شوقايتانۋشى بەلگىلى عالىم ءابدىۋاقاپ قارانىڭ مۇستافا شوقاي تۋرالى 2002 جىلى تۇرىك، 2004 جىلى قازاق تىلدەرىندە باسىلىپ شىققان ەڭبەگى بيىل كۇنى فرانسۋز تىلىندە جارىق كوردى. پاريجدەگى “لارماتتان” باسپاسىنان جارىق كورگەن ەڭبەكتى تۇرىك تىلىنەن اۋدارعان ايلين تاپيا، اۋدارمانى عىلىمي تۇرعىدان قاراپ، باسپاعا دايىنداعان پروفەسسور ستەفان دە تاپيا. كىتاپتىڭ ارتقى مۇقابا بەتىندە مىنا سوزدەرگە ورىن بەرىلگەن:

“قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك تاريحىندا فرانسيانىڭ ەرەكشە ورنى بار. مۇنىڭ سەبەبى قازاقستاننىڭ كەڭەس وداعىنان تاۋەلسىز بولۋىنا ءومىرىن ارناعان مۇستافا شوقايدىڭ وسى ورايداعى كۇرەسىن 1921-1941 جىلدارى پاريج قالاسىندا جۇرگىزگەن بولۋى.

1917 جىلى اقپان توڭكەرىسىنەن كەيىن توتاليتارلىق پاتشالىق جۇيە قۇلاپ رەسەيدە دەموكراتيالىق جاڭا ساياسي جۇيە ورناتۋ مۇمكىنشىلىگى پايدا بولعان ۋاقىتتا ونداعى باشقۇرت، قازاق، قىرعىز، وزبەك، تاتار جانە تۇركىمەن سىندى حالىقتار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق مەملەكەتتەرىن قۇرۋعا ۇمتىلدى. بۇلاردان قازاقتار ورىنبوردا الاش وردا ۇلتتىق ۇكىمەتىن سونداي-اق وزبەكتەرمەن تىزە قوسا وتىرىپ قوقان قالاسىندا تۇركىستان ۇكىمەتىن جاريالادى. مۇستافا شوقاي تۇركىستان ۇكىمەتىنىڭ ءباسمينيسترى قىزمەتىن اتقاردى. وسى ۇكىمەتتى بولشيەۆيكتەردىڭ قۇلاتۋىنان كەيىن، شوقاي ا.كەرەنسكيي، پ.ميليۋكوۆ سىياقتى ورىس دەموكراتتارىمەن بىرگە ەۋروپاعا شىعىپ فرانسيادا ساياسي كۇرەسىن جالعاستىردى.

1939 جىلى دۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىس باستالعاندا شوقاي ءۇشىن كەزىندە ءوزىن قۇشاق جايىپ قارسى الىپ وتانىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جونىندە كۇرەسىنە مۇمكىنلىك بەرگەن فرانسيا ەكىنشى وتان سيپاتىندا ەدى. سوندىقتان فرانسيا ءۇشىن ناسيستيك گەرمانيانىڭ باسىپ الۋ ءقاۋپى تونگەندە، شوقاي رەسەيدەن كەلگەن وزگە ساياسي ەميگرانتتار سەكىلدى اقش-قا جان ساۋعالاپ قاشۋدى قالامادى. فرانسۋزلار سياقتى سوعىستىڭ اۋىرتپالىقتارىنا توزۋگە تاۋەكەل ەتتى. الايدا فرانسيانى جاۋلاپ العان نەمىستەر 1941 جىلى ماۋسىم ايىندا شوقايدى ۇيىنەن تۇتقىنداپ اكەتتى. سودان شوقاي 1941 جىلى، 27 جەلتوقساندا بەرلين قالاسىندا دۇنيە سالدى. شوقايدىڭ ەسىمى 1923-1941 جىلدارى اراسىندا ءومىر سۇرگەن ءپاريجدىڭ نوجان ءسۇر مارن قالاشىعىنداعى ءبىر ساياباققا بەرىلگەن.”