«ءبىر كۇنى ول ماعان اياق استىنان سۇراق قويدى. «ال سەن ادام ەتىن جەپ كورىپ پە ەدىڭ؟ جەپ كورگەن بولساڭ، مەنى تۇسىنەر ەدىڭ»، - دەدى.
ول الەمدى شايتاننىڭ ازعىندىعىنان تازالاپ جۇرگەنىن قايتالاپ ايتا بەرەتىن. «سونىڭ ىشىندە جيرەن شاشتى ايەلدەر – ءازازىلدىڭ ارباۋىنا تۇسكەندەر»، - دەيتىن»، - دەپ ەسكە الادى نيكولاي جۇماعالييەۆ ەمدەلىپ جاتقان اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەگەن ايەل.
اتىشۋلى ادامجەگىش نيكولاي جۇماعالييەۆ 23 جىلدان بەرى رەسپۋبليكالىق جiتi باقىلاناتىن مامانداندىرىلعان ۇلگiدەگi پسيحياتريالىق اۋرۋحانادا ەمدەلىپ جاتىر. كاننيبالدىڭ وزىمەن جانە دارىگەرلەرىمەن سۇحباتتاسۋ ءۇشىن Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى اتالمىش مەكەمەگە رەسمي حات جازدى. اۋرۋحانا باسشىلىعى ناۋقاستى ەمدەۋ مالىمەتتەرى دارىگەرلىك قۇپيا ەكەنىن العا تارتىپ، ن. جۇماعالييەۆتىڭ سۇحباتتاسۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. ادامجەگىش بۇدان بۇرىن دا ءوزى تۋرالى مالىمەتتەردىڭ جاريالانۋىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ، ەشقانداي باق-پەن بايلانىسقىسى كەلمەيتىنىن ايتىپ حات جازعان. دەمەك، قىلمىسكەر ءوز ەسىمىن ەل جادىنان وشىرگىسى كەلەدى.
الايدا ن. جۇماعالييەۆتى حالىق ءالى ۇمىتقان جوق.
كسرو كەزىندەگى اتاقتى قانىشەردىڭ ءبىرى، «تەمىر ازۋ» دەگەن لاقاپ اتپەن تانىمال بولعان نيكولاي جۇماعالييەۆ 1952 جىلى الماتى وبلىسى ۇزىناعاش اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى – قازاق، شەشەسى – بەلورۋس. نيكولاي – وتباسىندا ءۇش قىزدان كەيىنگى (گاليا، زويا، كاتيا) جالعىز ۇل. ءوزىن شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعىمىن دەپ ەسەپتەگەن ول «بارلىق قايعى-قاسىرەت ايەلدەن» دەپ ساناعان.
ونىڭ سەريالىق قىلمىستارى 1977 جىلى ءورت ءسوندىرۋشى بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىنەن باستالادى.
ادامجەگىشتىڭ ايتقاندارى
جۇماعالييەۆتىڭ قىلمىستىق وقيعالارى قازاقستاندىق تەرگەۋشىلەر مەن ميليسيا قىزمەتكەرلەرىن عانا ەمەس، بۇكىل كسرو-نىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن اياعىنان تىك تۇرعىزدى.
«ۇزىناعاش-مايبۇلاق تاس جولىنا شىققانىمدا جاس ايەلدى بايقادىم. كوشەدە جالعىز ءوزى اياڭداپ كەتىپ بارادى ەكەن. اياق استىنان مەنىڭ ىشىمدە ءبىرتۇرلى سەزىم پايدا بولدى دا، ونىڭ ارتىنان جۇگىردىم.»، - دەپ ەسكە الادى ول ءوزىنىڭ العاشقى شابۋىلىن. - «ول مەنىڭ ەرىپ كەلە جاتقانىمدى بايقاپ، بۇرىلا بەرگەندە، موينىنان شاپ بەرىپ ۇستاپ الدىم. قوقىس ۇيىلگەن جەرگە سۇيرەپ اپاردىم. ول قارسىلاسا باستادى. سول كەزدە ونى باۋىزداپ جىبەردىم. سودان كەيىن قانىن ءىشتىم».
ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ ن. جۇماعالييەۆ مارقۇمنىڭ ءمايىتىن بولشەكتەي باستاعان.
«ءمايىتتىڭ كوكىرەگىن، جامباسىن، سانىن بولەك كەستىم. كەيبىر مۇشەلەرىن قول سومكەمە سالىپ، ۇيگە الىپ كەلدىم. مايدىڭ جارتىسىن ەرىتتىم دە، قالعانىنان سالو جاسادىم. ەتتى تارتقىشتان وتكىزىپ، تۇشپارا ازىرلەپ جەدىم. ول ەتتى مەنەن باسقا ەشكىم جەگەن جوق. جۇرەگى پەن بۇيرەگىن تاعى ەكى رەت قۋىرىپ، ازىق ەتتىم. ەت قاتتى بولعان سوڭ ءوز مايىندا ۇزاق قۋىرۋ كەرەك بولدى. شىنىمدى ايتسام، العاشىندا ادام ەتىن ءوز-وزىمدى قيناپ جەدىم، ودان كەيىن ۇيرەنىپ كەتتىم»، - دەيدى ول.
جۇماعالييەۆ سۋرەتتەگەن ايەل ءمايىتىنىڭ دەنە بولىكتەرى 1979 جىلى 25 قاڭتاردا فابريچنىي (قازىرگى قارعالى) اۋىلىنىڭ قوقىسىنان تابىلدى.
وسى قىلمىستان سوڭ جۇماعالييەۆتىڭ قۇمارلىعى ورشەلەنە تۇسكەن. ول فابريچنىي اۋىلىندا شىركەۋدەن قايتىپ كەلە جاتقان كەمپىردى، ۇيىقتاپ جاتقان اناسى مەن قىزىن، كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان اناسى مەن قىزىن، ۆالەنتينا ەسىمدى جاس قىزدى ولتىرەدى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، جۇماعالييەۆ قۇرباندارىنىڭ كوبىن تۇنشىقتىرىپ، باۋىزداپ اجال قۇشتىرعان.
كەيىنەن تەرگەۋ كەزىندە پوليسياعا بەرگەن جاۋابىندا باۋىزداپ ءولتىرۋ سەبەبىن بىلاي تۇسىندىرەدى:
«قارا تۇمان» اتتى كىتاپتان «ادامدى باۋىزداعاندا ونىڭ جانارىنان كوز الماي قاراپ تۇرۋ كەرەك» دەگەندى وقىدىم. «سول كەزدە ونىڭ جانى تانىنەن اجىراپ، ۇشىپ بارا جاتقانىن بايقاۋعا بولادى» دەلىنگەن. سوندىقتان ايەلدەردى باۋىزداۋ ارقىلى وسى كورىنىستى باقىلاعىم كەلدى. ءبىراق قانشا قاراسام دا، كورە المادىم، - دەيدى جۇماعالييەۆ.
جانتۇرشىگەرلىك قىلمىستار جالعاسا بەرگەن، ال قىلمىسكەر ۇستالماعان.
«قاتىگەزدىكپەن ولتىرىلگەن ايەل مايىتتەرى كۇننەن-كۇنگە كوبەيە بەردى. ادامجەگىش، ءتىپتى، ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا جاتقان ايەلدەردى زورلاۋعا دەيىن بارعان»، - دەيدى 1979 جىلى الماتى وبلىسىنىڭ ءىىب ءبولىمىن ايناقۇل نارمانبەتوۆ.
تاڭقالارلىعى سول، جۇماعالييەۆ ءوزىنىڭ قاندى قىلمىستارى ءۇشىن ەمەس، ابايسىزدا ءوزىنىڭ ارىپتەسىنە وق اتىپ جىبەرگەنى ءۇشىن ۇستالىپ، تۇرمەگە قامالادى. ءتورت جىلعا سوتتالعان نيكولاي جاقسى ءتارتىبى مەن كەرەمەت مىنەزدەمەسىنىڭ ارقاسىندا بوستاندىققا شىعادى.
جۇماعالييەۆتىڭ ەڭ اۋىر جانە سوڭعى قىلمىسى ۇزىناعاشتا بولادى. وسىدان كەيىن ونىڭ جانتۇرشىگەرلىك ارەكەتتەرى اشكەرەلەنىپ، ميليسيانىڭ تۇزاعىنا تۇتىلادى.
ءتۇنى بويى ۇيىندە تانىستارىمەن ساۋىق-سايران قۇرعان نيكولاي تاڭعا جۋىق سونداعى قىزداردىڭ بىرىمەن جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەن. سودان كەيىن ول «قارا تۇمان» كىتابىنان وقىپ العان ويىنداعى «تاجىريبەسىن» جاساپ كورمەكشى بولادى. تاعى ءبىر رەت «جاننىڭ تاننەن اجىراۋىن» كورگىسى كەلەدى. كىتاپتاعى: «ادام قانىن ىشسەڭ، جازىلعان بولجامدار ورىندالادى، ال ادام ەتى – ەڭ ءدامدى ەت»، - دەگەن سوزدەردى وقىعان جۇماعالييەۆ قىزدى باۋىزداپ، ونىڭ قانىن ىشەدى.
سوسىن قۇربانىنىڭ دەنەسىن مۇشەلەۋگە كىرىسەدى: باسىن شاۋىپ، قولىن كەسىپ الادى. ءدال وسى ۋاقىتتا جۇماعالييەۆتىڭ ۇيدەگى تانىستارى ونىڭ نە ىستەپ وتىرعانىن بايقاپ قالعان. بۇل سۇمدىقتى كورگەن قاتتى شوشىنىپ، ۇيدى-ۇيلەرىنە قاشىپ كەتەدى. كوپ ۇزاماي ميليسيا كەلەدى. ءبىر تاڭعالارلىعى، وقيعا ورنىنا جەدەل جەتكەن پوليسيا توسەك ۇستىندە جالاڭاش، ءۇستى-باسى قانعا مالىنعان كۇيدە اسىقپاي، قۇربانىنىڭ دەنەسىن بولشەكتەپ وتىرعان جۇماعالييەۆتىڭ ۇستىنەن تۇسەدى. تانىستارىنىڭ كورىپ قويعانى ونى قاتتى الاڭداتپاسا كەرەك، ورىنان قوزعالماستان ءىسىن جالعاستىرا بەرگەن. تەك قىزىل جاعالىلاردى بايقاعاندا عانا قىلمىسكەردىڭ تۇيسىگىنە بىردەڭە جەتسە كەرەك، قولىنداعى بالتاسىمەن تاۋعا قاراي تىر جالاڭاش كۇيدە قاشا جونەلگەن. پوليسيا نيكولايدىڭ ءۇيىن ءتىنتىپ ءجۇرىپ، ادام ەتىن تۇزداپ ساقتاعان بوشكەسىن تاۋىپ الادى.
تەرگەۋ كەزىندە بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە جۇماعالييەۆ ايەلدەردى ەكى سەبەپپەن ولتىرگەنىن ايتقان.
«بىرىنشىدەن، جىنىستىق قۇمارلىعىمدى قاناعاتتاندىرعىم كەلدى، ەكىنشىدەن، ايەل زاتىنىڭ ءتانى مەنى قاتتى قىزىقتىردى، سوندىقتان ونى تولىق تانىپ بىلگىم كەلدى. سول ءۇشىن دە ولاردىڭ ەتىن جەپ، قانىن ءىشتىم. ايەلدەر تابيعات زاڭىنا قارسى كەلەدى. ەر ادام قاشان دا ايەلدەن جوعارى تۇرادى، الايدا ومىردە ءبارى كەرىسىنشە بولىپ بارا جاتىر. وسىلايشا ايەلدەردەن كەك الماقشى بولدىم. توڭىرەكتەگى ايەلدەردىڭ بويىنا قورقىنىش ۇيالاتقىم كەلدى»، - دەيدى ن.جۇماعالييەۆ.
جۇماعالييەۆ – بىزشە «مانياك»، پسيحياتريا عىلىمى ءۇشىن «پسيحوپات»
پسيحياتريا عىلىمى ادامنىڭ مۇنداي مىنەز-قۇلىق تانىتىپ، جانتۇرشىگەرلىك ىس-ارەكەتكە بارۋىن جەكە تۇلعانىڭ بۇزىلۋىنا – «پسيحوپاتياعا» جاتقىزادى.
س. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازۇمۋ پروفەسسورى، مارات اسيموۆتىڭ ايتۋىنشا، پسيحوپاتتاردا جەكە تۇلعانىڭ بۇزىلۋى «اسا قۇندى يدەيالار» تۇرىندە كورىنىس تابادى. وسى يدەيالار – پسيحوپاتتار مەن پسيحوپاتيانىڭ نەگىزگى بەلگىلىلەرى. مانياكتىڭ، قانىشەردىڭ ادام بولمىسىنا ساي كەلمەيتىن مىنەز-قۇلىق تانىتۋى: كاننيباليزم، ايەلدەردى ءولتىرۋ، دەنەلەرىن بولشەكتەۋ سىندى ارەكەتتەردى، پسيحياتريا عىلىمى ادام ويىندا «اسا قۇندى يدەيالاردىڭ» قالىپتاسۋىمەن تۇسىندىرەدى. جۇماعالييەۆتىڭ «قۇندى يدەياسى» – «بارلىق قايعى-قاسىرەت ايەلدەن».
ءقازىر اتاقتى ادامجەگىش 66 جاسقا كەلىپ قالدى.
ءبىر قىزىعى، ادام شوشىرلىق قىلمىستارىنا قاراماستان، 1991 جىلى ونى اۋرۋحانادان شىعارعان. ءبىراق 1995 جىلى قايتا باقىلاۋعا العان. سودان بەرى جۇماعالييەۆ ارنايى اۋرۋحانادا ەمدەلىپ جاتىر. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، جۇماعالييەۆتىڭ ءتارتىبى جاقسى، مەكەمەدە ساعات جوندەۋمەن اينالىسادى.
جۇماعالييەۆ 10 ادامدى ءولتىردى دەپ ايىپتالدى. 23 جىلىن اۋرۋحانادا وتكىزگەن ول قاماۋداعى ومىردەن شارشاعان بولۋى كەرەك: ءوزىن ءولىم جازاسىنا كەسۋدى سۇراعان.
مۇنداي ادامدار ەمدەلە مە؟
كەيبىر ماماندار ونى «شيزوفرەنيا» دەرتىنە شالدىققان دەپ ەسەپتەيدى.
پسيحوتەراپيەۆت مارات اسيموۆتىڭ ايتۋىنشا، پسيحوپاتتى ەمدەۋ وتە قيىن، ءتىپتى، مۇمكىن ەمەس دەۋگە دە بولادى، ودان گورى شيزوفرەنيامەن اۋىراتىنداردى ەمدەۋ وڭايىراق.
«پسيحوپاتتارعا ارنالعان دارى-دارمەك شىن مانىندە ەمدەمەيدى، تەك اۋرۋدى ۋاقىتشا تىنىشتاندىرىپ، ونىڭ ويىنداعى «قۇندى يدەيالاردى» الاستايدى. مۇنداي ادامداردى زاڭ بويىنشا ارنايى مەكەمەلەردە وقشاۋلاۋ كەرەك»، - دەيدى مامان.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل دەرت پسيحوتەراپيا نەمەسە پسيحوكوررەكسياعا باعىنبايدى.
- ويىندا «قۇندى يدەياسى» بار پسيحوپات بىردەن قالپىنان شىعىپ، قاتىگەزدىك تانىتادى. پسيحوپاتتار وزدەرىنە دە، جانىنداعى ادامدارعا دا ءقاۋىپ توندىرەدى. تاعى ءبىر ماڭىزدى نارسە – بۇل پسيحولوگيالىق جەتىسپەۋشىلىكتى ەمدەۋ وتە قيىن، كوپ جاعدايدا ەمنىڭ پايداسى بولماي جاتادى. سوۆەت زامانىندا ءبىز مۇنداي ناۋقاستاردى قانشا ۋاقىتقا بولسا دا پسيحياتريالىق ارۋحانادا ۇستاي الاتىنبىز. ءقازىر پسيحياتريالىق كومەك زاڭىنا سايكەس، ەگەر ول ادام وزىنە جانە قوعامعا ءقاۋىپ توندىرسە عانا، تەك پروكۋراتۋرا رۇقساتىمەن، بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە اۋرۋحاناعا جاتقىزۋعا بولادى.
ادامنىڭ قىلمىسكەر بولىپ قالىپتاسۋىنا بالا كەزدەگى تاربيەسى، جاقىندارىمەن قارىم-قاتىناسى اسەر ەتەدى دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. «ال جۇماعالييەۆتىڭ «مانياك» اتانۋىنا نە تۇرتكى بولدى؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
- ءبىز ادامنىڭ مانياك نەمەسە پسيحوپات بولۋىنا ونىڭ قورشاعان ورتاسى نەمەسە تاربيەسى اسەر ەتتى دەپ كەسىپ ايتا المايمىز. «اسا قۇندى يدەيالاردىڭ» پايدا بولۋىن مەديسينالىق تۇرعىدان جۇيكە جۇيەلەرىندەگى زات الماسۋ پروسەسىنىڭ بۇزىلۋىنان دەسەك؛ پسيحولوگيالىق تۇرعىدان تاربيە مەن مىنەز-قۇلىقتىڭ ەرەكەشەلىكتەرىنەن، ال الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورشاعان ورتامەن بايلانىستىڭ ەرەكشەلىگىنەن تۋىندايدى دەۋگە ابدەن بولادى. ادام تۋمىسىنان قىلمىسقا بەيىم بولادى، ياعني «قانىشەر» بولىپ تۋادى ايتۋ دا قيىن، - دەيدى پسيحوتەراپيەۆت.
ونىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي ادامدار وتە ءقاۋىپتى جانە ولار مىندەتتى تۇردە، ارنايى مەكەمەلەردە وقشاۋلانىپ، قوعامنان الاستاتىلۋى ءتيىس. سوندىقتان جۇماعالييەۆتىڭ وسى جولى بوستاندىققا شىعۋى ەكىتالاي.
