سوكپ وك مۇشەسى، قازاق سسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ «حالىقتار دوستىعى» جۋرنالىنىڭ ارنايى كوررەسپوندەتى ا.نيكيشينانىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.

–نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، الماتىدا بولعان 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتاتىن ەستەلىگىنەن كەيىن ءبىرشاما ۋاقىت زىرعىپ ءوتتى. بۇگىنگى تاڭداعى قازاقستاننىڭ حال-احۋالىن، حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيىن قالاي سيپاتتاپ بەرەر ەدىڭىز؟

–ءبىر-اق اۋىز سوزبەن دەسەڭىز، بالكىم، بۇل – قۇلان تازا ايىعۋ. ونداعان جىلدار بويى جاسىرعان اۋرۋىمىز اسقىنىپ، ءدۇيىم جۇرتقا بەلگىلى بولدى. «ۇندەمەگەن ۇيدەي بالەدەن قۇتىلادى» ەمەس، «ولەتىن بالا مولاعا قاراي جۇگىرەدىنىڭ» كۇيىن كەشتىك. ال، ءقازىر اۋرۋ-سىرقاتىمىزدىڭ ناقتى دياگنوزىن انىقتاعان شاقتا ودان قۇلان تازا ايىعاتىن كەز كەلدى.  

–بۇل ءسوزدىڭ ءمانى نەگە سايادى؟

–بۇگىن ءبارىمىز ءبىر سۇراقتىڭ جاۋابىن العىمىز كەلەدى: جىلدار بويى كۇرمەۋى شەشىلمەي كەلە جاتقان، بىر-بىرىنە قاباتتاسىپ كەتكەن كۇردەلى ماسەلەلەر، جاعىمسىز دۇنيەلەر، تەندەنسيالاردىڭ تامىرى قايدا جاتىر؟ ولار بىلتىر قىستاعى وقيعالارعا عانا سەبەپشى بولعان جوق،  ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مورالدىق تۇرعىدان رەسپۋبليكامىزدى ارتقا تاستادى. قايتا قۇرىلىستىڭ تاعدىرى، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ءبىزدىڭ قولىمىزدا. وتكەن كۇندەردىڭ قاتەلىگىنەن ساباق الامىز، جوق پا...

–قاتارداعى قىزمەتكەردەن باستاپ جوعارىداعى باستىققا دەيىن وزگەرىسكە ۇشىراۋى، قايتا قۇرۋ باسىنان وتكەرۋى ءتيىس دەيمىز. الايدا جەتەكشى ۇياتقا قالىپ، جەمقورلىققا باتسا، قايداعى قايتا قۇرۋ؟ قالاي ويلايسىز؟

–ءبىر-اق نارسە ايتايىن، ۇرىعا اينالىپ، زاڭ بۇزسا، قايتا قۇرۋ تۋرالى ەمەس، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى ويلانۋى ءتيىس. باسقا دا جاعدايلارعا كەزەك بەرەيىك. مىسالى، بىرەۋ بەرىلگەن جەر تەلىمىن يگەرە المادى، جۇمىسقا دارىنى جەتپەدى. ءبىراق ءوز باسى قايتا قۇرۋعا قارسى ەمەس. ەگەر ول ادام وسىعان دەيىن جەتەكشىلىك قىزمەت ەتسە، ەندى ونى قاراپايىم قىزمەتكە اۋىستىرامىز. سول ارقىلى وعان وزگەرۋگە، قايتا قۇرىلۋعا مۇمكىندىك-ۋاقىت بەرەمىز. «ساۋلەتتى  نىساندار، ياعني ساراي، مۇراجاي، مونشا، ادەمى اكىمشىلىك عيماراتتاردى سالامىز» دەپ قانشاما قوماقتى قاراجات قولدى بولدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ كەيبىر جەتەكشىلەرىمىز نەسىبەسىن قاناعات تۇتپاي، جىمقىرىپ، ۇرلاپ قالۋعا ەتىن ۇيرەتتى. قازاقستاندا اۋرۋحانالار، ەمحانالار، پەرزەنتحانالار جەتىسپەگەن شاقتا ميلليونداعان اقشا كوركەم عيمارات سالۋعا كەتىپ وتىرعانى سوندىقتان (سونداي مونشالاردىڭ بىرىنە بىرنەشە ميلليون رۋبل جۇمسالعان). وبلىس ورتالىعىندا دا اسا كوركەم عيماراتتار جەتىپ ارتىلادى. ولاردىڭ قۇرىلىسىنا قاجەت بارلىق تيىن-تەبەن مەملەكەتتىك قازىنادان زاڭسىز تۇردە، بىلايشا ايتقاندا، اش وتىرعان حالىقتىڭ اۋزىنان جىرىپ الىنعان. بۇل تۋرالى مەن  ءبىر جىل بۇرىن قازاقستان كومپارتياسىنىڭ حVI سەزىندە   ءسوز قوزعاعان ەدىم، الايدا بايلانعان قولىمىز ەندى عانا بوسادى. ەركىندىككە، وزگەرىسكە ۇمتىلعان ءبىز قىسقا مەرزىم ىشىندە نەشە ءتۇرلى اڭشىلىق ۇيلەردىڭ، كوتتەدجدەردىڭ، باسقا دا اسا كوركەم عيماراتتاردىڭ 800ء-ىن دەنساۋلىق مينيسترلىگىنىڭ، كوپبالالى وتباسىلاردىڭ، بالالار ارنالعان مەكەمەلەردىڭ پايدالانۋىنا بەردىك. بىرەن-ساران ەمەس، مىڭداعان حالىق سول عيماراتتاردىڭ پايداسىن كورەدى. 

–قۇرىلىس سالا بەرۋگە بولادى. الايدا الەۋمەتتىك ادىلەت، تۇرعىن ءۇيدى بەرۋدە ءتارتىپ ساقتالماسا، باسپانا ەشكىمگە جەتپەيدى. بۇل تۋرالى بەكەر ءسوز قوزعاپ وتىرعان جوقپىن. جاقىندا عانا رەسپۋبليكاڭىزدا اتالمىش ماسەلە بويىنشا شۋ كوتەرىلىپ، انىعىن ايتقاندا، تارتىپسىزدىك، زاڭ بۇزۋشىلىقتار ورىن العانى ءمالىم بولدى.

–ايتقانىڭىزدىڭ ءبارى دۇرىس. جەمقورلىق، دۇنيەقوڭىزدىق ەروزياسىنا (اسقىنعان اۋرۋ-رەد.) كەزىندە رەسپۋبليكا باسشىلىعىنىڭ كوبى ۇشىراعان ەدى. اسىرەسە، بۇل دەرت باسپانا بولۋ-بەرۋ ماسەلەسىندە ايقىن كورىنىس تاپتى. قازاقستان كومپارتياسى وك-نىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى د.قونايەۆتىڭ بۇرىنعى كومەكشىسى بەكەجانوۆ، وك-نىڭ شارۋالارىنا جەتەكشىلىك جاسايتىن بۇرىنعى مەڭگەرۋشى ستاتەنين «ءوز ادامدارىنا» باستىقتارىنىڭ اتىنان كەزەكتەن تىس باسپانا بەرۋگە نۇسقاۋلار بەرگەن. ولاردىڭ بۇيرىقتارى بىردەن ورىندالاتىن. رەسپۋبليكالىق مەمجوسپاردىڭ بۇرىنعى جەتەكشىسى مۇحامەد-راحيموۆ بولسا، زاڭدى بەلشەسىنەن باسىپ، دوستارىنا مەن قۇربى-قۇرداستارىنا پاتەر سىيلاۋدان الدىنا جان سالمادى. الەۋمەتتىك ادىلەت ءپرينسيپىنىڭ ورنىن تانىستىق، تۋىسقاندىق، رۋلاستىق، بىلايشا ايتقاندا پروتەكسيا (قول استىعىنا الۋ-رەد.) كەلدى. وبلىسقا، اۋىل-ايماققا باستىق بولىپ جونەلتىلگەن كەي قىزمەتكەرلەر الماتىداعى ءۇيىن، قالالىق تىركەۋىن سارى مايداي ساقتاپ وتىرۋدى داستۇرگە اينالدىردى. ولار وسىلاي قايتا-قايتا قونىس تويىن تويلاپ، مارە-سارا بولىپ  جاتقاندا 20 جىل بويى كەزەك كۇتىپ، ءبىر باسپاحاناعا قولى جەتپەي،  ۇي-كۇيسىز جۇرگەن الماتىدا 3000 وتباسى (مۇگەدەكتەر مەن سوعىس ارداگەرلەرى، كوز جۇمعان اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ وتباسىلارى-رەد.) زار جىلايتىن. 2،5 جىل  ىشىندە قاق (قالالىق اتقارۋشى كوميتەت-رەد.) سوعىس مۇگەدەكتەرىنە ءبىر شارشىمەتر تۇرعىن جەر بولگەن جوق. رەسپۋبليكانىڭ بۇرىنعى باسشىلارىنىڭ كوز جۇما قاراۋىنىڭ ارقاسىندا ايماققا قىزمەت اۋىستىرعان قالالىق باستىقتار الماتىداعى ۇيلەرىن تۋىسقاندارىنا سىيلىققا بەرۋدى ادەتكە اينالدىردى. ناتيجەسىندە بىرەۋ قالانىڭ قاق ورتاسىندا بەس بولمەلى پاتەرى بولعاندىقتان تويىپ سەكىردى، بىرەۋ 10-12 اداممەن سىعىلىسىپ، كىشكەنتاي ءۇيدى جىلدار بويى پانا تۇتۋعا ءماجبۇر بولىپ، توڭىپ سەكىردى.

–شىركىن، وسى ۇيلەردى قايتا تاراتسا عوي...

–ماعان سەنىڭىز، بۇل توڭىرەكتە ءتارتىپ ورناتۋ ءۇشىن بارلىق شارا قولدانىپ جاتىرمىز. تۇرعىن ءۇيدىڭ شارشىمەترى وتباسى مۇشەلەرىنىڭ سانىنا تىكەلەي بايلانىستى بولۋى ءتيىس دەپ وتىرمىز. ءتارتىپ ورناتا الامىز دەگەن سەنىمدىمىن. باسپانا ماسەلەسى قاراپايىم حالىق ءۇشىن اسا ماڭىزدى، سوندىقتان دا حالىقتىڭ كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇسىرۋ – ەل باسقارعان ازاماتتارعا دەگەن سەنىمسىزدىك سەزىمىن ۇيالاتۋ دەگەن ءسوز. وسىنىڭ ءبارىن ساراپتاي وتىرىپ، ارتقا شەگىنىس جاساي المايمىز. تۇرعىن ۇيلەردى قايتادان تاراتقان كۇننىڭ وزىندە وسىمەن باسپانا ماسەلەسى تۇبەگەيلى شەشىلەدى دەپ ويلاۋ قاتە. مەكەمە باسشىلارى تۇرعىن ءۇي بويىنشا قاتاڭ تۇردە جاۋاپقا الىناتىنىن ءبىلۋى ءتيىس.

–ءسىز سوكپ-نىڭ ححVII سەزىندە مىنبەردەن كورىنگەن بولاتىنسىز. سويلەگەن ءسوزىڭىز ادەمى، ويىڭىز وزەكتى بولعاندىقتان ەلدەن ەرەكشە بولىپ كوزگە ءتۇستىڭىز. ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ الۋدان قورىققان قازاقستاننىڭ پارتيالىق جەتەكشىسىنىڭ (كولبيننىڭ-رەد.) بايانداماسىنىڭ قاسىندا ءسىز ەرەكشەلەنە ءبىلدىڭىز...

–العان بەتىنەن قايتپايتىن، قولىنداعى بيلىكتى بولىسكىسى كەلمەيتىن جەتەكشىلەردىڭ اۆتوريتارلى باسقارۋ ءستيلى قانشاما رەت قاسىرەت شەكتىرىپ، قايعىعا دۋشار ەتتى دەسەڭىزشى.  قىزمەتكەر تاعايىنداۋداعى، ياعني كادر ماسەلەسىندەگى ولقىلىقتار تۋرالى دا ۇندەمەۋگە بولمايدى. اۋىلشارۋاشىلىعىنا ونداعان ميلليون رۋبل جۇمسالدى. وندىرىستىك قور (اۋىلشارۋاشىلىعىندا قولدانىلاتىن ءونىم قۇرالدارى: اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكاسى، قۇرال-جابدىقتار، تۇقىم، تىڭايتقىش، جەم-شوپ جانە ت.س.س. ) ءۇش ەسەلەنگەنىمەن،  ءونىم وندىرىسىندە ءتۇبىرلى وزگەرىستىڭ كۋاگەرى اتانا المادىق. 1982-1986 جىلدار ارالىعىندا ەلدىمەكەندەر باسشىلارىنىڭ (سوۆحوز ديرەكتورى، كولحوز توراعاسى-رەد.) جارتىسىنىڭ كوبى قىزمەتتەرىنەن بوساتىلعانىن بىلە تۇرا تۇراقتىلىق تۋرالى اڭگىمە ايتۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى ءاربىر ءۇشىنشىسى – ءوز تەلىمىن يگەرە الماعاندار. كوپتەگەن شارۋاشىلىقتاردا ەڭبەك ونىمدىلىگى، رەنتابەلنوست (شىعىستان قاراعاندا كىرىستىڭ كوپ بولۋى، جۇمىستىڭ بىلايشا ايتقاندا تابىستى بولۋى-رەد.)، وزىندىك قۇن (تاۋار وندىرۋگە جۇمسالعان سوما-رەد.)، ءونىم ساپاسى دەگەن تۇسىنىكتەر ۇمىت بولا باستادى. ون ءبىرىنشى بەسجىلدىقتا كولحوز مەن سوۆحوزداردىڭ تەڭ جارتىسى شىعىنعا ۇشىرادى. ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنى جوسپارلانعان سومادان 7 ميلليون رۋبلگە كوبىرەك بولىپ شىقتى. مەملەكەتتىك بانك الدىنداعى بەرەشەك قاراجاتتىڭ مولشەرى 12،3 ميلليارد رۋبلگە تەڭ بولدى.

ەڭ قىزىعى، ەسەپ-قيساپقا كوز تاستاساق، ءبارى كەرەمەت. ءتىپتى قازاقستان كومپارتياسى وك-نىڭ XV جانە XVI سەزدەرىنىڭ باياندامالارىندا دا ءبىر ءمىن تاپپايسىز. «ماعان دەگەن نيەتى قانداي، قانشالىقتى مەنى جاقتايدى؟» دەگەن پرينسيپتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، سونىمەن قاتار شىققان جەرى مەن رۋىنا بايلانىستى قىزمەتكەرلەردى جانىنا تارتۋى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىككە، كادر ساياساتىنداعى بۇرمالاۋشىلىققا، كەز كەلگەن دۇنيەنى بويىنا تەز ءسىڭىرىپ الاتىن جاستاردىڭ يدەيالىق-ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان تەرىس تاربيە الۋىنا اكەپ سوقتىردى.

–قازاقستان كومپارتياسىنىڭ وك باسشىلىعى شە؟

–رەسپۋبليكاداعى ءومىر جاندانادى دەگەن ءۇمىتىمىز اقتالمادى. وك باسشىلىعى، ونىڭ ىشىندە كەي بولىمدەرى كەمشىن تۇستاردى تۇزەۋدىڭ جوسپارىن جاساۋدىڭ ورنىنا سىن ايتقانداردى جاقتىرماي، سىنمەن كۇرەس جۇرگىزە باستادى. قارا قىلدى قاق جارىپ، اقيقاتتى قورىقپاي ايتقان ءبىز ءۇيدىڭ سىرىن بارشاما ءمالىم ەتكەن وپاسىز، وڭباعان بولىپ قالدىق.  بۇرىنىراقتا مۇندايلاردى ورىنتاقتان تۇرعىزۋشى ەدى، ءبىراق ساۋىردە وتكەن پلەنۋمنان كەيىن بۇل مۇمكىن ەمەس بولىپ شىقتى. قازاقستان كومپارتياسىنىڭ سەزىندە مەن مىنبەردەن عىلىم اكادەمياسىن قونايەۆتىڭ اعاسى ا.قونايەۆ باسقارعاندىقتان ۇزاق ۋاقىت بويى وزىنە شاڭ جۇقتىرماعانىن ايتتىم.  ال ەكونوميكالىق دامۋدىڭ تەجەلۋىنىڭ سەبەبىن عىلىم ءرولىنىڭ باسەڭدەۋىنەن، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسستىڭ بولماۋىنان كورۋگە نەگىز بار. وسىنىڭ ءبارىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس عىلىم اكادەمياسى، ونىڭ كوپتەگەن ينستيتۋتى بىلىققا باتىپ جاتقان تۇستا عىلىم مەن ءبىلىم ويلاۋعا ولاردىڭ مۇرشاسى بولمادى. كادرلاردى تۋىسقانداردىڭ اراسىنان ىرىكتەپ الۋ، بولماعان جەتىستىكتى بولدى دەۋ، وتىرىكتى شىنداي ەتۋ (ا.قونايەۆ باسقارعان مەتاللۋرگيا مەن ساپالاندىرۋ ينستيتۋتى 80 ميلليون ءرۋبلدى يگەرۋ جونىندەگى اڭىز اڭگىمەسى سوكپ وك-گە جانىنداعى پارتيالىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ نازارىنا ىلىكتى) – اكادەميانىڭ نەگىزگى جۇمىسىنا اينالدى. 12 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاندىق عىلىم توقىراۋعا ۇشىرادى. عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى ا.قونايەۆ ىشكىلىككە سالىنىپ، جۇمىسقا كەلمەي، اكادەميكتەردى پارتيالىق پرينسيپتەر بويىنشا ەمەس، كەرىسىنشە پرينسيپكە كەراعار نەگىزدە تاڭداپ، سايلاپ وتىردى. «تۋراسىن ايتساڭ، تۋعانىڭا جاقپايسىڭ» دەگەندەي، قازاقستان كپ وك بيۋروسىندا جۇمىس ىستەۋ جانعا باتا باستادى. جەكە باستىڭ قامىن ويلايتىن جەردە ەڭبەكتەنۋ مۇمكىن بولماي كەتتى. مۇنىڭ ءبارى جۋرنالىڭىزدا قالايشا كورىنىس تابادى؟ وقىرمانعا قالاي جەتكىزەسىز؟ نازاربايەۆ – قايتا قۇرۋدىڭ ۇلى ازاپ شەگۋشىسى دەيسىز بە؟ قانشالىقتى قاجەت وسى؟

–ايتقانىڭىز دۇرىس، بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن، قونايەۆتىڭ تاراپىنان امبيسيا، جەكە رەنىش، وزىنشە بولعان نازاربايەۆتى ساباسىنا ءتۇسىرۋ ويدا بولسا، ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان رەسپۋبليكاداعى جاعدايدى جاقسارتۋ بولعانىنا ءشۇبا جوق. دەمەك بۇل جاي عانا ەكى بيىك تۇلعانىڭ ارازدىعى ەمەس، كۇرەس قوي. قايتا قۇرۋ ءۇشىن قارسىلاستارمەن جۇرگىزىلگەن كۇرەس. سولاي ەمەس پە؟

–بالكىم، ايتقانىڭىز دۇرىس. قونايەۆ ءبىر كەزدە وزگەرۋگە ماعان كەش دەپ ايتقان ەدى. ءبىراق ونىڭ سەبەبىن وزىنەن ەمەس، نازاربايەۆتان كوردى.  ولاي ەمەس قوي! ەگەر دە ول ايتىلعان سىندى قابىلداي بىلگەندە، ءوزىنىڭ بيىگىنەن ەمەس، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەن قاراستىرعاندا جاعداي باسقاشا بولار ەدى. ءبىراق بولمادى. امبيسياسى جەڭىپ كەتتى. جىلدار بويى، ونداعان جىلدار بويى ءوزىن پەرىشتە كورىپ وزىنە شاڭ جۋىتپاۋ جاقسىلىق اكەلمەدى. سوكپ وك شىلدەلىك پلەنۋمىندا قونايەۆ بەكەردەن بەكەر وك پارتيا قۇرامىنان شىعارىلمادى.

–نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، «قازاقستاننىڭ بيلىگىندە قايتا قۇرۋ قالاي جۇزەگە استى» دەي وتىرا ءسىزدىڭ «ەكى تۇيەنىڭ ورتاسىندا شىبىن ولەدى» جاعدايىندا قالعانىڭىزدى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. «ۋنيتا» گازەتىنىڭ ءتىلشىسىنىڭ «بوس ۋاقىتىڭىزدى قالاي وتكىزەسىز؟» دەگەن سۇراعىنا م.س.گورباچيەۆ بىزدە مۇنداي سۇراقتى باسشىلىققا قويۋعا بولمايتىنىن ايتقان بولاتىن. ال باتىستىڭ جۋرناليسىنە يمەنبەي تولىق جاۋاپ بەردى. مۇنىڭ ءبارىن نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن؟ ەل ىشىندە قايتا قۇرۋ ءجۇرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ باسپا ءسوز دە وزگەرۋ ۇستىندە. كەشەگى قۇپيا بۇگىن بارشاعا ءمالىم بولۋدا. وسەك-اياڭعا قالماس ءۇشىن شىندىققا سايكەس كەلەتىن اقپاراتتى جۋرناليستەر بەرۋىمىز كەرەك ەدى. بۇدان نە شىقتى؟ بريگاداداعى، زاۋىتتاعى، باس باسقارماداعى كونفليكت تۋرالى ايتۋعا بولادى دا، جوعارى جاقتاعى جاعداي تۋرالى ءتىس جارىپ ايتۋعا تىيىم سالىنعان. ءبىر جاقتى اقيقاتتىڭ زاردابى – وقىرمان كىمگە سەنەرىن بىلمەي، كەيدە باتىستىڭ راديوداۋىستارىنان (ولاردىڭ اڭدىعانى دا سول) قىزىقتىرعان اقپاراتىن الدى. بۇگىن ءبىز كوپتەگەن قۇلىپتالعان ەسىكتەردى ايقارا اشتىق. پايداسى نەدە؟ قوعام ادىلەتتىڭ بارىنا سەنە باستادى. قازاقستاندا بولىپ جاتقان دۇنيەلەر م.س. گورباچيەۆ ايتقانداي، «بۇل جاقتاعى فاكتىلەر «قۋىرىلعان»» بولعاندىقتان عانا قىزىق ەمەس، جالپى كەز كەلگەن وزگەرىسكە دەگەن ۇمتىلىس، ودان جيناقتالعان تاجىريبە تۋرالى ەل-جۇرت ءبىلۋى ءتيىس.

–دەمەك مەن ءسىزدىڭ وداقتاسىڭىزبىن عوي. بىلەسىز بە، مەن ءومىرىمنىڭ 9 جىلىن قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتىندا وتكىزدىم. 18 جىل بويى پارتيالىق، كومسومولدىق، سوۆەتتىك قىزمەت اتقاردىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن اڭىزىعان جەلدەن دە، نوسەردەن دە امان كەلدىم. 1985 جىلدىڭ ساۋىرىندە سول كەزدەگى باسشىلىققا قارسى شىعۋعا باتىلىم جەتكەن ەدى، باسىم بالەگە قالدى. «سەن سياقتىلاردىڭ پارقىن بىلەمىن. مانساپقۇمارسىڭ! كوزدەگەنىڭ – ورىنتاق! ساعان دەيىن دە وزىڭدەيلەردى جونگە كەلتىرگەنمىن. سەنى دە سول كۇتەدى. جولىما بوگەت بولما»،-دەپ كابينەتىندە قابىلدادى قونايەۆ. مەن بولسام، «ورىنتاققا بايلانعان ەمەسپىن. بىلىكتى مەتاللۋرگپىن. وك مەنى باسقا قىزمەتتەن كورگىسى كەلسە، مەن دايىنمىن» دەدىم. «كورەسىڭدى كورەسىڭ» دەگەن جاۋاپ ەستىدىم. شىنىمەن دە «كوردىم». وسەك-اياڭ، وتىرىك، قوقان-لوقىدان كوز اشپاي، جىندى كوبەلەكشە شىر اينالدىم. مۇنىڭ ءبارىن «پروفەسسيونال» بەكەجانوۆ ءوز موينىنا الدى...

–الماتىداعى پاتەرلەردىڭ شارۋاسىن تىندىرىپ وتىرعان بەكەجانوۆ پا؟

–ءيا، قازاقستان كومپارتياسى وك-ى VIII پلەنۋمىندا بەت-پەردەسى اشىلعان قونايەۆتىڭ كومەكشىسى. «انتينازاربايەۆ كامپانياسىنا» بىلەك سىبانا كىرىسكەن دە ءدال ءوزى. قىزىم ۋنيۆەرسيتەتتە وقيدى، كۇيەۋ بالام – مەدينستيتۋتتا. ەكەۋىن ءبىرىنشى كۋرستان بەسىنشى كۋرسقا دەيىن ەگجەي-تەگجەيلى تەكسەرىپ شىقتى. سونداعى ويلارى – قىزىم ساباقتان قالدى ما، سىناق تاپسىرار كەزدە اكەسىنىڭ قولداۋى كورسەتىلدى مە، انىقتاۋ. رەسپۋبليكانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الييەۆتىڭ بالاسى ەكەندىگىن بىلگەندىكتەن، كۇيەۋ بالام بۇزىقتىق جاساپ، كوزگە ءتۇستى مە، مەدينستيتۋتقا تۇسەر كەزدە پارا بەرمەدى دە، تەكسەرىپ شىقتى. الييەۆتىڭ تاعايىندالۋىندا نازاربايەۆ اراسىنداعى تۋىسقاندىق ءرول اتقاردى ما؟ دەگەن سۇراق تۋىندادى. بىلگەندەرىن جوعارى جاققا جەتكىزىپ وتىردى. مەنىڭ ءار قادامىم باقىلاۋدا بولدى. سوۆحوزدا سلەسار-سانتەحنيك بولىپ ەڭبەك ەتەتىن اعام ءۇيلى-باراندى (ءۇش بالاسى بار). زايىبى اسحانادا جۇمىس جاسايدى. سول جاققا دا ادامداردى جىبەرىپ، ءبىر ءتىنتىپ شىقتى. «اعامنىڭ ءۇيى زاڭدى سالىندى ما، قانشا بولمەلى؟» دەگەن سۇراۋ سالىنىپ، قىسقاسى سانتيمەترىنە دەيىن ولشەندى. اعام ءۇيىن سالاردا مەنىڭ جاعدايىمدى پايدالانىپ، زاڭدى اينالىپ ءوتىپ، قۇرىلىس نورماسىن بۇزىپ، ءۇي تۇرعىزدى دەگەندى دالەلدەگىلەرى كەلدى. 

–سونىمەن نە انىقتالدى؟

–ءبارى زاڭ اياسىندا، اعامدا ارتىق سانتيمەتر بولماي شىقتى.  ماتەريالدىق جانە ەڭبەك رەسۋرستارى جەتىسپەي تۇرعان كەزدە اسا كوركەم عيماراتتاردىڭ قۇرىلىسى مەرزىمىنەن بۇرىن اياقتالىپ جاتتى. ونىڭ سەبەبى – ءبارى ءاۆرالدى (كۇندىز-تۇنى دەمالماي قۇرىلىسشىلاردىڭ جۇمىس جاساۋى، جۇمىستىڭ تىم قىزۋ جۇرۋى-رەد.) ادىس-تاسىلمەن تۇرعىزىلدى. مۇنداي قارقىنمەن جۇمىس جاساۋعا اقشا قايدان ءبولىندى؟ 1976-1986 جىلدىڭ مەملەكەتتىك بيۋدجەتىنەن الماتىنىڭ كوركەيۋىنە جۇمسالۋى ءتيىس 16 ميلليون رۋبل قازاقستان كومپارتياسى وك عيماراتىنىڭ،  وك باسپاحاناسىنىڭ، پارتيالىق جۇمىسكەرلەردىڭ دەمالىس ءۇيىنىڭ جوندەۋ جۇمىسىنا كەتتى.  پروتەكسيونيزم (قولتىعىنىڭ استىنا الۋ-رەد) بيلىككە قۇمارتۋ، ماداق-جىردان ءلاززات الىپ، ءوزىنىڭ «عاجاپ» ەكەندىگىنە سەنۋ قازاقستاندا بولدى. قايدا بارساڭ دا، قالادا دا، اۋىلدا دا ونىڭ ۇلكەن پورترەتى قارسى الدىڭنان شىعاتىن. ونىڭ ەسىمىن قازاقستاننىڭ تاعدىرىمەن بايلانىستىراتىن. 

– «ادامدى زامان بيلەيدى»، زامانعا قارسى قالاي شىعاسىڭ» دەپ جاتتى بىرەۋلەر؟..

–ۋاقىت ءبارىن ءوز ورنىنا قويدى. كىمنىڭ كىم جانە قانداي ەكەنىن كورسەتتى. قايتالاپ ايتامىن، پروتەكسيونيزم (قولتىعىنىڭ استىنا الۋ-رەد.) بيلىككە قۇمارتۋ، ماداق-جىردان ءلاززات الىپ، ءوزىنىڭ «عاجاپ» ەكەندىگىنە سەنۋ قازاقستاندا بولدى. مەكەمەلەردە، مەكتەپتەردە، قالا ىشىندە، ءتىپتى بومباپانادا دا ونىڭ پورترەتتەرى ءىلىنىپ تۇراتىن. ونىڭ ەسىمى قازاقستاننىڭ تاعدىرىنا اينالعانداي. زاڭعا باعىنباۋ، جازالانامىن دەپ قورىقپاۋ، ەشنارسەدەن قايمىقپاۋ، الەۋمەتتىك ادىلەت تۇسىنىگىن اياق استى ەتۋ – ءبارى-بارى وسىدان باستاۋ الدى. قىزمەتكەردى جۇمىسقا الۋ، تاعايىنداۋ بارىسىندا لەنيندىك نورمانى قاتاڭ بۇزۋ، جەرلەستەردى شاما-شارقىندارىنا قاراماستان العا جەتەلەۋ، ۇناتقان ادامدى ءوسىرۋ دە قازاقستاندا بەلەڭ الدى. قامسىزدىقتىڭ كەسىرىنەن جاستاردىڭ ينتەرناسيونالدىق تاربيەسى اقساي باستادى. ءبارى اينالىپ كەلىپ، قوعامدىق سانانىڭ دەفورماسيالانۋىنا (قالىپتى جاعدايدان اۋىتقۋ-رەد.) الىپ كەلدى. 1986 جىلدىڭ 17-18 جەلتوقسانىندا الماتىداعى نەگاتيۆتىڭ (جاعىمسىز سەزىمدەر، اشۋ-ىزا، رەنىش، كەك-رەد.) كورىنىس تابۋىنا وسى جاعدايلار تىكەلەي سەبەپكەر. 

–نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، وتكەن كۇندەر قايتالانبايدى دەپ قالاي گارانتيا (كەپىلدىك-رەد.) بەرە الاسىز؟

–اشىقتىق – بارلىق بالە-جالانىڭ قاس جاۋى. كادرلاردىڭ قايتا تۋىپ ومىرگە، قايتا كەلۋىنە جاعداي جاسالىندى.  ونداعان جىلدار بويى سىن ەستىمەي ءومىر ءسۇردى. قونايەۆ ل.ي. برەجنيەۆتىڭ دوسى ەكەندىگىن بىلە تۇرا ونى سىناۋعا كىمنىڭ ءداتى بارادى؟ تالپىنعانداردىڭ جانايقايى جوعارى جاققا جەتپەدى. جەتكەن كۇننىڭ وزىندە «ماسەلەلەرىڭدى ءىشىنارا شەشىپ الىڭدار» دەلىندى. قونايەۆتىڭ ۇشاعىنا ءمىنىپ العان بەكەجانوۆ قاسىنا دوستارىن جيناپ الىپ، قالايشا كامچاتكاعا باعىتتالعان قىمبات ەكسكۋرسيالىق  ساياحاتتى ۇيالماي-قىزارماي جاسادى؟ ويتكەنى سۋدان اپپاق، سۋدان تازا بولۋعا رۇقسات بەرىلدى. جوعارى جاققا ويدان قۇراپ قىرىق وتىرىك ايتۋعا بولار، ال حالقىڭنىڭ الدىندا قۇدايدىڭ الدىندا تۇرعانداي ءار ىس-ارەكەتكە ەسەپ بەرۋگە مىندەتتىسىڭ.

–ءسىز ەكەۋمىز، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، اشىقتىق، قوعامنىڭ دەموكراتيالانۋى، تۋرالى تەرەڭنەن ءسوز قوزعاپ وتىرمىز. وسى ءبىر جولداردى وقىپ وتىرعان ءبىر پىسىق وقىرمان سويلەمدەردىڭ استىن سىزىپ الىپ، ءارتۇرلى مەكەمەلەرگە شاعىمدانىپ جاتقان شىعار... سوۆەت ادامىنا مۇنداي اششى اقيقاتتان كورى ءتاتتى وتىرىك كەرەك. سەبەبى ونىڭ سوعان ەتى ۇيرەنگەن. نە دەيسىز؟

–جارتىلاي اقيقاتتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس. ال، اقيقاتتىڭ ايتىلماۋىنان اۋزىمىز سان مارتە رەت كۇيدى. شىلدەدە بولعان پلەنۋمدا م.س. گورباچيەۆ: «قوعامنىڭ باقىلاۋىندا بولعىسى كەلمەيتىندەر دەموكراتيزاسياعا قارسى شىعىپ جاتىر. سەبەبى دەموكراتيا ءبارىن ءوز ورنىنا قويادى – كىمنىڭ كىم ەكەندىگىن ايقىن كورسەتەدى. باسشىلىققا سىلتاۋ ايتىپ قۇتىلارسىڭ، ال حالىققا شىندىقتى ايتۋعا مىندەتتىسىڭ. بيىل سسسر ءسوسياليزمنىڭ  بۇرشىك جارۋىنىڭ 70 جىلدىعىن تويلاماقشى.  ءبارى، ارينە، كەمشىلىكسىز ەمەس. دەگەنمەن سوسياليزم عيماراتىنىڭ كەتىگىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ءبىز قالاپ جاتقاننان كەيىن ولقىلىقتار بولادى. وندا تۇرعان دانەڭە جوق. مەرەيتوي كەزىندە كەمشىلىكتەرىمىز تۋرالى ۇندەۋگە بولمايدى دەپ ويلاساق قاتەلەسەمىز. قايتا قۇرۋعا قارسى قاسكويلەر بىزدەن وسىنداي قورقاقتىقتى كۇتىپ وتىر. «مەرەيتويدى تويلايمىز» دەپ وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن قىلاتىن ۋاقىتىمىز دا جوق. بىزگە ايالداي تۇرۋعا بولمايدى.  ۇلان-اسىر توي، پومپا (سان-سالتانات-رەد.)، فيميام (قوشەمەت، ماداقتاۋ-رەد.)، جەتەكشىلىك ەتۋدىڭ پارادتىق ءستيلى – مىنە، وسىلار اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ انتۋراجى (بەينەسى، كورىنىسى-رەد.)

–مەرەيتوي تۋرالى ءسوز قوزعاعان ەدىڭىز، ۆلاديمير ماياكوۆسكييدىڭ قازان توڭكەرىسىنىڭ 9-جىلدىعىنا ارنالعان «يۋبيلەيلەمەي-اق قويىڭدار» ولەڭىنىڭ شۋماقتارى ەرىكسىز ەسىمە ورالدى: «اق گۆارديادان قاراعاندا ءولىمنىڭ اتى ماعان اعىراق ماعان يۋبيلەي دەگەن. يۋبيلەي – كۇل، قۇم، ءتۇتىن؛ يۋبيلەي – قۋانىش شاشتارىنا اق تۇسكەندەردىڭ؛ يۋبيلەي – زيرات شۇڭقىرى-مەكەن؛ فيميام مەن ءماتىن؛ ءولىم الدىنداعى ايالداما، كۇرسىنىس، «يۋ-ب-ي-ل-ە-ي» دەپ ەجىكتەيتىن. ءسىز ءۇشىن ايالداما – يۋبيلەي، ءبىز ءۇشىن – رۋبل شىعىن...» (ورىسشا ءتۇپنۇسقاسى – «بەلوي گۆارديي دليا مەنيا بەلەي يميا مەرتۆوە: يۋبيلەي. يۋبيلەي – ەتو پەپەل، پەسوك ي دىم؛ يۋبيلەي – ەتو رادوست سەدىم؛ يۋبيلەي – ەتو كراي كلادبيششەنسكيح يام؛ ەتو رەچي ي فيميام؛ وستانوۆكا پرەدسمەرتنايا، ۆزدوحي، ەلەي – ۆوت، چتو لەزەت يز بۋكۆ «يۋ-ب-ي-ل-ە-ي». ا دليا ناس يۋبيلەي – رەمونت ۆ پۋتي، پوستويال ي دالشە گۋدي. وستانوۆكا دليا ۆاس، دليا ۆاس يۋبيلەي – ا دليا ناس پودسچەت رۋبلەي…»-رەد.) ماياكوۆسكيي يۋبيلەي اۋرۋىنا ۇشىراعاندارعا وسىلايشا جاۋاپ قايىردى.

–اقىننىڭ ايتقانى راس. مەرەيتوي دەگەنىمىز وتكەن مەن كەتكەنگە كوز جۇگىرتىپ، ەسەپ بەرۋ دەگەنگە سايادى. اۆتوريتارلىق – وركەندەۋدىڭ، پروگرەسستىڭ تەجەگىشى. ەكونوميكادا ول قۇلدىراۋعا اكەلىپ سوقتىرادى.  جاعىمپازداردى، ەكىجۇزدىلەردى تاربيەلەپ شىعارادى. باتىل ازاماتتار اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ جاۋلارى. اشىقتىق تا اۆتوريتارلىققا جات. سەبەبى ءبارى كوزگە كورىنىپ تۇرسا، ونىڭ شىنايى بولمىسى، اشىعىن ايتقاندا، ماردىمسىزدىعى، ەرەكشە ويلاي الماۋى، قورقاقتىعى، جالتاقتىعى، ايقىندالادى. جەتەكشى ونداعان جىلدار بويى جوعارى قىزمەتكە جابىسىپ الىپ وتىرماۋى شارت. بۇرىنعىداي موبيلدىك ياعني جىلدامدىق، شاپشاڭدىق جوقتىڭ قاسى. ءبىر ورىندا وتىرىپ الىپ كەرەمەت بولىپ كورىنۋگە ۇمتىلۋ پەرىشتەنىڭ كەيپىنە ەنۋ. بۇل جەردە ۋاقىتشا سەنز (مۇلكىن قاداعالاي وتىرىپ جاسالىناتىن تەكسەرىس-رەد.) كەرەك. ونىمەن قوسا اشىقتىق تا قاجەت. وسى ەكەۋى بارلىق دەرتكە داۋا بولادى!.. ولار بولماسا، جاعدايدىڭ قانشالىقتى مۇشكىل بولاتىنىنا بىرنەشە رەت كوز جەتكىزدىك. قاتەلىكتەن ساباق العانىمىز ماقسات.

–مەملەكەت كاسىپورىنداردى باسىنا شىعارىپ الدى دەيمىز. كاسىپورىندار كوڭىل كونشىتەتىن ناتيجە كورسەتە الماسا دا، ايلىق بەرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ قالتاسىنا قول سالۋدان تايسالمادى.

–كاسىپورىندار ساپانى جاقسارتۋعا ەش قىزىعۋشىلىق تانىتقان جوق. عىلىمي-تەحنيكالىق توڭكەرىستىڭ جەتىستىكتەرىن پايدالانبادى. ەنەرگيانى بوسقا جۇمسادى. جامان ماتەريالداردى قولدانۋدان جان سالمادى. ەسەسىنە باعانى اسپانداتىپ قويا بەردى. سۇرانىسقا يە ەمەس وندىرىستىك تاۋارلار قوقىس بولىپ ۇيىلە باستادى. اكىمشىلىكتىڭ بار جۇمىسى باسشىلىققا ەسەپ بەرۋدىڭ اينالاسىنان شىقپادى. دابىرايتىپ جىبەردىم، بىلەمىن. دەگەنمەن ءبارى ءىس جۇزىندە تۋرا سولاي بولدى.

–86-جىلدىڭ جەلتوقساننىڭ ايازدى كۇندەرىندە باتىس راديوداۋىسى الماتىداعى وقيعالاردى ساراپتاي وتىرا، قازاقستان كومپارتياسى وك-نىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ ورىس ۇلتىنىڭ وكىلى سايلانۋىمەن بايلانىستىردى...

–اشىعىن ايتايىق، جاستار باسشىلىقتاعى ورىس ۇلتىنىڭ وكىلىنە قارسى بولعان جوق، ولار ول ازاماتتىڭ شەتتەن كەلمەي، قازاقستاننىڭ توپىراعىنان شىققانىن قالادى. ولار ءتىپتى كەيبىر فاميليالاردى اتاپ بەردى. مۇنداي اقپارات قايدان پايدا بولدى؟ بۇرىنعى بيلىك وسىلايشا تەگەۋرىن كورسەتتى دەپ ويلايمىن. تاعايىندالاتىن ازاماتتىڭ ۇلتى، مەنىڭشە، ماڭىزدى ەمەس. ماڭىزدىسى – قازاقستاننىڭ جەرىن اتا-باباسى مۇراعا قالدىرعانىن ءتۇسىنۋى.  الماتىدا اقپان ايىندا مينيسترلەر كەڭەسىندە شەتەلدىك جۋرناليستەرگە ارنالعان پرەسس-كونفەرەنسيادا مەن ءسوز سويلەگەن ەدىم. ماعان وسى سۇراق باعىتتالعان بولاتىن. بىزدە پارتيا ۇلتتىق تۇرعىدان قۇرىلمايدى. جەرگىلىكتى امبيسيا (ماقسات-مۇددە-رەد.) تۋرالى دا ايتپاي-اق قويالىق. ماسەلە – رەسپۋبليكا ۇزاق جىلدار بويى جابۋلى قازان كۇيىندە بولعان ماسەلەلەر بۋىرقانىپ قايناپ، اسىپ-توگىلدى. جەلتوقسان وقيعاسى – قايتا قۇرۋدى، اشىقتىقتى، جالپى دەموكراتيانى ۋىسىنداعى بيلىكتى جوعالتىپ الۋ دەپ قابىلداعانداردىڭ شارۋاسى. بۇل قايتا قۇرىلىسقا قارسى تۇرىپ، امان قالامىن دەپ ويلاعانداردىڭ جان تالاسى بولاتىن. ول ءۇشىن ولار ەشنارسەدەن تايىنعان جوق. ۇلتتىق قادىر-قاسيەتتى دە ارام پيعىلدارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اياماي پايدالاندى.

–ءيا، ۇلتتىق لوزۋنگىلەر (ۇندەۋلەر-رەد.) ناتيجە بەردى ەمەس پە؟ قانشاما جاس الاڭعا بەت الدى عوي؟

–جەلتوقسان وقيعاسى ءبىراز دۇنيەنىڭ باسىن اشتى. ينتەرناسيوناليزم ۇرپاقتان ۇرپاققا تىكەلەي بەرىلمەيدى. اكەمىز بەن بابامىز سوعىستى باستان وتكەردى، ورىسپەن، ۋكراينمەن، بەلورۋسپەن،  باسقا ۇلتتارمەن يىق تىرەسىپ شايقاستى. سوسىن تىڭ يگەرىلدى. وعان بۇكىل مەملەكەت بولىپ ءبىر جۇدىرىقتاي جۇمىلدىق. قازاقستاندىق «ماگنيتكا»، ەكىباستۇزدىق كەشەن، باتىس قازاقستان مۇنايى سياقتى يندۋستريا الىپتارى يگەرىلدى. ينتەرناسيوناليزمىمىز تاعى دا تەكسەرىستەن ءوتتى. جاستار ينتەرناسيوناليزم جالاۋىن جەلبىرەتەدى دەپ سەندىك. وكىنىشكە قاراي، كەي جاستار قاسيەتتى دۇنيەدەن شەت قالدى.

–سەبەبى نەدە؟

–ينتەرناسيونالدىق تاربيە رەسمي تۇردە جۇزەگە استى. «قازاقستان – حالىقتار دوستىعىنىڭ لابوراتورياسى» دەپ قانا ەلەۋسىز ايتتىق.  ءىس جۇزىندە سىناقتا وڭباي سۇرىندىك. سەبەپ-سالدارى دا كوپ. مىسالى، جاستاردىڭ ەڭبەك توزىمدىلىگى، مىقتىلىعى ماسەلەسىن قاراستىرايىق. وسى ورايدا دومنا پەشىندە كورىكشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن جاستىق شاعىم ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. سول كەزدە جاتاقحانادا ءارتۇرلى ۇلتتىڭ بالاسىمەن بىرگە تۇردىق.  ۇلتتىق ەسەپ جايلى اڭگىمە دە قوزعالعان ەمەس. مەنىمەن بىرگە جۇمىس ىستەگەندەردىڭ ەشقايسىسى ۇلتتىق ۇران ايتىپ، الاڭعا شىقپاس ەدى دەگەن نىق سەنىمدەمىن.

ءبىزدى وقۋلىق ەمەس، ۇجىمداعى قاجىرلى ەڭبەك تاربيەلەدى. ەكسترەميستىك پيعىلداعى جاستاردىڭ ءومىردىڭ وڭ-سولىن تانىماعان، ەڭبەك ەتىپ شىڭدالماعان، پروۆاكاسيالىق وسەككە يممۋنيتەتى قالىپتاسپاعان ستۋدەنتتەردىڭ ساناسىن ۋلاپ، وزدەرىمەن بىرگە ەرتىپ الۋى بەكەر ەمەس.

–الاڭدا جۇمىسكەرلەر دە بولدى عوي. جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقاندار تۋرالى سوت جايلى ءبارىمىز وقىپ، ءمان-جايىنا قانىقپىز. ارالارىندا جۇمىسكەرلەر ءبىراز...

–بۇل تۋرالى جاقسى ءبىر حالىق دانالىعى بار: ءبىر بيەدەن الا دا تۋادى، قۇلا دا تۋادى. ەكسترەميستەردىڭ پروۆاكاسياسىنا سەنىپ قالعان بىرەن-ساران جۇمىسكەر  قازاقستاننىڭ بارشا جۇمىسشى توبىنا كۇيە جاعا المايدى.  1986 جىلى جەلتوقسان كۇندەرىندە م.س. گورباچيەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ايتقان سوزدەرىن ريزاشىلىقپەن ەسكە الامىن. ساياسي بيۋرودا دا قازاق حالقى ينتەرناسيوناليست ەكەندىگى، رەسپۋبليكاداعى ينتەرناسيونالدىق كوڭىل-كۇيدى ەشقانداي پروۆاكاتور بۇزا الماعاندىعى تۋرالى ايتىلدى. اتالمىش ويعا قارسى شىعۋ – جاستاردى ءوز ويىنشىعىنا اينالدىرعان ارام پيعىلدىلاردىڭ جەتەگىنە ەرۋ دەگەن ءسوز. سوكپ وك حالىق ماسەلەسىنە كەلگەندە لەنينشە سەزىمتالدىق تانىتادى. ءبىزدىڭ حالىق، قازاقستاننىڭ جۇمىسكەر توبى مۇنى باعالايدى جانە جاقسىلىققا جاقسىلىقپەن جاۋاپ بەرەدى…

ماقالانىڭ ءتۇپنۇسقاداعى اتاۋى – «قۇلان تازا ايىعۋ»

دەرەككوز: «حالىقتار دوستىعى» جۋرنالى، № 9، 1987 جىل

سۇحباتتاسقان: ا.نيكيشينا

اۋدارعان: جازيرا بايدالى