جۇمابەك تاشەنوۆ - ۇلتاراقتاي جەر ءۇشىن جانىن پيدا ەتۋگە دايار بولعان تۇلعا

/uploads/thumbnail/20190511014820595_small.png

قازاق ەلىنىڭ تۇتاستىعىن ءارى جارقىن بولاشاعىن ويلاعان جاناشىر ازاماتتار تاريح بەتتەرىنەن ورىن العان. ولاردىڭ ارمانى مەن مۇددەسى – تۋعان حالقىنىڭ تەڭدىك جولىنداعى كۇرەسىمەن ساباقتاس. مىنە، سونداي تۇلعالاردىڭ قاتارىندا تاشەنيەۆ جۇمابەك احمەتۇلىن ايتۋعا بولادى. ول – 1915 جىلى اقمولا وبلىسى، ارشالى اۋدانى، تاناگۇل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى. قايراتكەر اقمولا قۇرىلىس تەحنيكۋمىن (1932)، كوكپ وك جانىنداعى جوعارى پارتيا مەكتەبىن (1955) بىتىرگەن.

جۇمابەك احمەت ۇلىنىڭ ەڭبەك جولى 1934-1939 جىلدارى بەينەتقور اۋدانى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىنەن باستالادى. ودان كەيىن اۋدان جەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1939-1943 جىلدارى اقمولا وبلىسى جەر ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، 1944-1947 جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى پارتيا كوميتەتى حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى، مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1947-1948 جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ءتوراعاسى (1948-1952)، 1952-1955 جىلدارى اقتوبە وبلىسى پارتيا كوميتەتىنىڭ 1-حاتشىسى، 1955-1960 جىلدارى قازاق كسر-ى جوعارعى كەڭەسى ءتورالقاسىنىڭ ءتوراعاسى، 1960-1961 جىلدارى قازاق كسر-ى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى، 1961-1975 جىلدارى شىمكەنت وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندە "قاراكول" عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق تالداۋ-ەسەپتەۋ ورتالىعىندا قىزمەت اتقارعان.

مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ىرگەتاسى – ونىڭ رامىزدەرى، ءتىلى، ءدىلى جانە شەكاراسى بولسا، مۇنداي قاسيەتتى مۇرانى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋدا جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ الار ورنى ەرەكشە. تانىمال تۇلعانىڭ وتكىر مىنەزى مەن قايتپاس قايسارلىعى كەز كەزگەن ۇلت جاناشىرىنا ۇلگى بولارى انىق. ول رەسپۋبليكانىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني دامۋىنا باسشىلىق جاساعان جىلدارى قازاق مەملەكەتىنىڭ اۋماق تۇتاستىعىنىڭ ساقتالۋىنا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. ماڭعىستاۋدى تۇرىكمەنستانعا قوسۋ جونىندەگى ۇسىنىستارعا تويتارىس بەردى.

تىڭ ولكەسىنە بىرىكتىرىلگەن سولتۇستىك وبلىستاردى رەسەيگە، وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ماقتا ەگەتىن اۋداندارىن وزبەكستانعا بەرۋگە قارسى شىقتى. قازاقستان جەرىندە يادرولىق جارىلىستار جاساۋعا قارسىلىق ءبىلدىردى. شىعارماشىلىق وداقتار وكىلدەرىنە ۇي-پاتەر بەرگەندىگى ءۇشىن الماتىنىڭ ورتاسىندا "قازاق اۋىلىن" قۇردى دەپ ايىپتالدى. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىن جابىلۋدان، "سوسياليستىك قازاقستان" گازەتىن "كازپراۆدانىڭ" اۋدارماسى ەتىپ شىعارىلۋ قاۋپىنەن قورعاپ قالدى.

تاپجىلماي ەڭبەك ەتۋدىڭ ارقاسىندا ول حالقىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى. قايراتكەردىڭ قوعاممەن بايلانىسى كۇننەن كۇنگە جاقسارا ءتۇستى. تىڭ يگەرۋ كەزىندە كوكشەتاۋ وبلىسىندا سوۆحوز ديرەكتورى بولعان ف.مورگۋن 1957 جىلى سوۆحوز تۇرعىندارى جەر استىندا تۇششى سۋ بولسا دا قاجەتتى قۇرالدىڭ بولماعاندىعىنان 20 شاقىرىم جەردەن سۋدى تاسىپ ءىشىپ قينالىپ جاتقاندا ج.تاشەنوۆ كەلىپ ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ارمەنيادان سكۆاجينا ارقىلى سۋ تارتاتىن كومپرەسسور العىزىپ، سۋ ماسەلەسىن شەشىپ بەرگەنىن ريزالىقپەن جازادى.

ج.تاشەنوۆ شىمكەنت وبلىسىندا اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى كەزىندە، كۇزدە تۇركىستان ايماعىنىڭ ماقتاشىلارى ماقتا تازارتۋ زاۋىتىندا سۋ ماقتانى كەپتىرۋگە وتىن تابا الماي قينالىپ جاتقاندا سول اۋدانعا ۋاكىل بولىپ بارعان ج.تاشەنوۆ قاراعاندى وبلىسىنىڭ باسشىلىعىمەن حابارلاسىپ، قاجەتتى 1،5 مىڭ توننا كومىردى جەتكىزدىرىپ بەرەدى. سونىڭ ارقاسىندا اۋدان ماقتا دايىنداۋ جوسپارىن 102،7 پايىز ورىندايدى.

سونىمەن قاتار، جۇمابەك احمەت ۇلى تۇركىستانداعى ق.ا.ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ جانىندا توپىراقپەن كومىلىپ جاتقان شىعىس مونشاسىن قالپىنا كەلتىرىپ، ىسكە جاراتۋدى جۇزەگە اسىرادى. كەزىندە ج.تاشەنوۆتىڭ ىسكەرلىگىن، قابىلەتىن شىمكەنت وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ۆ.ا.ليۆەنسوۆتىڭ ءوزى مويىنداۋعا ءماجبۇر بولعان.

ول 1964 جىلى ماسكەۋدىڭ وكىلى قاتىسىپ وتىرعان قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىندەگى ماجىلىستە: "ن.س.حرۋششيەۆ ج.تاشەنوۆتىڭ نامىسىنا ءتيىپ، قىزمەتىنەن تومەندەتىپ بىزگە وبلاتكوم ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەتىپ جىبەرسە دە، ول ءوزىنىڭ تاڭعاجايىپ قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا وڭتۇستىك قازاقستانداعى ەڭ قۇرمەتتى ادام بولىپ وتىر"،- دەپ مالىمدەگەن. 

ش. توقمۋرزين جەرگىلىكتى "بۇقپا" گازەتىندەگى "ج. تاشەنوۆ تاعىلىمى" ماقالاسىندا: "تۋعان ەلىنىڭ مارتەبەسى، تۇتاستىعى ءۇشىن ارىستانشا ارپالىسقان، باسىن بايگەگە تىككەن ەسىل ەردى قالايشا ۇمىت قالدىرۋعا بولادى. جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ جارقىن ءجۇزى، ويلى كەسكىنى، كەمەڭگەر كەلبەتى سوم ەسكەرتكىش بولىپ، جەر شوقتىعى كوكشەتاۋدىڭ ءبىر بيگىندەي، مەنمۇندالاپ تۇرسا، ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاققا باعا جەتپەس، ونەگە بولارى داۋسىز. بۇل ەلدىگىمىز بەن ەرلىگىمىزدى تانىتاتىن يگى ءىس. مەن بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ەت جۇرەگىممەن تۇيسىنە وتىرىپ جەرلەستەرىمدى وسىنداي يگىلىكتى ءىستى باستاۋعا شاقىرامىن. زامانىندا قازاق دالاسىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن قورعاپ قالعان ج.تاشەنيەۆتىڭ ارۋاعى رازى بولسىن دەسەك، بارشامىز بىرلەسە وتىرىپ، ءبىر ەسكەرتكىش قويۋعا مىندەتتىمىز"، - دەگەن ەكەن.

راسىمەن دە، جۇمابەكتەي قايراتكەرگە كوشە اتىن بەرسە دە، ەسكەرتكىش ورناتسا دا جاراسىمدى بولارى ءسوزسىز. بەلگىلى اقىن نەسىپبەك ايت ۇلى:

"باستايدى اقيقاتقا جۇرت اڭىزى،

وشپەيدى وزا شاپقان تۇلپار ءىزى.

تايقىماي ار جولىنان جۇمابەكتەي،

ۇلتىنا ادال بولۋ – ۇل پارىزى!"، - دەپ جىرلاعانداي، ۇلتىنا سۇيەۋ بولار نامىستى قازاق بالاسى جۇمابەك احمەت ۇلى سەكىلدى ەشكىمگە دەس بەرمەيتىن قايراتتى تۇلعا بولعانى دۇرىس-اق.

قاتىستى ماقالالار