ءقازىر پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى كەيبىر ەلدەردە ءستاليننىڭ جەكە باسىنا تابىنۋشىلىق بىرتە-بىرتە كۇشەيىپ كەلەدى. كوپتەگەن تمد ەلدەرىنىڭ ب ا ق بەتتەرىندە ستالين ۇنەمى ءبىلىمدى، اقىلدى، اسكەري تۇلعا جانە «بارلىق ءداۋىر مەن حالىقتىڭ كوشباسشىسى» رەتىندە كورسەتىلەدى. شىن مانىندە، ستالين «جاقسى كوسەم» دە، اسكەري تۇلعا دا بولا المادى. ول قارسىلاستارىنىڭ قانىن اياۋسىز توككەن قاتىگەز ادام عانا.
- ستالين جولداس «ۇلى عالىم» بولعان با؟
ەڭ ۇلكەن ميف – ستالين جولداستىڭ «وتە ءبىلىمدى» بولعاندىعى تۋرالى. ول شىندىعىنا كەلسەك، كەزىندە ءوزى وقىعان گوري ءدىني سەمينارياسىن اياقتاعان دا ەمەس. ونىڭ كەيىننەن ءبىلىم الۋعا ۋاقىتى بولمادى. بارلىق ۋاقىتىن كوبا ريەۆوليۋسيالىق كۇشتەرمەن قارسىلاسۋعا ارنادى. ەڭ كۇلكىلىسى، ءوزىنىڭ دىننەن تولىق حابارى بولا تۇرا، ول دىنگە قارسى كۇرەس جۇرگىزدى. جولداس ستالين بيلىكتە وتىرىپ، ادامدى ەكى توپقا ءبولدى. «جاقسى ادامدار» كوممۋنيزمنىڭ دارا جولىمەن جۇرەتىندەر، ال «جامان ادامداردى» ول جويۋ كەرەك نەمەسە توزاققا جىبەرۋ كەرەك» دەپ ەسەپتەدى.
جالپى ادامزات قوعامىنىڭ دامۋى تۋرالى ءستاليننىڭ اقىل-ويى، ءبىلىمى جەتكىلىكسىز بولدى. ول 1930 - جىلدارى پايدا بولعان گودەلدىڭ اياقتالماعان تەورەماسىن تۇسىنە قويعان جوق. ەگەر ەڭ بولماعاندا وندا نە جازىلعانىن تۇسىنسە، «ماركسيزم-لەنينيزمنىڭ» ۇزاققا بارمايتىنىن جانە ونىڭ ەلەس ەكەنىن سەزىنەر ەدى.
«كەڭەس وداعىنىڭ كەيبىر الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىنەن ارتتا قالىپ قويعانىن» ايتقان عالىمدار وعان جاققان جوق. كوزقاراسى كەلىسپەگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ءبىر بولىگىنىڭ 1920-1937 جىلدارى كوزى جويىلدى. ونىڭ ماڭايىنداعى جاندايشاپتار «ءبىلىمدى ءستاليننىڭ» بەينەسىن قولدان جاساۋعا تىرىستى. كرەملدىڭ ءبىر تەرەزەسىندە ەلەكتر جارىعى ءتۇنى بويى جانىپ تۇردى. ستالين جولداستىڭ كوز ىلمەي كىتاپ وقيتىنى ايتىلدى. «ءتىپتى ول بارلىق كىتاپتى وقىپ بولعان كەزەڭدە، كسرو بىردەن كوممۋنيزمنىڭ جوعارى ساتىسىنا جەتەدى» دەگەن پىكىرلەر دە جاريالاندى.
- «ءستاليننىڭ ارقاسىندا ءبىز سوعىستى جەڭدىك»
ەگەر كسرو شىن مانىندە قورعانىستىق سيپاتتا سوعىسقا دايىندالسا، 1941 جىلدىڭ جازىندا نەمىس اسكەرلەرى بىردەن شەكارادان ءوتىپ، كەڭەس وداعىنا 300 شاقىرىمعا دەيىن كىرمەس ەدى. ستالين 1930 - جىلدارى قىزىل ارميانىڭ كومانديرلەرىن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتتى. كسرو –نىڭ سوعىسقا دايىن ەمەستىگىنە كىنالى بولعاندار جاۋاپقا تارتىلدى. سوعىستىڭ العاشقى ايلارىندا كەڭەستىك ارميا ۇلكەن شىعىنعا ۇشىرادى. سوعىستىڭ العاشقى جىلدارىندا اسكەري ءىس-قيمىلدار ءالسىز بولدى. ستالين جولداس سوعىستاعى اسكەرلەردىڭ ولىمىنە جايباراقات قارادى.
«ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ سالدارىنان 27 ميلليون ادام وپات بولدى» دەپ جاريالاندى. ءبىراق شىعىن سانى 41 ميلليون ادام ەكەنى كەيىننەن ايتىلدى. بۇدان شىعاتىن تۇجىرىم، كەڭەس اسكەرىن اۋىر شىعىنعا ۇشىراتقان ستالين «ۇلى اسكەري تۇلعا» ەمەس.
- كەڭەس وداعىنىڭ حالىقارالىق بەدەلى تۋرالى پىكىر – ميف
«ستالين كەڭەس وداعىن باسقارعان تۇستا ەلدىڭ حالىقارالىق بەدەلى جوعارى بولدى» دەگەن اڭگىمە جاڭساق. يدەولوگتار «كەڭەس وداعى الەمدىك سوسياليستىك ريەۆوليۋسيا يدەياسىن دامىتا وتىرىپ، جەر بەتىندەگى ەڭ ءادىل مەملەكەت ورناتتى» دەگەن پىكىردى حالىق ساناسىنا تاڭۋعا تىرىستى. كسرو اسكەري جاعىنان ءقاۋىپتى مەملەكەت رەتىندە قاراستىرىلدى. 1920 - جىلداردىڭ سوڭى 1930- جىلداردىڭ باسىندا باتىس ەلدەرى كسرو-دا بولىپ جاتقان وقيعالاردى باقىلاپ وتىردى. جاپپاي باستالعان قۋعىن-سۇرگىن جانە تازارتۋ ساياساتى جانە اشارشىلىق ستاليندىك كسرو-دا شىن مانىندە نە بولىپ جاتقانىن انىق كورسەتتى.
ۋينستون چەرچيللدىڭ 1959 جىلعى 21 جەلتوقساندا انگليا پارلامەنتىندە «ستالين ەڭ كۇردەلى سىناقتار كەزىندە رەسەيدى باسقارعان ۇلى تۇلعا» دەگەن ءسوزى دە جالعان بولىپ شىقتى. چەرچيلل مۇنداي ءسوزدى مۇلدەم ايتپاعان. دەمەك، مۇنىڭ بارلىعى دا كەڭەس وداعىنىڭ حالقىن سەندىرۋ ءۇشىن قولدان جاسالىنعان بولىپ شىعادى. تۇتاستاي العاندا، «ستاليندىك كسرو-نىڭ حالىقارالىق بەدەلى» بولعان جوق! ودان كەيىن حرۋششيەۆ، برەجنيەۆ، اندروپوۆ پەن چەرنەنكو باسقارعان كەڭەس وداعىندا قاراپايىم حالىققا ەركىندىك بەرىلمەدى. كەڭەس وداعى امىرشىلدىك-اكىمشىلىك، اسكەري-توتاليتارلىق رەجيمگە اينالدى. قارجىنىڭ باسىم بولىگى اسكەري سالاعا جۇمسالدى.
- ءستاليننىڭ باي بولعانى – جالعان
ءستاليننىڭ ارتىندا قانشا بايلىعى قالدى؟ ونىڭ جەكە زاتتارىنىڭ سانى از بولدى جانە ەشقانداي بايلىعى دا بولعان جوق. نەگە؟ ستالينگە بۇل قاجەت تە ەمەس ەدى. ول قالاعانىنىڭ ءبارىن الدى، ءبارى قولىندا بولدى جانە ونىڭ ايتقانىن ورىنداعىسى كەلمەگەندەر اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. ستالين ساۋلەتتى ۇيلەردە تۇردى. ونىڭ جەكە ساياباقتارى مەن «ليمۋزيندەرى» جەتكىلىكتى بولدى. ستالين جاقسى، ساپالى، ءدامدى، قۇنارلى تاماق جەدى. «جەزدى مۇرتتى» بىرنەشە نكۆد-نىڭ باتالونى قورعاپ ءجۇردى.
جولداس ستالين ميلليونداعان كەڭەستىك اقشانى ءوز پايداسىنا جۇمسادى. ول قازىرگى باعام بويىنشا ميللياردتاعان دوللار ەكەنى تۇسىنىكتى. كەڭەس وداعىنىڭ قازىناسىنان بولىنگەن اقشاعا ول بار جاعدايىن جاسادى. ىشكەنى الدىندا، ىشپەگەنى ارتىندا بولدى.
- ءستاليننىڭ رەفورماتورلىعى جايلى ميف
كسرو-دا پايدا بولعان اتوم قارۋىنىڭ كەڭەستىك ازاماتتاردىڭ ءومىرىن جاقسارتۋعا ەشقانداي قاتىسى بولعان جوق. قالالاردا جاڭا ۇيلەر تۇرعىزىلدى، ال اۋىلدا حالىق كەدەيشىلىكتە ءومىر ءسۇردى. شارۋالاردىڭ 1960 جىلعا دەيىن ەش ءتولقۇجاتى بولمادى، ولار كەڭەستىك جۇيەنىڭ قۇلىنا اينالدى. كەڭەستىك فابريكادا جۇمىسشىلاردىڭ دا قۇقى تاپتالدى. ەركىن كاسىپوداق ءومىر سۇرگەن جوق.
ستالين شارۋالاردان مۇلىكتى تارتىپ الىپ، كەڭ اۋقىمدى ۇجىمداستىرۋ ساياساتىن جۇرگىزدى. ۋكراينا، قازاقستان سەكىلدى رەسپۋبليكالىق ايماقتاردا جەرگىلىكتى حالىق اشتىقتى باستان كەشىردى. ستاليندىك جۇيەنىڭ قاتەلىگى مىنادا: بۇل ءادىس ەلدە شارۋا قوجالىعىن تولىق جويۋعا اكەلدى. كەڭەستىك اۋىل شارۋاشىلىعى بۇكىل حالىقتى استىقپەن، ەتپەن، سۇتپەن قامتاماسىز ەتۋگە دارمەنسىز بولدى. امەريكالىق ءبىر فەرمەر مەن كەڭەستىك شارۋانىڭ جۇمىس ناتيجەسى ءارتۇرلى ەكەنى كوزگە كورىنىپ تۇردى.
- «ستالين شىنايى ينتەرناسيوناليست» پە؟
بۇل دا جالعان، ويتكەنى ستالين كسرو-نىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىندا رەسەيلىك پاتشالاردىڭ يمپەرياليستىك ساياساتىن ودان ارى جالعاستىردى. «ستالينمەن اڭگىمەلەسۋ» اتتى كىتابىندا يۋگوسلاۆيانىڭ ساياسي قايراتكەرى، بروز تيتونىڭ قارسىلاستارىنىڭ ءبىرى، يۋگوسلاۆ ديسسيدەنتى ميلوۆان دجيلاستىڭ بىلاي دەگەنى بار.
«ستالين كەڭەس وداعى تۋرالى سۇراق قويدى. مەن: «ءبىز وتە قۋانىشتىمىز»، - دەپ جاۋاپ بەردىم.
–ءبىز دە قۋانىشتىمىز، ءبىراق رەسەيدەگى جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن قولىمىزدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا تىرىسامىز!، –دەدى ستالين،
ستالين كەڭەس وداعى ەمەس، رەسەي دەگەن ءسوزدى قولدانعاندا، شابىتتانىپ، ءوزىن-وزى تانىتقانداي كوڭىلى كوتەرىلىپ كەتتى».
- «ءستاليننىڭ ۇلى دانالىعى» تۋرالى ميف
رەسەيدىڭ «رۋسسكايا سەمەركا» ينتەرنەت-سايتى ستالين تۋرالى بىلاي دەپ جازدى. «ستالين ءومىرىنىڭ سوڭىندا تاعى ءبىر قاتەلىك جاسادى. ول ءوزىنىڭ ورنىنا مۇراگەردى قالدىرماۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادى. مىسالعا، ونىڭ كوپتەگەن ارىپتەستەرى ستاليندىك ساياساتتى جالعاستىرۋشى رەتىندە اتى اتالىپ جۇرگەن ۆياچەسلاۆ مولوتوۆقا ۇنەمى سىن ايتتى. ءسويتىپ، بىرتە-بىرتە ونىڭ بەدەلىن ءتۇسىردى. ستالين سىرقاتتانىپ جۇرگەن كەزدە جانە ومىردەن وتەر ساتتە «حالىقتار كوسەمىنىڭ» قاسىندا ەشكىم بولعان جوق. ستالين قايتىس بولعاندا كسرو-دا بيلىك ءۇشىن كۇرەس كۇشەيدى. بۇل كۇرەستىڭ ناتيجەسىندە، حرۋششيەۆ بيلىك باسىنا كەلىپ، ءستاليندى جانە ونىڭ ساياساتىن ءبىرجولا جوققا شىعاردى!».
كەرىمسال جۇباتقانوۆ، تاريح عىلىمنىڭ كانديداتى، قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى.
