اللانىڭ قالاۋىمەن تابيعات انا كەسىپ، ءپىشىپ تۇلعالاعان تالانت كەيدە يەسىن ءوزى ىزدەپ تابادى. تايف تاۋكەي ۇلىنىڭ تەاترداعى ونەرى از-كەم اشىلسا دا، قالام جاعىنداعى قىرى كەيىننەن اشىلعان سىڭايلى.
2011 جىلدىڭ قىسىندا استانا ىرگەسىندەگى قوياندى اۋىلىنداعى ۇيىمە اۋىلداس ازامات اسحات كاۋكەر ۇلىنىڭ باستاۋىمەن تايف تاۋكەي ۇلى اعامىز باس سۇعىپ ەدى. تانىستىق تامىرلاستىعى ونەر مەن ادەبيەتتى جاعالاي كەلىپ، مەنىڭ كىتاپ بولمەمدەگى كوپ كىتاپتارعا جالعاستى. شولىركەپ جۇرگەن اعامىز مەنەن جوعىن تاپتى ما، وزىمە دە، كىتابىما دا ءجيى قولقا سالاتىن بولدى.
بىلگەن تاريحىمدى ايتامىن. ەستىگەن، كورگەن، تۇيگەندى اقتارىپ، ارعى-بەرگى بەتتى ءبىراز توڭكەرىپ تاستايمىز. سول كوپ اڭگىمەسىنىڭ اراسىندا تاكەڭ ءوزىنىڭ تالاي ونەر ادامدارىمەن، قايراتكەرلەرلەرمەن دامدەس-تۇزداس بولعانىن دا تىلگە تيك ەتەدى. ءتىپتى د.قونايەۆ حاقىندا دا ەستەلىكتەر ايتتى. مەن ول كىسىگە:
«– تايف اعا، ءسىز ارعى قازاق پەن بەرگى قازاق اراسىنداعى ءبىراز تاريحتى بىلەدى ەكەنسىز. ەكى ەلگە دە قانىقسىز. ءوزىڭىز جۇمىس اتقارعان بايان-ولگەي تەاترى جايلى دا از بىلمەيسىز. وسىنىڭ ءبارىن نەگە قاعازعا تۇسىرمەيسىز»، -دەدىم.
جەتپىستىڭ جەلكەسىندەگى قارتىم ناراۋ عانا:
«– ونىڭ ءبارىن جازىپ وتىرارعا شارت-جاعداي دا جوق. كوز دە باياعىداي كورمەيدى»،- دەپ جالتارماق بولدى.
مەن دەرەۋ قايراپ:
«–كورگەن-بىلگەنىڭىزدى جازا بەرسەڭىز، بىرىنشىدەن، وزىڭىزگە ەرمەك، ەكىنشىدەن، ميىڭىز كوپ جۇمىس جاساسا، دەنە-قۋاتىڭىز دا قارتايمايدى. ۇشىنشىدەن، كۇنىنە ءبىر پاراقتان بولسا دا جازا بەرسەڭىز، تامشىدان قۇرالعان تەڭىزدەي كوپ دۇنيە جازىپ الاسىز. سوسىن تاسقا باسىلعان دۇنيە وشپەيدى. زەينەتاقىڭىزدى تولەپ بولسا دا كىتاپ ەتىپ شىعارىپ الساڭىز، ۇرپاققا، كەلەشەككە ولمەس ەڭبەك بولادى»، - دەدىم. قارت يلىكتى. «كورەيىن» دەپ كەتتى.
كەلەسى دە بالاشا جەلپىنىپ جەتتى.
«– بىردەمە جازايىن دەپ ەدىم، بىرىنەن سوڭ ءبىرى ەسكە قايداعى-جايداعى ءتۇسىپ، جازاتىن نارسە تىپتەن كوپ ەكەن. بىرەۋىن قاعازعا ءتۇسىرىپ كورىپ ەم اجەپتاۋىر بىردەمە شىقتى»، -دەيدى.
نەگىزى ونەر ادامى ماقتان سۇيگىش كەلەدى. «و، بارەكەلدى، جارايسىز!» دەپ ودان ارى جەلپىندىردىم.
ول كىسى ماعان كەلگەن سايىن جازعان دۇنيەسىنەن «مالىمەت» بەرىپ، «اقىسىنا» تەگىن وقيتىن كىتاپتار الىپ تۇراتىن بولدى.
انە-مىنە دەگەنشە ارادا التى جىل زىمىراپ وتە شىقتى.
وسى جازدا (2018 جىلى) موڭعوليانىڭ بايان-ولگەيىنە تۋىسشىلاي بارىپ، قىدىرىپ كەلگەن تايف اعام قىركۇيەكتىڭ سوڭىنا قاراي قوياندىعا جەتە بەرە ماعان تەلەفون شالدى.
«– ءسۇيىنشىڭدى دايىنداي بەر، ساعان بارامىن»، -دەدى.
كەلدى. قولىندا «موڭعوليا قازاقتارىنىڭ تەاتر تارلاندارى» اتتى قوماقتى كىتاپ. باقانداي 284 بەت. اۆتورى: تايف تاۋكەي ۇلى.
«–سەن سالعان جولمەن جيناعان دۇنيەم كىتاپ بولىپ شىقتى. تالعات انۋاربەك دەگەن ءىنىم كوبىن كومپيۋتەرگە تەرىپ، كوپ كومەكتەستى. انا سامات دەگەن ازاماتتى بىلەسىڭ بە، بايقۇس، ول دا كوپ كومەكتەستى. ءىنىم سۇلتان تاۋكەي ۇلى رەتتەپ، باسپادان شىعۋىنا قولعابىس جاسادى. قۋانىشىم دا شەك جوق. اللا ءساتىن سالىپ، بيىل ءبىر جەمىستى ەڭبەك ەتكەن جىلىم بولدى».
اعامىز اسا كوڭىلدىلىك تانىتىپ، وسىلايشا ءماز. قولتاڭبامەن كىتابىن سىيلادى.
تاكەڭنىڭ قايتا قالام ۇستاۋىنا سەبەپكەر بولسام دا ءدال مىناداي قوماقتى ەڭبەك جاسالادى دەگەن وي مەنىڭ دە باسىما كەلمەپتى. قاتتى رازى بولدىم. قارتىمدى ماقتاپ، تاعى دا قاناتتاندىردىم: «جالعاسىن جازا بەرىڭىز» دەدىم.
ەندى سول «موڭعوليا قازاقتارىنىڭ تەاتر تارلاندارى» كىتابىنا ءۇڭىلىپ وتىرمىن.
بۇگىنگى كۇندەرى شەتەلدە 5 ميليون قازاق بار. باياعىدا سونداي ەدى، ءالى سولاي. بىزگە كەلگەنى سول سىرتتاعى قازاقتىڭ ءوسىمى عانا. وتانىنا ورالعان قازاقتار ءبىر ميلليون بولسا، ولار دا بالا-شاعا، ۇرىم-بۇتاعىمەن بۇگىندەرى ەكى ميليوندى قۇراپ وتىر.
سول شەتتەگى قازاقتىڭ ادەبيەتىندە، مادەنيەتىندە، ونەرىندە، تاعى باسقا قۇندىلىقتارىن دا زەرتتەۋگە تۇرالىق دۇنيەلەر از ەمەس. ونى قاعازعا ءتۇسىرىپ، ۇلت قازانىنا قۇيۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ەڭبەك.
مىنە، وسى ءبىر بوستىقتى تولتىرۋ ماقساتىنداعى جاسالعان قادامداردىڭ ءبىرى – تايف تاۋكەي ۇلىنىڭ اتالعان ەڭبەگى بولعان ەكەن. اسىرىپ ايتقاندا موڭعوليا قازاقتارى تۋرالى انىقتامالىق ەنسيكلوپەديانىڭ ءبىر تاراۋى. جانە دە تاكەڭنەن باسقالاردىڭ جازۋعا دارمەنى كەلە بەرمەيتىن تاريحي سيپاتتى دۇنيە.
كىتاپ بەس بولىمنەن تۇرادى ەكەن. ءبىرىنشى ءبولىم – «تەاتردىڭ ىرگەتاسىن قالاسقان «التىن ءداۋىر» الىپتارى». وندا – اقتان بابي ۇلى باستاعان تەاتر قايراتكەرلەرى ءسوز بولادى. ەكىنشى ءبولىم – «تەاتردىڭ تاريحىن جازىسقان تارلاندار». مۇندا دا ونەر قايراتكەرلەرىنەن – قيباش، قايىنجامال، قۇسايىن، تولەۋحان، دۇيسەنبى، قاليدولدا، موڭعولحان، قابىكەي، قادۋ، احمەتبەك، ءمۇسايىپ سىندى موڭعوليا قازاقتارىنىڭ مادەنيەتى مەن ونەرىنە ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەر تىلگە تيەك ەتىلگەن. ءۇشىنشى ءبولىم – «درامانىڭ العاشقى ارداگەرلەرى» اتالادى. مۇندا دا ونەردەگى ون جەتى ادام حاقىندا سىر، ەستەلىكتەرىمەن بولىسەدى. «ساحنانىڭ ساقا قايراتكەرلەرى» اتالعان ءتورتىنشى بولىمدە دە اتى ايتىپ تۇرعانداي ون التى قايراتكەرگە توقتالادى. بەسىنشى ءبولىم «ونەردىڭ بەيمالىم سىرلارى» دەپ اتالادى دا، وندا تەاتر ساحناسىنداعى سان ءتۇرلى قيىندىقتار مەن قىزىق-شىجىقتار حاقىندا ايالدايدى.
تاريح – قاعازعا تۇسكەن وتكەننىڭ ءىزى دەسەك، تايف تاۋكەيۇىلىنىڭ بۇل كىتابى دا وزىنەن كەيىنگى بۋىن مەن جاستار ءۇشىن تاريحتان تاعىلىمدى سىر قوزعايتىن باعالى ەڭبەك. اسىرەسە، شەت جۇرتتا جۇرگەن قانداستاردىڭ ونەرىن اتا جۇرتقا ءبىر جەتكىزسە، ەكىنشىدەن وسى سالانى زەرتتەيمىن دەۋشىلەر ءۇشىن دە تاماشا وقۋلىق بولعان.
اتاجۇرتقا ورالعان قانداستار اراسىنان شىققان زيالى قاۋىم وكىلدەرىنە كوز جىبەرگەندە موڭعوليادان ورالعان اعا-باۋىرلار مەن اپەكە-قارىنداستاردىڭ دا وتانىنا بەرىپ جاتقانى وتە كوپ. ونەردىڭ قىرى مەن سىرىن تانىتۋعا قالام تارتقان بۇل ەڭبەك تە سونداي اعىسقا قوسىلعان كاۋسار بۇلاقتىڭ ءبىرى.
سەكسەنگە بەتتەگەن قالام يەسىنىڭ مۇقالماس قاجىرى الداعى كۇندەر دە مول ەڭبەكتەر كۇتتىرەدى. كەۋدەسى التىن ساندىق ءار ءبىر اعالار وزىندە بار دۇنيەسىن وسىلايشا الا قاعازدىڭ بەتىنە ورنەكتەپ كەتسە، وندا بىزدەن ەشتەڭە وشپەيدى، ەشكىم ولمەيدى. «جاقسىنىڭ اتى قالادى، عالىمنىڭ حاتى قالادى» دەيتىن حالىقتىڭ نار تۇلعالى قارتتارى امان بولسىن. اعالاردىڭ التىن قالامى اق قاعازعا جورعالاي بەرسە، ونىڭ رىزدىعىن حالقى، ۇرپاعى كورەدى.
تۇياعى كەتىلمەگەن، تۇعىرى قۇلاماعان تارلان بوزدار ءالى دە بولسا، توپتى دوداعا ەلەڭدەي قارايدى. قارىمى جەتسە، قارا جەردىڭ اپشىسىن تاعى ءبىر قۋىرارما ەدىم دەپ جەر تارپي كىسىنەيدى.
شاپپاي بايگە الاتىن تۇلپارلار تۇقىمى ەشقاشان جاداۋلىعىن بىلدىرمەسە كەرەك. تايف تاۋكەي ۇلى سىندى تارلانبوزعا دا جۇرتى سۇيىنە قارايدى، قالامىنان قارىمجى كۇتەدى.
اللا جار بولسىن، سىزگە!
ءجادي شاكەن ۇلى
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ،
ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.
حالىقارالىق شىڭعىسحان اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى.
