«وسى جۇرت ەسكەندىردى بىلە مە ەكەن؟» — دەپ حاكىم ايتقانداي، اقتوبە وڭىرىنە اكىم بولىپ كەلگەنىنە ءبىر جىل تولۋىنا وراي بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ ءبىز بىلمەيتىن قىرلارى قانداي دەگەن سۇراقتارمەن، 2016 جىلدىڭ تامىزىنىڭ اپتاپ ىستىعىندا جاڭاقورعانعا، ونىڭ تۋعان اۋىلى بەسارىققا باردىق.
قوڭىراتتاردى شىڭعىس حان ءوزىنىڭ كەرەي حانى ۆان-حانعا جازعان ءبىر حاتىندا «كوك تىرنالار» دەپ اتاعانى بار ەكەن. بۇل ولاردىڭ شىققان تەگىنىڭ قۇر ەمەستىگىن، ولاردىڭ، شىڭعىس حان سياقتى تۇندە شاڭىراقتان تۇسكەن ساۋلەدەن جارالعانى دا كونە زاماننان مويىندالعان. ولاردىڭ اسىل تەكتىلىگى شىڭعىس حاننىڭ شەشەسى دە قوڭىرات بولعانىن، ونىڭ بايبىشەسى اتاقتى جوشى، شاعاتاي، ۇگەدەي جانە تولە حانداردىڭ انالارى بورتە دە قوڭىرات بولعانى تاريحتان ايان. وسى رۋدىڭ كوسەمى مەنلەكە العاشقىدا جەتىم شىڭعىستى (تەمۋچيندى) 13 جاسىندا اسىراپ العان. ءسويتىپ، ءوزى قوڭىرات رۋىنان شىققان شىڭعىستىڭ شەشەسىنە ۇيلەنگەن. ءسويتىپ، بولاشاقتا شىڭعىستىڭ كيىز ۇيىندە مەنلەكە بارىنەن جوعارى - توردە وتىراتىن بولعان.
... قوڭىراتتار 1725-26 جىلداردان سىر بويىنا قونىس تەپكەن. ءقازىر قوڭىراتتار مەكەنىنىڭ ءبىرى — جاڭاقورعانعا كەلگەنىمىزدە سوناۋ 1925 جىلى مۇحامەتجان تىنىشپايەۆ جازىپ كەتكەن وسى دەرەكتەر ەسكە ءتۇسىپ، بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ ەل باسقارۋ ىسىندە، جەتەكشىلىك ونەگەسىندە ونىڭ ەرتە زاماننان شىققان تەگىنىڭ — قوڭىراتتاردىڭ دا ىزدەرى بار شىعار دەپ جوبالادىق.
كەيىپكەرىمىزدى بالا كۇنىنەن بىلەتىندەردىڭ ءبىرى، ونىڭ تۋعان اۋىلىنىڭ تۇرعىنى — بالتاش التىنبەكوۆ سەكسەندى القىمداپ قالعان ەكەن. دەگەنمەن ءالى دە تىڭ، كوكىرەگى وياۋ، ورتاسىنا سىيلى، كوپكە اقىلشى اقساقال.
— مەن ماشبەكتىڭ (بەردىبەكتىڭ اكەسى) تۋىس ىنىلەرىنىڭ ءبىرى بولامىن، — دەيدى دە ول، نە ءبىر قيىن-قىستاۋ، قيلى زاماندا اركەز بىرگە بولدىق. اتالارىمىز تەگىن بولماعان عوي، اشتىق جىلدارى وزبەكستان، تاجىكستان جاقتارىنا اسىپ كەتكەن
اۋقاتتىلار قاتارىنان كورىنگەن. قونىس اۋدارا الماي قالعان قارا جاياۋ كەدەيلەردىڭ قانشاسى تۋعان جەردە قىرىلىپ قالدى، وكىنىشكە وراي؟!
ءسويتىپ، ەلدەن بەزگەن اعايىندار شەت ەلدە دە جەردە قالعان جوق، اتا-اكەلەرىمىز تاشكەنت پەن تاجىكستان اراسىندا تۇيەمەن تۇز تاسىعان كەرۋەنشى دە بولعان. بەردىبەك ەكەۋمىزدى كەرۋەنشىلەر ۇرپاعى دەۋگە ابدەن بولادى. شەت ولكەدە باسىمىز ءبىر بولدى، ەڭبەگىمىزگە ەل تاڭ قالاتىن، باۋ-باقشا دا سالدىق، كۇرىش پەن ماقتا ەگۋدى دە يگەردىك. سونىڭ ءبارى 60-شى جىلدارى ماشبەك نالىبايەۆ باستاپ ەلگە ورالعاندا دا يگىلىگىمىزگە اينالدى. سولايشا، ماشبەك ەڭبەك ەتكەن «العاباس» كولحوزى گۇلدەپ قويا بەردى. ول كۇرىش بريگاداسىن باسقاردى، ونىڭ قول استىندا 28 جىل ەڭبەك ەتتىم. ماكەڭ اسىل داقىلدىڭ «اقمارجان»، «كۋبان»، «ۋزريس» سورتتارىن ءوندىرىپ، ءار گەكتارىنان 25-30 سەنتنەردەن كۇرىش جيناعان بار ءونىمدى الىپ كەتەتىن، وزىمىزگە ەشتەڭە قالدىرمايتىن. سونداي دا زامان ءوتتى عوي. ەكى مارتە ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىنىڭ، بىرنەشە مەدالداردىڭ يەگەرىمىن. بەردىبەكتى بالا كۇنىنەن بىلەمىز عوي، اتا-تەگىنىڭ اسىل قاسيەتتەرىن بويىنا سىڭىرگەن ناگىز كوشباسشىلار قاتارىنان كورىنىپ ءجۇر، ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىز، — دەپ كوتەرىلىپ قالدى اقساقال. سالەمىن دە ايتىپ جاتىر...
9-سىنىپ. جاڭاارىق ورا مەكتەبى.
وڭ جاقتان 1ء-شى باقىت نۇرتازايەۆ، بەردىبەك ساپاربايەۆ، ورازبەك جامانتايەۆ
زەينەتكەر، بۇرىنعى وسى اۋىلداعى ورتا مەكتەپ ديرەكتورى تىلەۋحان بايسىنوۆ اكىمىمىزدىڭ تۇيەدەي قۇرداسى ەكەن. «جاڭاارىقتاعى №167 ورتا مەكتەبىنىڭ ينتەرناتىندا جاتىپ وقىدىق، ول ءبىر سىنىپ جوعارى بولدى. بەكەڭ باستاعان جەرلەس وقۋشىلار اراسىندا ءوستىم. ينتەرنات مەڭگەرۋشىسى جانە كلاسس جەتەكشىمىز ماناپ پىرىمبەتوۆ، فيزيكادان يساحان يساتايەۆ، ماتەماتيكادان تۇيعىن يگەمبەردييەۆ، مەكتەپ ديرەكتورى اسقاربەك اسانوۆ سياقتى ۇستازدارىمىز ءبىزدىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىمىزعا وشپەس ۇلەستەرىن قوستى، زور اسەر ەتتى، — دەپ ەسكە الادى ول. بەردىبەك ماتەماتيكادان زەرەك ەدى، ول ۇنەمى وزگە پاندەردى ەستە دە ساقتاۋعا بولادى عوي، ال ماتەماتيكانى تەرەڭ تالداپ وقۋ كەرەك، — دەپ ەسكەرتەتىن.
جەرگىلىكتى ماشبەك نالىبايەۆ اتىنداعى اۋىل وكرۋگىندەگى №196 مەكتەپتىڭ قازىرگى ديرەكتورى تالعات ەسقابىلوۆتىڭ اكەسى شورتىش كەزىندە پوچتا تاراتۋشى بولىپ ىستەگەن. وقۋشى بەردىبەك ساپاربايەۆ رەسەي، ۋكراينا جانە پريبالتيكا ەلدەرىندەگى مەكتەپ وقۋشىلارىمەن ماتەماتيكا ەسەپتەرىنە جاۋاپ تاباتىن حات الىسىپ تۇرادى ەكەن.
— گازەتتەر مەن حاتتاردى اۋەلى بەردىبەكتىڭ ۇيىنە اپارىپ، سونان شاي، سۋ
ءىشىپ اۋقاتتانىپ، ءارى كەتەتىنمىن، — دەپ ۇنەمى ەسكە الادى ەكەن مارقۇس پوچتاشى شورتىش
بەردىبەكتەن ەكى جاس ەستيار بەيسەنبەك قۇرمانبەكوۆ ونىڭ ەڭ جاقىن دوستارىنىڭ ءبىرى، ءتىپتى ونىمەن سوناۋ «العاباس» كولحوزىندا بىرگە وسكەن. اكەسى قۇرمانبەك ءىلياسوۆ ماقتاشى، ديقان ماشبەك نالىبايەۆپەن ءومىر بويى قىزمەتتەس بولعان. ولار اشتىق جىلدارى جوعارىدا ايتىلعانداي تۇيە كەرۋەنمەن تاجىكستاننان تاشكەنتكە تۇز تاسىپ نان تاۋىپ، بالا-شاعالارىن اسىراعان. سول العاباستا 60-شى جىلدارى اتالارى ءىلياس پەن ساپارباي قايتىس بولىپ، جەرلەنگەن. بەردىبەك 6 جاسىندا، ال مەن 8-گە كەلە سوندا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتادىق، — دەپ ەسكە الادى ول.
بەردىبەك ساپاربايەۆ گەرمانيادا گسۆگا اسكەرلەرى قاتارىندا
وڭ جاقتان بيسەنبەك قۇرمانبەكوۆ، كەنجەباي رىسقانبەتوۆ، بەردىبەك ساپاربايەۆ، باقىت نۇرتازييەۆ، مۇتار شايىقوۆ جانە سەرىك كلاستاستارى
بەردىبەك ساپاربايەۆ گەرمانيادا گسۆگا اسكەرلەرى قاتارىندا
العاشقى ۇستازىمىز قوپىش اقىلبەكوۆ بولدى. 1968-1969 جىلدارى 1 ماي اۋىلىندا ينتەرنات بولدى، سوندا تاعى 9-10 كلاستاردا بىرگە وقىدىق. بەكەنمەن ءبىر بولمەدە جاتتىق. وقۋعا زەرەك، ۇزدىك وقۋشى بولدى. ماتەماتيكادان، حيميادان الدىنا جان سالمايتىن. حيميا پانىنەن اتى ەسىمدە جوق، جاڭادان جاس اپاي كەلگەنى بار. فورمۋلالاردىڭ بىرىنەن قاتە كەتىپ، ونى بەكەڭ تاۋىپ الىپ، تۇزەتكەنى بار. بالالىق قوي ەندى، ۇستازىن تۇزەتۋگە بولا ما؟ جاس اپايىمىز جىلاپ قويا بەردى، وكىنىشتەن.
سوڭىنان مەكتەپ ديرەكتورى تورەبەك ابدراحمانوۆ ءبىزدىڭ بولمەگە كەلىپ، بەكەڭە، ارينە دۇرىس بولمادى، قاتەسىن بايقاساڭ مەنىڭ وزىمە كەلىپ نەگە ايتپادىڭ، — دەگەنى ەسىمدە.
ينتەرناتتا بىزبەن بىرگە جەتىم-جەتىك بالالار دا وقىدى. سودان بىردە
پەشتەن ۋلانىپ قالا جازدادىق. دارىگەر جۇماش اعاي كەلدى ءتۇن ورتاسىندا. بولمەنىڭ تەڭ جارتىسىنداي بالالاردى تازا اۋاعا، دالاعا ارقالاپ شىعارعان بەردىبەكتىڭ «قايراتتىلىعىن» كوپكە شەيىن ايتىپ جۇردىك.
ءوز ەڭبەگىمىزگە عانا ارقا سۇيەۋدى ەرتە سەزىندىك. بەردىبەك ەكەۋمىز تارى ءتۇيىپ، سوك قىلىپ شيەلىنىڭ، قىزىلوردانىڭ بازارىنا اپارىپ ساتاتىنبىز. كيىم-كەشەك، كىتاپ-داپتەر الامىز اقشاسىنا، بۇل دا جوعارى كلاستارداعى وقيعا. بەردىبەكتىڭ ءوزى اڭگىمەلەيتىن ەسەنبەك اعاسى ەكەۋى جاز بويى قاۋىن-قاربىز ءوسىرىپ، كۇزدە تاشكەنتتىڭ اتاقتى «الاي» جانە «شايحانتاۋىر» بازارلارىنا بارىپ، ساتىپ جۇرگەندەرىن دە كورىپ ۇيرەندىك. اعاسى ولشەپ بەرەدى. بەكەڭ اقشاسىن الاتىن. «پودحودي نارود، سۆوي وگورود، پولوۆينا ساحار، پولوۆينا مەد» دەپ بەكەڭ ساڭقىلداپ تۇراتىن. بۇل دا ورىسشاعا جەتىكتىگى.
اعاسى ەسەنبەكتى اكەسى دەپ قابىلداعان ساتىپ الۋشىلار، «قاراشى مىنا بالانى، قارشاداي بولىپ اكەسىنەن بۇرىن اقشاعا قول سوزادى» — دەپ تاڭ قالاتىن. ءقازىر ويلايمىن ءبىز نارىققا بالا كەزىمىزدەن بەيىم بولىپپىز-اۋ دەپ.
بەكەڭنىڭ ۇيىندەگىلەر مەنى «شالدىڭ بالاسى» دەيدى، اكەمنىڭ ءارۋاعىن ءار كەز سىيلايدى. ول كىسى يشان بولعان، 1993 جىلى 87 جاسىندا قايتىس بولدى.
تۋىستىعىمىز دا بار، ءبىراق دوستىعىمىز ەرەكشە. 70 جىلدارى بەردىبەك ۇيلەنۋ تويىمىزدا بولدى.
وسى ءوزىمىزدىڭ قازىرگى اۋىل اكىمى ومىربەك ءىلياسوۆتىڭ اكەسى جۇمابەكتى اۋىلداستارى «نانجاۋىر» دەپ اتايتىن. بۇل ءوزى قانشا مول تابىس تاپسا دا، ۇيىنە شەيىن تۇگەل جەتكىزە المايتىن، مىرزاقول، شاشپاۋ جان بولسا كەرەك.
ول تراكتور ايدايتىن. بىزگە سەنەتىن، ونىڭ تراكتورىمەن بەكەڭ ەكەۋمىز ءۇشاعاشتان سەكسەۋىل تاسيمىز. جىگىت بولىپ قالعان كەز، كەشقۇرىم كورشى اۋىلعا بي كەشتەرىنە دە بىلدىرمەي تارتىپ كەتەتىنىمىز بار. ىستىقتا قاتتى شارشاعان جاكەڭ، ارينە، ۇيقىعا ەرتە كىرىسەتىن. بىردە بەكەڭ ەكەۋمىز «بەلورۋستى» قانشا اۋرەلەسەك تە جۇرگىزە المادىق، سۇيرەپ اكەلۋگە تۋرا كەلدى. ەرتەڭ شارۋا اقساپ قالادى-اۋ دەپ ۇرەيلەندىك تۇنىمەن.
ال تاڭەرتەڭ، اۋىل مالى ورە قاراساق، جاكەڭ اعامىز تراكتورىمەن ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ، جۇيتكىپ بارادى. ارتىنان بايقاساق، تراكتوردىڭ اندا-ساندا «نەيترالكادان» شىقپاي قالاتىن «اۋرۋى» بار ەكەن.
بەكەڭنىڭ ەكى سۋرەتى ساقتالىپتى. ءبىرىنشىسى ونىڭ 1971 جىلى كەڭەس اسكەري
توبىنان اسكەري بورىشىن وتەپ جۇرگەندە سالىپ جىبەرگەن سۋرەتى. سىرتىندا «سلۋجبانىڭ العاشقى جىلدارىنان ەستەلىك. بەردىبەك 22.Vءىىى.71» دەپ جازعان ول. ەكىنشى سۋرەت - «بي-بەن» مەيرامحاناسىندا مەكتەپ بىتىرگەنىمىزگە 30-جىلدىعىنداعى باس قوسۋ سۋرەتى. وندا وڭ جاقتان ءبىرىنشى مەن - بيسەنبەك قۇرمانبەكوۆ، كەنجەباي رىسقانبەتوۆ، بەكەڭ، باقىت نۇرتازييەۆ، مۇحتار شايىقوۆ جانە سەرىك كلاستاسىمىز بەينەلەنگەن.
1976 جىلى وسى اۋىلىمىزدا بەكەڭ مەن عايشانىڭ ۇيلەنۋ تويىن وتكىزدىك. تىلەۋحانوۆ بايسىنوۆ تامادا بولدى-اۋ دەيمىن، كلاستاسىمىز باقىت نۇرتازايەۆ كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى تويدا. سول تۇندە ەلەكتر جارىعى ءسونىپ قالىپ، مەن اۆتوموبيل فارىمەن جارىق بەرىپ بيلەگەنىمىز بار. زىمىراپ جاتقان ءومىر-اي بۇل دا كورگەن تۇستەي، كوزدەن تاسا قالسا دا، كوڭىلدەن وشپەيدى. جاستىق شاققا دەگەن ساعىنىش قوي.
بەردىبەكتىڭ كلاستاسى ماشار شايىقوۆ ايتادى: 1969 جىلى جاڭاارىقتاعى ورتا مەكتەپتى 38-بالا بىتىردىك، ارامىزدا ەڭ ۇزدىگىمىز سارى بالا بەردىبەك ساپاربايەۆ بولاتىن. ءبىز مەكتەپتى جاقسى باعالارمەن بىتىرگەنمەن الماتىنىڭ نارحوزىنا بىردەن تۇسە المادىق. كونكۋرستەن ءبىر بال جەتپەي قالىپ، سالىم سۋعا كەتىپ اۋىلعا ورالىپ، ەڭبەككە ەرتە ارالاسىپ كەتتىك. شەشىنگەن سۋدان تايىنبايدى دەگەندەي كەلەسى جىلى تاعى باردىق سول وقۋ ورنىنا. كۇندەر وتە جاتاقحانا جوق، تەمىرجول ۆوكزالىن مەكەن قىلعانىمىز بار. ءبىر كۇنى ۇيىقتاپ قالعان ەكەنبىز، ەكەۋمىز دە تاڭەرتەڭگىسىن شوشىپ وياندىق. سويتسەك، ۆوكزالدىڭ ورىندىقتارىن رەزينا شلانگامەن جۋادى ەكەن، بۇك ءتۇسىپ كورىنبەي جاتقان بىزگە دە زاردەي سۋ تيگەن ەكەن!
وسى 1970 جىلى 24 تامىزدا كۇتپەگەن جەردەن ءابىش كەكىلبايەۆ اعامىزبەن كەزدەسىپ، داستارحانداس بولعانىمىز بار. نارحوزعا جاقىن جاندوسوۆ جانە التىنسارين كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورتا ازيا اسكەري وكرۋگىنىڭ مەكەمەلەرى بولاتىن، اسحاناسى دا بار. ارزان بولعاسىن جانە اۋىلداسىمىز مارقۇم ەرەجەپ ابىلوۆكە، ول قاتارداعى قۇرىلىسشى-سولدات بولاتىن، بارامىز. كەزدەسىپ بىرگە تاماقتانامىز. بىردە ول ءوزىنىڭ كومانديرى ءابىش كەكىلبايەۆپەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىردى. ءابىش اعامىز سۇڭعاق بويلى، قايىڭ قاپتال، بۇيرا شاش جىگىت اعاسى ەكەن. ەسكى دوستارداي باۋراپ الدى، شۇيىركەلەسىپ قالدىق. ءقازىر كاراپ وتىرساق ءابىش اعامىز 1968-1970 جىلدارى ورتا ازيا اسكەري وكرۋگىندە كەڭەس ارمياسى قاتارىندا اسكەري قىزمەتتە بولعان ەكەن، ءتىپتى كەڭەس جانە جۇڭگو اسكەرلەرىنىڭ جالاڭاشكول كولى ماڭىنداعى اسكەري قاقتىعىسىنا دا قاتىسىپتى. قىزا-قىزا كەلگەندە دەگەندەي، سەبەبى ءبىرشاما ۆينو دا ىشىلگەن بولاتىن، بىزدەن مۇشەل جاس ۇلكەن جازۋشى اعامىز بەردىبەك ەكەۋمىزگە ءوزىنىڭ تۇڭعىش پروزالىق شىعارماسى «ءبىر شوكىم بۇلت» كىتابىن قولتاڭباسىمەن سىيعا تارتتى. ءبىزدىڭ قۋانىشىمىزدا شەك بولمادى.
بۇل ءبىر ەكى بالاپان بۇركىتتىڭ قياعا قارىشتاپ ۇشار الدىنداعى العاشقى كەزدەسۋلەرى بولىپ كورىنەدى ماعان. قىزىعى، جىلدار وتە دانىشپان جازۋشى اعامىز اعامىز كەزەكتى ءبىر پارلامەنت وتىرىسىندا ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەكتى كورگەندە توپ ىشىندە ونىڭ ءوڭى بەيتانىستاۋ كورىندى.
«شاماسى، ساپاربايەۆ وسى-اۋ» دەي ويلادىم. تىپتەن جاس ەكەن. تىعىنشىقتاي اق-سارى جىگىت. دۇرسە قويا بەرگەن دەپۋتاتتاردىڭ قارشا بوراعان قاتىگەز ساۋالدارىن ءۇنسىز تىڭداپ وتىردى. سىر بىلدىرگەن جوق. وزىنە-وزى سەنىمدى. الدەنەلەردى قاعازىنا ءتۇرتىپ الىپ، سۇراق تۇسە قالسا، جاۋاپ بەرۋگە ءازىر وتىر، — دەپ سۇيىسپەنشىلىكپەن جازىپتى ءابىش اعامىز بەردىبەككە ارنالعان «العا قاراي ادىمداي ءتۇس، العاداي ازامات» ماقالاسىندا.
بۇل كەزدەسۋلەرگە ءالى دە الدا 20-جىلدان ارتىق ۋاقىت بار ەدى، ال ازىرشە «قىرسىققاندا قىمىران ءىريدى» دەگەندەي ەكىنشى جىلى دا ءبىز ەكەۋمىز كونكۋرستان وتە الماي قازالىداعى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىنا تۇستىك، زووتەحنيا بولىمىنە. كەلەسى جىلى بەردىبەك گەرمانياعا اسكەرگە الىندى دا،مەن ءبىتىرىپ شىقتىم. ۇستازدارىمىز ءۇمىت قالداربەكوۆا، ابدراحمان قامباربەكوۆ جانە باسقالارى ساباق بەرگەن ەدى. ءبىزدىڭ جولىمىز وسىلاي ايىرىلىستى، ول ارمياعا الىنىپ، ورالعاندا مەن وتاردا اسكەر قاتارىندا بولدىم. 1973 جىلى وتارعا ول عايشامەن كەلىپ، تانىستىرعان بولاتىن. بەردىبەك بولسا تۇبىندە دەگەنىنە جەتىپ الماتىنىڭ نارحوزىن ءبىتىرىپ، ومىردە الداعى ماقساتتارىنا جەتتى، - دەپ ءتۇيدى ماشار راقىم ۇلى.
ال، بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ ەڭبەك جولىن «زادارينسكيي» كەڭشارىندا قاتارداعى جۇمىسشىدان باستاعانى بارىنە ءمالىم. ونىڭ ەڭبەك جولىنا جولدامانى اكەسى ماشبەكتىڭ دوسى، ارىپتەسى ءابدىعاپپار نۇرتازايەۆ بەرگەن بولاتىن. وسى كەڭشاردى قۇرىسۋعا ءوز ۇلەسىن قوسقان، ونىڭ تۇرعىندارىنىڭ ءبىرى — سول كەزدە ماقتا بريگاداسىنىڭ بريگاديرى، ەل اعاسى، ءسوزى دۋالى ماشبەك ساپاربايەۆ بولعانى ءقازىر بارىنە ايان.
ءابدىعاپپار ناكەڭدى الدىنا سالىپ، وزبەكستان، تاجىكستاندى ارالاپ، 2 جىل ىشىندە 500-دەن اسا جەرلەستەرىمىزدى اتا-قونىسىنا كوشىپ كەلۋىن ۇلكەن ىسكەرلىكپەن ۇيىمداستىرعان بولاتىن. العاشقى بولىپ ماشبەك ساپاربايەۆ وتباسى ماقتاارال اۋدانىنداعى ۇيلەرىن، باۋ-باقشالارىن تاستاپ تۋعان جەردى، اتامەكەندى كوگەرتۋ ءۇشىن جاڭادان قۇرىلعان شارۋاشىلىققا قونىس اۋدارعان بولاتىن. مۇندا ماشبەك سياقتى ەلگە سىيلى ازاماتتار اۋاداي قاجەت ەدى.
ەڭبەك ەكى ارداگەردى دە قۇرمەتكە بولەدى، بۇل كۇندەرى ەكەۋىنىڭ دە ەسىمدەرى ەكى ەلدى مەكەندەرگە بەرىلگەن. ەڭبەگى زور باعاعا يە بولعان ءابدىعاپپار اعامىز كەزىندە د.قونايەۆتىڭ قولىنان «قازاق سسر-ىنە ەڭبەگى سىڭگەن اگرونوم» قۇرمەتتى اتاعىن السا، سوڭىنان «ەڭبەك قىزىل تۋى»، «وكتيابر ريەۆوليۋسيسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان.
ەڭبەكتە بىرگە شىڭدالعان ەكى دوستىڭ قاتارلاس ۇلدارى باقىت جانە بەردىبەكتە قۇلىنتايداي بىرگە ءوستى.
«بەردىبەك سول كەزدە 8ء-شى سىنىپتا وقيتىن. جاڭادان اشىلعان اۋىلدا مەكتەپ بولماعاندىقتان بىزدەر 8 شاقىرىم جەردەگى جاڭاارىق ورتا مەكتەبىنە قاتىناپ وقىدىق. ءبىر پارتادا وتىردىق. ول فۋتبولدان جانە تەننيستەن مەكتەپ قۇراماسىندا وينادىق. اۋداندىق پاندىك وليمپياداعا دا قاتىسىپ، العاشقى جەڭىمپاز اتاندى. ءبىر جىلى وبلىستىق وليمپياداعا قاتىسۋ ءۇشىن ءبىز ءبىر توپ وقۋشى قىزىلورداعا باراتىن بولدىق. ول كەزدە قالقىمالى كوپىر جوق، پاروم جۇرەتىن. سول كۇنى مۇز ۇستاسىپ، پاروم دا جۇرمەي قالدى. ءبىر عانا جول بار، ول دا ءقاۋىپتى، تولىق قاتىپ ۇلگەرمەگەن مۇز ۇستىمەن جاياۋ ءوتۋ. بەكەڭ قولىنا ۇزىن تاياق ۇستاپ، مۇزدىڭ ۇستىمەن ارعى بەتكە ءوتىپ كەتكەندە، جەتەكشىمىز فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى يساحان جولتايەۆ بار، ءبارىمىز جاعامىزدى ۇستادىق، ونىڭ سوڭىنان ەرىپ وزەننەن ءوتىپ كەتتىك. سول وليمپيادادا ول ماتەماتيكادان جۇلدەنى جەڭىپ الدى. مەكتەپ ءبىتىرىپ ول الماتىعا، مەن جامبىلعا وقۋعا كەتتىك»، — دەيدى باقىت نۇرتازايەۆ.
باقىت ءوزى دە اكە جولىن قۋىپ، سول اۋىر 90-شى جىلدارى «زادارينسكيي» كەڭشارىندا ديرەكتور، جاڭاقورعان اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولعان، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ، بىرنەشە مەدالداردىڭ يەگەرى.
«ومىردە ءتورت قۇبىلاسى ءبۇتىن جان بولا ما، تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر عوي. كلاستاس دوسىمىز بەردىبەكتىڭ ەر جەتىپ، ەل قاتارىنا قوسىلىپ قالعان ۇلى باۋىرجان، «الماتى-تاراز» كۇرە تاس جولىندا كولىك اپاتىنان قازا تاپقاندا
كوكىرەگىمىز قارس ايىرىلدى، باسى-قاسىندا بولىپ، قايعىسىن ءبولىسىپ، ساداقالارىندا بولدىق»، دەپ ويلارىمەن بولىسەدى باقىت.
كەشىرەك بەردىبەك ۇلى باۋىرجان تۋرالى «ساعىمعا اينالعان ساعىنىش» اتتى كىتاپ جازىپ، جارىققا شىعاردى، دوس-جاران، تۋما-تۋىستارىنا تاراتىپ بەردى. ەندى بۇل كىتاپتى وقىعان ادام ونىڭ تاعىلىمدىق، تاربيەلىك تۇستارىن اڭعارماۋى مۇمكىن ەمەس. ونىڭ وسى كىتابىن وقىعاندا ابايدىڭ كىشى ۇلى ءابدراحماننىڭ قازاسىنا قابىرعاسى قايىسىپ، قاتتى كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، ۇلىنا ارناعان ولەڭدەرى ەرىكسىز ەسىڭە تۇسەدى. بەردىبەكتىڭ كىتابىنان دا اكەنىڭ جارالى جۇرەگى جاس ارۋاقپەن سىرلاسا وتىرىپ، الداعى كۇننەن ءۇمىت ۇزبەيدى. كوپشىلىك بايقاعانداي، ءسويتىپ، سوزبەن سومدالعان ەسكەرتكىش قايعى-قاسىرەتىن مىسقىلداي بولسا دا جەڭىلدەتە تۇسەتىنىنە سەنەدى.
ەكىنشى جاعىنان ەسىمى ەلگە ايان ۇلكەن ارىپپەن جازىلاتىن ازامات - بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ ۇلكەن جۇرەگى شىعارماشىلىق قازىناسىنان دا كەنجە ەمەس ەكەندىگى ونىڭ وسى كىتابىنان دا كورىنىپ تۇرعانى شىندىق، — دەيدى باقىت ءابدىعاپپار ۇلى.
— سوناۋ 60-شى جىلدارى ءادىعاپپار مەن ماشبەك اعالارىمىز كوش باستاپ تۋعان توپىراققا قايتا ورالعان 500-دەي ادامنىڭ ۇرپاعى ءوربىپ كۇندە ىرگەلى ەل بولدىق، — دەيدى اۋىل اكىمى ومىربەك ءىلياسوۆ. بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ اقجول اۋىلىنىڭ وزىندە 160 ءۇي بار، تۇرعىندار سانى 1162 ادام، دەنى قوڭىراتتار، بىردى-ەكىلى ارعىن، قوجا مەن قوڭىراتتىڭ قاراشا بولىمىنەن ءۇش ءۇي عانا بار، — دەيدى ول.
— ءبىزدىڭ ەل ۇيتقىسى شايقالماعان قازاقي ءومىر. مۇندا جەرگىلىكتى اقساقال نۇرتاس شالىسبايەۆ جازىپ شىعارعان شەجىرەدەن ءاربىر ادام ءوز ەسىمىن تابادى. سولايشا، قىز الىسپايتىن جاقىندارمىز، — دەيدى اكىم. سول باستاپقى كوشىپ كەلگەندەر جات-جۇرتتا بولسىن، ەلىندە بولسىن قازاقتىڭ ەجەلگى اسار - بىرىگىپ كومەكتەسۋ سالتىن جوعالتپاي، قاندارىنا سىڭىرگەن. سول كەزدەن باستاپ شارۋاشىلىق قۇرىلىس ماتەريالدارىن بەرىپ، كولىكپەن كومەكتەسسە بولعانى — تۋىسقاندار باس قوسىپ، كوپتەگەن ۇيلەردى عانا ەمەس، ءتىپتى مەكتەپ، كلۋب سياقتى كەسەنەلەردى دە اسار ارقىلى تۇرعىزعان
تەك بەرتىن كەلە ماشبەك نالىبايەۆ اعامىزدىڭ ۇرپاقتارى زاماناۋي مەكتەپ، جاڭا مەشىت ءۇيىن سالۋعا دەمەۋشىلىك كورسەتكەن.
ماشبەك نالىبايەۆ اتىنداعى اۋىلدىق وكرۋگ
بالنياز اجنيازوۆ
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
