قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى ءابساتتار قاجى دەربىسالى ءوز قالاۋىمەن ءتوراعالىقتان باس تارتۋعا ءوتىنىش ءبىلدىرىپ، قىزمەتىنەن بوساتىلدى. ءدىني باسقارمانى 13 جىل باسقارعان ءابساتتار قاجىنىڭ بۇل شەشىمىنە عىلىممەن اينالىسقىسى كەلگەندىگى تۇرتكى بولعان. ال بۇگىن استانادا وتكەن قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ VII قۇرىلتايىندا بۇعان دەيىن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ (قمدب) سەمەي ايماعى بويىنشا وكىل يمامى بولعان ەرجان مايامەروۆتىڭ كانديداتۋراسى قابىلدانىپ، ەلىمىزدىڭ باس ءمۇفتيى بولىپ سايلاندى.
بىزدىڭشە، قوعامداعى ءدىني جۇگەنسىزدىكتەر، اۋىزدىقسىز كەتكەن ءدىني اعىمدار مەن ەكسترەميستىك-تەرروريستىك ويقيعالار بەلەڭ الۋى ءدىن سالاسىنداعى اۋىس-تۇيىستەردىڭ قاجەتتىگىنە الىپ كەلگەن ەدى. ەندى قازاق جۇرتى «ورىنتاق الماستىرۋ» ناۋقانىنان كەيىن ءدىني باسقارمانىڭ جاڭا باسشىلىعىنا اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەرى انىق. الايدا، جاڭا ءمۇفتي قازاقستانداعى كۇردەلى ءدىني احۋالدى شەشە الادى ما؟ ءوزى حالىققا قانشالىقتى تانىس؟ ونىڭ الدىندا قانداي مىندەتتەر تۇر؟ بۇرىنعى ءدىنباسى ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ ەڭبەگىنە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولادى ما؟
وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە تومەندەگى ازاماتتاردىڭ پىكىرىن ۇسىنىپ وتىرمىز... ءسىزدىڭ الىپ-قوسارىڭىز بولسا، مارحابات!
عاريفوللا ەسىم، سەنات دەپۋتاتى: مەن ءدىنباسىنىڭ جۇمىسىنا ريزامىن. ەندىگى ماقسات – باس ءمۇفتي اتقارعان ىزگى ىستەرىن ارى قاراي جالعاستىرۋ. ءدىن – نازىك دۇنيە. دىندە شەكتەن شىعۋعا، استامشىلىق جاساۋعا بولمايدى. قۇدايعا شۇكىر، حالقىمىز ءقازىر يمانعا ۇيىسىپ كەلەدى.
سۇلتان سارتايەۆ، اكادەميك: ءابساتتار قاجى دەربىسالى قىزمەتكە كىرىسكەن ساتتەن باستاپ 13 جىل ىشىندە بارلىق اۋىل، اۋدان، قالا، وبلىستاردى ارالاپ، مەشىتتەردىڭ جاي-كۇيىمەن تانىسىپ شىقتى. ءالى كۇنگە دەيىن حابار الىپ تۇرادى. ەلىمىزدەگى 2300-دەن استام مەشىتتەردىڭ جاعدايى ابەكەڭە ءمالىم. شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ ءىزى قالماعان مەشىت جوق دەسەم، ارتىق ايتقانىم ەمەس. سەبەبى، يسلام دىنىندە مەشىتتىڭ ورنى ەرەكشە. مۇسىلمان ءبىلىمدى دە مەشىتتەن الادى، قۇلشىلىقتى دا اللا ۇيىندە جاسايدى. عيباداتحانادا ۋاعىز دا ايتىلادى. ايتا بەرسەك، مەشىتتىڭ ارتىقشىلىعى كوپ. ابەكەڭ عالىم ادام. ءومىر بولعان سوڭ، ساپارلاس بولىپ تۇرامىز. كورگەن-بىلگەندەرىن، ويعا تۇيگەندەرىن قاعازعا ءتۇسىرىپ جۇرەدى. ۇشاقتا وتىرعاندا ۋاقىتىن بوسقا كەتىرمەي، ساپاردان العان اسەرلەرىن جازىپ-سىزادى. قايدا بارسا دا سومكەسىنەن كىتاپتارىن تاستاماي، ەل-جۇرتقا ناسيحاتتاپ جۇرەدى.
سەريك ابباسوۆ، «قازاقستان» ۇتا باس پروديۋسەرى: قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ كەزەكتەن تىس VII قۇرىلتايىندا باس ءمۇفتي لاۋازىمىنا ەرجان مايامەروۆ دەگەن ازامات ۇسىنىلىپ، جيىنعا قاتىسقاندار ونىڭ كانديداتۋراسىن ءبىراۋىزدان قولداپتى. سىزدەردى قايدام، اتالمىش قۇرىلتاي ماعان “نۇر وتاننىڭ” سەزدى سياقتى اسەر قالدىردى. ءتىپتى، جيىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى “نۇر وتان” مۇشەلەرى مە دەپ قالدىم؟ تىم بولماسا بىرەۋى قالىس قالسا قايتەدى؟ قايرات جولدىباي دەگەن ءبىلىمدى جىگىتتى بىلەتىنبىز. ال مىنا كىسىنى تانىمايمىن، سول ءۇشىن قاتتى ۇيالىپ وتىرمىن. بۇل “ءپۋتيندى” “ەلسينگە” قاي “بەرەزوۆسكيي” تاۋىپ بەردى ەكەن دەپ قويامىن؟
ءامىرجان قوسانوۆ، «ازات» جسدپ-نىڭ باس حاتشىسى: دەربىسالى: "ءدىني باسقارمانى 13 جىل باسقاردىم. بۇرىنعى جۇمىسىما، عىلىم سالاسىنا قايتا ورالعىم كەلەتىنىن ايتىپ، ەلباسىعا ءوتىنىش جاسادىم". اتا زاڭ بويىنشا بىزدە ءدىن مەن مەملەكەت بولەك ەمەس پە؟ نەگە ەلباسىنا ءوتىنىش جاسايدى؟!
بۇگىنگى مۋفتياتتاعى جاڭالىقتارعا وراي ءبىر وي. قۇدايعا، اللاعا سەنەمىن. ءبىراق ونىڭ جەر ۇستىندەگى رەسمي وكىلدەرىن ۇناتا بەرمەيمىن. سەبەبى كوپ، ءبىرازىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. ءبىر وكىنىشتىسى، سول وكىلدەرگە دەگەن كوزقاراس كوپ جاعدايدا ادامنىڭ ءدىني سەنىمىنە دە اسەر ەتىپ جاتادى. "قۇدايمەن تىكەلەي بايلانىستا بولعىم كەلەدى، ماعان دەلدال كەرەك ەمەس" دەگىڭ كەلىپ كەتەدى كەيدە!
ايساۋلە ابىلدايەۆا، زاڭگەر: نەگىزى زايىرلى، ياعني ءدىن مەملەكەتتەن بولەك دەگەن ۇستانىم، مەملەكەت دىنگە قاتىستى مۇلدەم ەشتەڭە بىلدىرمەيدى، ارالاسپايدى، شەشپەيدى دەگەن ماعىنانى بىلدىرمەيدى. تەك سوت ىسىندە، باسقا دا ەكونوميكالىق، باسقارۋ ماسەلەلەرىندە شاريعات زاڭدىلىقتارىنا سۇيەنبەيمىز دەگەندى عانا مەڭزەيدى. مىسالى: رەسەي دە زايىرلى مەملەكەت، ءبىراق پۋتين كوپ ءىس-شارالاردى باس پوپىن قاسىنان تاستامايدى. وعان قوسا، قانداي بولسا دا باسشىعا باعىنۋ - پارىز.
شولپان ديدار، ءمۇعالىم: قايرات جولدىباي ۇلى وتە ءبىلىمدى، كورەگەن ادام. جول سول كىسىنىكى ەدى. جاستار جان-جاققا تارتىپ جاتقاندا ەلدى، ولاردى تىڭداتا بىلەتىن ادامدى نەگە قويمادى ەكەن؟ ۇلكەندى سىيلايمىز-اۋ، دەگەنمەن ءقازىر زامان شالداردىكى ەمەس...
داۋرەن بابامۇرات، "بولاشاق" جاستار قوزعالىسىنىڭ ءتوراعاسى: جاڭا ءمۇفتيدى تانىمايدى ەكەنمىن. بالكىم، بۇل مەنىڭ وسى سالادان ءسال الشاقتاۋ ەكەنىمنىڭ بەلگىسى بولار. دەگەنمەن، ول كىسىنىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزى باسىمدى ماقساتتار ايقىن. ول- ەلدىڭ ىشىندەگى ءارتۇرلى اعىمداردى تىيىپ، قوعامدى ءوز "يسلام" دىنىمىزگە قايتا بۇرۋ. بۇل ءىستى وڭاي شارۋا دەي المايمىز، بۇل باعىتتا اتقارىلاتىن ءىس قىرۋار. اسىرەسە، جاستارمەن جۇمىس بىردەن كۇشەيۋى كەرەك. ونسىز بولمايدى. ال ءابساتتار قاجىعا كەلەر بولساق، ول كىسى ەل ىشىندە كادىمگىدەي بەدەلدى بولدى دەي الامىن. وسى كىسىنىڭ باس مۇفتيلىگى كەزەڭىندە قازاق يسلام دىنىنە قايتا بۇرىلىپ ەل ەلدە، جەر جەردە مەشىتتەر سالىنا باستادى. بۇل دا بولسا جاقسى كورسەتكىش.
باۋىرجان قاراعىز ۇلى، اقىن: ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋ-شەشىلمەۋىن جاڭا باسشىلىق جۇمىسى بارىسىندا كورە جاتارمىز. مەنىڭشە، مۋفتي دەگەن جان-جاقتى ءبىلىمدى بولۋ كەرەك. ماسەلەن، قايرات جولدىباي ۇلى سياقتى ءبىلىمدى ازاماتتار كەلۋ كەرەك ەدى. ال مەن بۇل ءمۇفتيىڭدى مەن بىلمەيدى ەكەنمىن.كىتابىن، تىم بولماعاندا ءبىر ماقالاسىن وقىپ كورمەپپىن. ءدىني احۋالدى ءمۇفتي شەشە قويادى دەگەنگە سەنبەيمىن. بۇرىنعى ءدىنباسى ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ ەڭبەگىنە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولدى دەپ تە ايتا المايمىن.
بەرiك اعىبايەۆ، “بولاشاق” قوزعالىسىنىڭ جاستار قاناتىنىڭ جەتەكشiسi: كۇردەلى ءدىني احۋالدى شەشۋ ءبىر كۇننىڭ ماسەلەسى نەمەسە ءبىر ادامنىڭ جەكە شارۋاسى ەمەس. قوعام بولىپ تۇزەۋگە ات سالىسۋ كەرەكپىز. سىرتقى كۇشتەر قازاقستان ىشىندەگى ماسەلەلەردىڭ ءورشي تۇسۋىنە قاتتى ىقپال جاساپ وتىرعانىن بىلەمىز. وسى ورايدا شەشىلەتىن تۇيىندەرگە ءمۇفتيات جاۋاپتى بولىپ، اسەر ەتە المايدى. ول بارلىق مينيسترلىكتەرمەن قاتار قوعام بولىپ كۇرەسۋدى كەرەك ەتىپ تۇرعانىنا كوزىمىز جەتتى. ءوز باسىم بۇل كىسىنى بۇرىن تانىمايدى ەكەنمىن. ءبىراق بۇل جايت قاتتى ماڭىزدى ەمەس دەپ ويلايمىن. باستىسى ىسكە شەبەر، كوپشىلىككە تۋرا قاراپ، ەلىن سۇيە بىلسە بولعانى. ءابساتتار قاجى مويىنداۋ كەرەك، حالىق اراسىندا قاتتى تانىمال بولاتىن جانە قىزمەتتە ءوز قارسىلاستارىنا اياۋسىز، جاقتاستارىنا بارىنشا بەرىك ەدى دەگەن پىكىردى ءجيى ەستيتىنبىز. مۋفتيات باستىسى، دۇرىس باعدار بەرۋ كەرەك، حالىقتى اعارتۋ سالاسىندا قوساتىن ۇلەسى باسىم.
P.S.: الەۋمەتتىك جەلىلەردە جۇرگىزگەن ساۋالنامامىزدا جاۋاپ بەرۋشىلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاڭا ءمۇفتيدى ءبىرىنشى رەت ەستىپ تۇرعاندىعىن ايتادى نەمەسە ءدىن سالاسىندا تەرەڭ ءبىلىمى بولماعاندىقتان جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتتى.
ازىرلەگەن جانيا ابدىبەك
پىكىر قالدىرۋ