الاش مۇراسى نەسىمەن قىمبات دەگەن بولساق، ول بىزگە سان الۋان قۇندىلىعىمەن بىرگە، شىنايى ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساقتاۋعا جانە قانىمىزعا جات كەسەل مىنەزدەن ارىلۋعا كەرەك دەر ەدىك. سونىڭ ىشىندە اتا-بابامىزدا جوق جاعىمپازدانۋ مەن الەۋمەت ىسىندە وتىرىك ايتۋ سەكىلدى بۇگىن بەلەڭ العان اسا جيىركەنىشتى دە ۇنامسىز دۇنيەدەن ساقتانۋعا قاجەت. جاعىمپازدىق پەن جالعاندىق بۇرىنعى تەكتى قازاق بويىندا بولماعانىن، ول جات تىرلىك، بەرتىن جابىسقان كەسەلدى دەرت ەكەندىگىن بايقايمىز. اردا قازاق وتارشىلدىق ەزگىگە ءتۇسىپ، ورىس تورەلەرىمەن ارالاسقان سوڭ، بۇل سۇرقيالىلىق ءحىح عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارىنان بەرى كۇشەيە ءتۇستى. حح عاسىر باسىندا ورىس وتىرىك ايتپاساڭ، نانبايدى دەگەن ازاماتتار اراسىندا پىكىر دە قالىپتاسقان ەكەن. جاعىمپازدىقتى بىلمەگەن، سوزىندە تۇرعان، سەرتىن ساقتاعان حالىق مىنەزى وزگەرە باستاعانى جونىندە الاش وقىعانى قوشكە كەمەڭگەر ۇلى «قازاق تاريحىنان» (ماسكەۋ، 1924) ەڭبەگىندە بىلاي جازادى:
“قازەكەڭ” دە ءبىر جاعىنان تەگىنگە قىزىعىپ، ەكىنشى جاعىنان جوعارعى حاكىمدەردى الداۋ ءۇشىن جاعىنۋدىڭ كەرەكتىگىن ءبىلىپ، جاعىنا باستادى. جۇرە-جۇرە جاعىنۋ ادەت بولدى. جاعىنۋدىڭ بايگەسىن قازاقتىڭ العانىنا ءبىر مىسال: توڭكەرىستەن بۇرىن اقمولا ۋەزىندە “شىنجىر بالاق، شۇبار ءتوس” ناعىز جۋان اتادان بولعان بولىس ءوزى ەتتى كەبەجە قارىن بولسا دا، شالشىق جەردەن كرەستيانسكيي ناچالنيكتى “اياعى بىلعانادى” دەپ ارقالاپ وتكىزگەن. “باقىتسىز جامالداعى” “سپاسيبوعا” قۋانعان اۋىلناي، قازاق اراسىداعى ءجيى ۇشىرايتىن سۋرەت بولدى. ابايداعى:
ءماز بولادى بولىسىڭ،
ارقاعا ۇلىق قاققانعا!
جىلتىراتىپ ورىسىڭ،
شەندى شەكپەن جاپقانعا، -
دەگەن جاعىنعاندى تولىق سۋرەتتەيدى. ەل اراسىندا كوپشىلىكتىڭ ۇلىققا جاعىنۋى سول دارەجەدە: ادامشىلىق، مەندىگىن جوعالتىپ، جانسىز نارسەدەي بولىپ كەتتى. بۇرىن قازاق حۇسۋسى تۇرمىستارعا عانا ەرىككەننەن وتىرىك ايتۋشى ەدى. وتىرىكتىڭ يدەالى 40 اۋىز وتىرىكپەن حاننىڭ قىزىن العان اڭگىمەگە تىرەلۋشى ەدى. ءبىراق الەۋمەت جۇمىسىنا ينەدەي وتىرىك قاتىستىرىلماۋشى ەدى. ۇكىمەت وزدەرى اق جولدان اداسقان سوڭ، شىن جولمەن ءجۇرىپ، تالاي جاپا شەگىپ، زاپىس بولعاندىقتان قازاقتىڭ كوپشىلىگى وتىرىكتىڭ ورداسى بولىپ الدى. “ورىس وتىرىك ايتپاساڭ نانبايدى” دەگەن كوپشىلىكتىڭ اراسىندا ازاماتتىق حۇقىعىن العان اعىم بار.
قايىربەك كەمەڭگەردىڭ Facebook-تەگى پاراقشاسىنان
پىكىر قالدىرۋ