەرمانياعا كەلگەندە جاستايىنان ميىنا قان كەتۋ كەسەل اۋرۋىنا  ۇشىراعان ۇلدارىن اراشالايتىن اق حالاتتى دارىگەر قازاق جىگىتى بولادى دەپ ويلادى ما؟  ارينە ءۇش ۇيىقتاسا دا تۇستەرىنە كىرمەگەن نارسە. توقاشتىڭ ماماسى ءلاززات اقىمبايەۆا ەسىمدى قارىنداسىمىزدىڭ ايتۋىنشا، توقاش 3 جاسىندا ينسۋلت بولىپتى. ءتىلى كۇرمەلىپ، ءبىر اياعى اقساڭداپ، كەيدە تالىپ قالاتىن بولعان. باسىندا ەشكىم بىلمەگەن، تىپتەن دارىگەرلەر دە بىلمەگەن. ەشكىم دە جاس ءسابي بالا ينسۋلت بولادى دەپ ويلاماسا كەرەك. اقىرى بىرنەشە دۇركىن الماتىدا جانە استانادا جاسالعان باستىڭ توموگرافيالىق زەرتتەۋى ونىڭ ميىندا ۇيىعان قان بارلىعىن انىقتاپ بەرگەن. شۇعىل تۇردە وپەراسيا جاساۋ كەرەك بولعاندىقتان 2011 جىلى قازاقستانداعى ەڭ مىقتى حيرۋرگ دارىگەرلەر جۇمىس ىستەيتىن استاناداعى نەيروحيرۋرگيالىق ورتالىققا توقاشتى جاتقىزىپ وپەراسيا جاساتقان. باسىندا وپەراسيا ءساتتى بولىپ، توقاشتىڭ اياعى اقساڭدايتىنى، ءتىلى كۇرمەلەتىنى، كەيدە تالىپ قالاتىنى ۋاقىتشا جوعالعانىمەن، ۋاقىت وتە كەلە بۇل جاعداي قايتا باستالادى. مىنە وسىدان كەيىن توقاشتىڭ اكە-شەشەسى بالاسىن گەرمانياعا اپارىپ ەمدەتۋدىڭ جولىن ىزدەستىرە باستايدى. وزدەرىنىڭ ايتۋلارىنشا، استاناداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىندا ازاماتتىق قۇقىق كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ىستەيتىن توقاشتىڭ اكەسى تالعات ايقۇمبايەۆتىڭ «بولاشاق» باعدار­لاماسىمەن گەرمانياعا ءبىر جىلعا عىلىمي تاعىلىمدامەن باراتىن بولعانى  اۋرۋ  بالاسىنا گەرمانيادان جاقسى دارىگەر ىزدەۋگە  تاپتىرمايتىن مۇمكىندىك بولىپتى. ول گەرمانياعا كەلگەن سوڭ-اق ميعا وپەراسيا جاسايتىن مىقتى دارىگەرلەردى جانە كلينيكالىق اۋرۋحانالاردى ىزدەستىرگەنىن ايتادى. ءسويتىپ ءجۇرىپ گامبۋرگتە نەيروحيرۋرگ ءبىر قازاق دارىگەر بار دەگەن اقپاراتتى بەرليندەگى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىرىنەن الىپ، شەنولمەن تەلەفون ارقىلى بايلانىسقان. شەنول مەن تالعات 2014 جىلدىڭ ماۋسىمنىڭ 6-8 كۇندەرى بەرليندە وتكەن ەۋروپا قازاقتارىنىڭ كىشى قۇرىلتايى كەزىندە كەزدەسەدى. كىشكەنتاي توقاشتىڭ مەديسينالىق انىقتامالارى جانە تومو­گرافيالىق سۋرەتتەرىمەن تانىسقاننان كەيىن بالانى گەرمانياعا الدىرىپ، قاي­تادان گەرمانيادا توموگرافيالىق زەرتتەۋ جاساتۋ كەرەكتىگىن ايتادى.  شەنولدىڭ ايتۋىنشا، كىشكەنتاي توقاشتىڭ ميىنداعى قان تامىرلارىنىڭ ءبىرى وسكەندىكتەن، سول تامىر جارىلىپ قان كەتە بەرگەن، سودان ينسۋلت بولعان. ءبىراق تا قازاقستاندىق دارىگەرلەر ميدا جارىلعان قان تامىرىنا وپەراسيا جاساپ الىپ تاستاماي، تەك ميعا كەتكەن قاندى تازالاۋمەن شەكتەلگەندىكتەن اۋرۋ بەلگىلەرى قايتا باستالىپتى. ءبىز كىشكەنتاي ءسابي توقاش سەكىلدى قانشاما بالالار وسىنداي اۋرۋ كۇيگە ۇشىراعاندارىن بىلمەي جۇرەتىنىن، ونى شەنول سەكىلدى مىقتى دارىگەرلەر كومەگىمەن وپەراسيا جاساۋ ارقىلى  قالاي جازۋعا بولاتىنىن كەڭەسىپ وتىرعان كەزدە كىشكەنتاي توقاش وزىنە شەنولدىڭ قىزى ءاليا سىيلاعان   ماشينا ويىنشىقپەن ويناپ، ءدالىزدى باسىنا كوتەرىپ جۇرگەنىن كورىپ، تاعى ءبىر قازاق بالاسىن اجالدان قۇتقارعان گەرمانيادا تۇراتىن قانداسىمىزعا دەگەن ريزاشىلىعىمىز شەكسىز بولدى. شەنول­دىڭ ايتۋىنشا ءوزى باسقاراتىن نەيرو­حي­رۋر­گيالىق ەمدەۋ ءبولىمى كۇن سايىن ەڭ كەمىندە ءبىر اۋرۋعا وپەراسيا جاسايدى. كوبىنەسە  ميداعى ىسىكتەر، ميعا قان قۇيىلۋ، مويىنداعى، بەلدەگى، جۇلىنداعى اۋرۋلاردى وپەراسيالىق جولمەن ەمدەيدى.  كىشكەنتاي توقاش جانە ونىڭ اكە-شەشەسى تالعات پەن ءلاززات ەكەۋىمەن قوشتاسىپ، ەلگە امان-ساۋ جەتۋلەرىنە تىلەكتەستىگىمدى ءبىلدىردىم. شەنولدىڭ ۇيىندەگى كەلىننىڭ اتى ءتۇناي ەكەن. تۇرىكشە دە، قازاقشا دا بىردەي ماعىنا بەرەتىن  ادەمى ەسىم. ماماندىعى ەكونوميست. بالالارىنىڭ ۇلكەنى ءاليا گامبۋرگ قالاسى بويىنشا ءجاسوسپىرىم قىزدار اراسىنداعى كاراتە سپورتىنىڭ جەڭىمپازى. بولمەسىنىڭ ءىشى تولعان نەشەتۇرلى كۋبوك، ماقتاۋ قاعازدارى مەن مەدالدار.  ەرتەڭىندە شەنول ەكەۋمىز گامبۋرگ قالاسىنىڭ ورتالىعىن ارالاپ، ءتۇس اۋا گامبۋرگتەن 30 شاقىرىمداي جەردەگى گەستاحت (Geestacht) اۋىلىندا تۇراتىن شەنولدىڭ قايىن اتاسى ايقان اۋىجى اعاعا  بارىپ سالەم بەردىك. ول كىسى پاريجدەگى قازاقتاردىڭ ءبىر تويىنا قاتىسىپ، ۇزاق جولدان تۇندە كەلىپتى. جولدا ازداپ شارشاعاندارىنا قاراماستان  الىستان كەلگەن قوناق دەپ سىيلاپ  ماعان  ءۇي يەسى مەن سول ۇيدەگى جەڭگەمىز  قۇتتى داستارحانىن جايىپ قارسى الدى. ەۋروپادا جۇرسە دە، قازاقي  قوناقجايلىعىن ەش ۇمىتپاعان گامبۋرگتەگى بۇل اعايىندارعا ءدان ريزا  بولدىم. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا ايقان اعا 35 جىل گامبۋرگ مەتروسىندا ىستەپ ءقازىر زەينەتكە شىققان كەزى ەكەن. ءبىر ۇل، ءۇش قىز ءوسىرىپ وتىرعان ايقان اۋىجى دا بيىلعى جىلى ۇلىن ۇيلەندىرىپتى. ۇلان اسىر تويدى تۇركياداعى اعايىن-تۋىستارىنىڭ اراسىندا وتكىزىپتى. ۇلى ءقازىر ءوزىنىڭ جولىمەن گامبۋرگ مەتروسىندا تەحنيك بولىپ ىستەيدى. ءوزىنىڭ سالىپ العان ەكى قابات ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا 2-3 كولىك تۇر.  ايقاننىڭ ايتۋىنشا، گامبۋرگتە جانە ونىڭ ماڭايىندا تۇراتىن قازاق وتباسىلاردىڭ سانى كوپ ەمەس، شاماسى 5-6 وتباسى عانا، ال 1990-شى جىلداردىڭ باسىندا قازاقستاننان ەتنيكالىق نەمىس­تەرمەن بىرگە گامبۋرگ قالاسى ماڭىنا كوشىپ كەلگەن  ارالاس نەكەدەگى قازاقتاردى قوسساق 20-30 ءۇي بار. ولار توي-تومالاقتا ۇنەمى باس قوسىپ تۇرادى ەكەن. سونىمەن گامبۋرگتەگى اعايىندارمەن حوش ايتىسىپ، بەرلينگە قاراي اتتاندىم. جول بويى گەرمانيا عانا ەمەس، ەۋروپاعا دا اتى تانىلا باستاعان قازاق دارىگەرى شەنول جادىكتىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى قازاقستانعا دا كەرەك-اۋ، وسىنداي ازاماتتارعا جاعداي جاساپ نەگە ەلگە شاقىرماسقا دەگەن وي جەتەگىندە بولدىم.

دوسان بايمولدا، «ەكونوميكا» گازەتى