(جالعاسى)
باسى مىنا سىلتەمەدە
جازدا اۋىلعا بارىپ ءجۇرىپ، مەكتەپتى جاقسى ءبىتىرىپ، قالاعان وقۋىنا تۇسكەن جانتاس اتا-اپاسىنىڭ، اكە-شەشەسىنىڭ ماقتانىنا، قارىنداستارى مەن ىنىلەرىنىڭ قامقورىنا اينالدى. جوعارى وقۋ ورنىن دا جاقسى ءبىتىرىپ، ءتاۋىر جۇمىسقا ورنالاسقاننان كەيىن، تۇڭعىش نەمەرەسى ارنايى اتاسى ءۇشىن ۇيلەنۋ تويىن دۇركىرەتىپ تۇرىپ اۋىلدا وتكىزدى. ءبىر ۇل، ەكى قىزدىڭ اكەسى، اتا-اپاسىنىڭ كوز قۋانىشى، اكە-شەشەسىنىڭ ارقاۋى، دوستارىنىڭ ارداقتىسى، وتباسىنىڭ پاناسى، جامان قىلىق، جامان ادەت: اراق، تەمەكى، قۇمار ويىن، تاعىسىن تاعى، جامان ىستەردەن ادا جانتاس وزىندىك ءومىرىن قاتاردان قالماي ءسۇرىپ جاتتى. جۇمىسىندا دارەجەسى وسكەن ول قالا شەتىنەن ارنايى جەر ساتىپ الىپ، سول ءبىر بالا كەزدەگى دوسى ەكەۋىنىڭ ارمانى - جىلقى فەرماسىن اشتى. جىلقىلاردى باپتاپ، الدىن بايگەگە قوسىپ، كىشىگىرىم جۇلدەلى ورىندارعا دا يە بولا باستادى. تۇڭعىشى - بەكبولدى ءتورت جاسىنان اتقا وتىرعىزىپ، جىلقىنىڭ قىر-سىرىن، باپتاۋ ادىستەرىن قۇلاعىنا قۇيا بەردى. التى جاسقا كەلگەندە ۇلى العاش رەت بايگەگە قاتىسىپ، ءۇشىنشى ورىندى مىسە تۇتتى. سەكسەنگە كەلگەن اتاسى شوبەرەسىنە ارنايى سىيعا تارتقان قۇلىنى كەلەر جىلعى بايگەگە ساقاداي ساي دايىن تۇر.
جۇرەك، شىركىن، شىداي ما؟ وزىنە بەرگەن ۋادەسىن بۇزىپ، دوسىن ساعىنعاننان سول كۇننەن كەيىن اۋىلىنا قانشاما رەت بارىپ، قانشاما ادامنان سۇراستىرسا دا، ارىس تۋرالى ءبىر دە ءبىر دەرەك تابا المادى. بەينە جەر جۇتىپ كەتكەندەي. بارلىق ءىسى وڭعارىلىپ، ءبارى جاقسى بولسا دا، جۇرەگىنە بىرنارسە جەتىسپەي تۇراتىن. قانشا ۋاقىت وتسە دە، كەۋدەسىندەگى قۋىستى ەشنارسەمەن تولتىرا المادى.
اۋىل القالىلارىنىڭ ءبىرى اتالارىنا ارناپ بەرگەلى جاتقان استىڭ سوڭى بايگەگە ۇلاساتىنىن ەستىگەن جانتاس تا جەتى جاسقا تولعان بەكبولدى اتاسى سىيلاعان جۇيرىكپەن قوسا اۋىلىنا الىپ كەلدى. اۋىل شەتىندە ءوتىپ جاتقان بايگە قىزا ءتۇستى. جيىرما بەس شارشى شاقىرىم. ون اينالىم. باس بايگە دە قوماقتى. الپىس جۇيرىك قاتىسقان بايگە دالا شاڭىن اسپانعا كوتەردى. قۇددى، الپىس ەمەس، التى ءجۇز سايگۇلىكتىڭ شابىسىنداي. كورەرمەندەردىڭ ايقايى، قيقۋى، قوسشى سوزدەرى شاباندوزداردى ودان ارمەن قىزدىرا ءتۇستى. توعىزىنشى اينالىمعا وتكەن جۇيرىكتەردىڭ الدى بولىپ جانتاستىڭ بەكبولى مەن بىرنەشە جۇيرىكتەر وزا شاۋىپ كەلەدى. ۇلىمەن بىرگە جاياۋ شاپقىلاپ جۇرگەن جانتاس ۇلى جاقىنداسا كورەرمەندەردىڭ الدىنا شىعىپ، كىل جۇيرىكتەر شەڭبەر اينالىپ كەتسە، كورەرمەندەردىڭ ارت جاعىنا قاراي جۇگىرىپ، بەرگى جاقتى شاڭداتىپ بۇل ءجۇر. شاباندوزىمەن بىرگە سانىن قامشىلاپ، تاقىمىن قىسىپ، جانىن قويارعا جەر تاپپاي، تەرگە مالىنىپ، اللادان تىلەۋىن تىلەپ، ىشتەي كۇبىرلەپ، ءبىر بايىز تابا الماعان جانتاستىڭ كەنەت بىرەۋ يىعىنان ۇستاي الدى.
«شاباندوزىڭ مىقتى ەكەن! جۇيرىگىڭدى دە ابدەن باپتاپسىڭ! جارايسىڭ!» - دەگەن الگى بەيتانىس ادامعا تاڭىرقاي قاراعان جانتاس، اڭگىمەگە ۋاقىتىم جوق دەگەندەي، العا قادام اتتاپ كەتتى. ەندى وڭ يىعىنان ءتۇرتىپ قالدى بىرەۋ. جالت قاراسا، ەشكىم جوق. سول جاعىنا قاراي قالسا، الگى ادام تۇر. بۇل ادامنىڭ كوزدەرى جانە جاڭاعى ادەتى سونداي تانىس. كىم بۇلاي ىستەۋشى ەدى؟ ەسىنە تۇسەر ەمەس. ونىنشى اينالىمعا وتكەن اتتاردىڭ ءۇشىنشىسى بولىپ بەكبولدىڭ جۇيرىگى كەلەدى. بار تىلەۋىن، بار ىنتاسىن، بار قالاۋىن قولىنا جيىپ، جۇدىرىعىنا ءتۇيىپ، قوس جانارىمەن بەكبول مىنگەن جۇيرىكتى قامشىلاپ تۇرعان جانتاستىڭ قۇلاعىنا بىرەۋ: «ارمان تاقتاسىنداعى ارمانىمىزدى ورىندايتىنىڭا سەنگەنمىن...» -دەدى. ءبىر ورىندا سىلەيىن قاتىپ قالعان جانتاستىڭ كوز الدىندا شاباندوز ۇلى وزا شاۋىپ، مارە سىزىعىنان ءبىرىنشى بولىپ ءوتتى!
باعانادان بەرگى شاپقىلاۋ، جۇگىرۋدەن قالجىراعان جانتاس جەرگە وتىرا كەتتى دە، سول بويدا شالقالاپ جاتا قالدى. بايگەدە ۇلى ەمەس، ءوزى جاياۋ قاتىسقانداي ال-دارمەنى قالماي، مالمانداي تەر بولعان دەنەسىن ءوز «جونىنە جىبەردى». باس جۇلدە يەگەرىن قۇتتىقتاپ سوعىلىپ جاتقان دۋ قول شاپالاقتار، ايقايلاپ، ءماز بولىپ جاتقان ەل، قۇتتىقتاۋعا شاباندوزدارعا قاراي اعىلعان جۇرت. ءبارىن ەستىپ، سەزىپ جاتسا دا، قوزعالۋعا ءالى جوق ول ءبىر كوزىن سىعىرايتا اسپانعا قارادى. كوك تاقتا سول قالىپتا.
«مەنىڭ ۇلىم، جۇيرىگىممەن كەلەر جىلعى بايگەگە قاتىسادى. سول كەزدە جاقسىلاپ دايىندال. جەڭىلىپ قالما. ال، بۇگىنگى جەڭىس سەنىكى! قۇتتىقتايمىن!» - دەپ اياقتارىن لاقتىرا، قولدارىن باسىنا جاستانا جانىنا جاتا كەتكەن جاننىڭ ىشىنەن جانتاس شىنتاعىمەن سالىپ قالدى. «ونى سول كەزدە كورەرمىز. كىم وزىپ، كىم قالار. ال، ءقازىر، توسەك-جوتامىزعا كىم بۇرىن جەتەر ەكەن» - دەپ، ورنىنا اتىپ تۇرىپ سول ماڭداعى بۇرىنعى توسەك-جوتالارىنا قاراي زىرقىراي جونەلگەن جانتاستىڭ ارتىنان «وي، اكەڭنىڭ» دەپ كۇلىپ، اتىپ تۇرعان ارىس تا جۇگىرە جونەلدى. ءبىراز جاسقا كەلىپ، ەت جيناپ، قيمىلى ازايعان ورتا جاستاعى ەكەۋ بالا كەزدەگىدەي قۇستاي ۇشپاسا دا، قالماۋدىڭ امالىمەن جارىسىپ كەلەدى، ايتەۋىر.
كەۋدەسىندەگى قۋىس شاتتىققا تولىپ، ءتورت دۇنيەسى تۇگەل بولعانداي كۇي كەشىپ، ءوزىن ەڭ باقىتتى ادام سەزىنىپ، اللاسىنا العىسىن ايتىپ، ءارى ءبىرىنشى جەتەمىن دەگەن ماقساتپەن وزىپ كەلە جاتقان جانتاستىڭ كوزىنەن قۋانىشتىڭ جاسى تامدى...
ماقپال سەمباي
