داۋا

ىزالى - جۇرەك، دولى - قول،
ۋلى - سيا، اششى – ءتىل!..
اباي

الاستاسىن،
پاتشا - تاعىن، بي - ءتورىن!
الاستاسىن،
باي-بايشىكەش قي-كوڭىن!
اداسپاسىن،
ارتىنداعى ازعان ەل،
تالاسپاسىن،
يلەمەسىن، ءيت-ولىم!
سۇيرەمەسىن، سۋ اياعى – قۇردىمعا،
مەن - زاماننىڭ سۇرقى كەتكەن سيقى ەدىم.
ءبارىن، ءبارىن ەمدەۋ كەرەك…
بۇل كۇندە -
ادام – اۋرۋ،
قوعام – سىرقات، جۇيكە-جۇن!

وكپە، رەنىش، ىزا مەنەن كەك قايناپ،
ەكى قازاق بىر-بىرىنە شەكتى ايبات.
قىراندارىم قارعادايىن قارقىلداپ،
كۇننىڭ كوزىن بۇلتپەن بىرگە بوق بايلاپ،
كوپ كەلەدى،
كوك تۇماننىڭ ىشىندە
قولدارىندا قانى قىزىل كوك بايراق!

سىرقات-قوعام،
ساي-سۇيەگى سىرقىراپ،
جۇرەك مۇزداپ،
جۇلىن-جۇيكە شىرقىراپ.
ىڭىرسيدى،
سابىر، ءتوزىم، تاعاتى
وز-وزىنە - ەلى-بوتەن، جۇرتى-جات.
ارمان-قۇسىم جەردەن اۋىر ۇشتى - ول دا،
شەڭگەلى-قان،
بالاق ءجۇنى بۇرقىراپ!

بايتاق جاتقان بەتەگەلى بەل باردا،
بەكتى اڭساعان بەرەكەلى ەل باردا،
تەكتى كانى،
تەمىرقازىق بولارداي؟
كەتتى ءبارى،
ەز بەن ەرىپ ەنجارعا.
شاراسىزعا داۋا بار ما، ەم بار ما؟
سەن بۇلارعا ناعىل دەيسىڭ، ەندى، اللا!

كوڭىلىمنىڭ نۋى-شەكەر، سۋى-بال.
كىرلەپ كەتكەن جۇرەگىڭ بە، جۋىپ ال!
بۇل قوعامنىڭ ءمۇڭى-تاتتى،
ءتىلى-اششى -
تاق تۇگىلى، تاس-كوتەندى قۋىرار.
اقيقات پەن شىندىقتىڭ دا ءۇنى اششى.
…جەردەن ءمادى، شىعار كۇن دە تۋىلار،
شەگىرتكەدەي شەتتە جۇرگەن…
قۇرىلداپ،
قىزىلقولتىق باقانىڭ دا ۋى بار!

…الداۋ باردا – داۋا دا جوق، ەم دە جوق.
سەنىم ەدى -
سەندەگى مەن مەندەگى وت!
ال، نە بولدى؟
بىقسىپ جاتىر دۇنيە،
قارىز-قۇرىز..،
قۇنسىز..،
ارام تەڭگە بوپ.
بايلىعىڭدى يت سۇيرەدى كەرمەلەپ،
ەرتەڭىنە قارايدى ەندى ەل نە دەپ؟
…زور قوعامىم – قور بولعانىم،
قايتەيىن،
ءبىر تۇنەپ شىق،
ءارۋاق قونعان جەرگە كەپ!..

سايتان سارىپ ساناسىنا جىن قۇسقان،
قازاعىمدى سۇيەم! – دەيدى، ءبىر مىستان…
ازابىن دا قوسا ءسۇي – دەپ، ايتىپ ەم،
مەن - قۇسپىن – دەپ ۇشىپ كەتتى كۇن قۇشقان!
كۇن قۇشا ما، كوككە ۇشا ما، بىلمەدىم.
قىرىقپىشاقتىڭ قىرىندا ءجۇر قىرىلىسقان.
…ءتىسى سىڭعىر!
ءتىسى سىندى ءوزىنىڭ
نەگە، نەگە تاۋسىلمايدى، بۇل - مىستان؟!
                                 (باقىت بەدەلحان ۇلى)

                                تالداۋ

      باقىت بەدەلحاننىڭ “داۋا” ولەڭى تەرەڭ ساتيرالىق مازمۇنعا قۇرىلعان، رۋحاني-الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى قوزعايتىن ليريكالىق-فيلوسوفيالىق كوركەم تۋىندى. تۋىندىدا اقىننىڭ قوعامداعى قۇلدىراۋ، ادامگەرشىلىك داعدارىسى مەن ۇلتتىق بولمىستىڭ توزۋى سىندى وزەكتى ماسەلەلەرگە دەگەن جان ايقايى كورىنىس تاۋىپ، ولەڭ ءسوز ونەرىمەن ادەمى ورىلگەن.

              ولەڭ تاقىرىبى مەن يدەياسى

      ولەڭنىڭ باستى تاقىرىبى – قوعامنىڭ رۋحاني ازعىنداۋى، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ جويىلۋى جانە ونى ەمدەۋدىڭ قاجەتتىلىگى. اقىن قازىرگى زاماننىڭ بەينەسىن «ادام – اۋرۋ، قوعام – سىرقات» دەپ سيپاتتاپ، وسى دەرتتىڭ تامىرىنا ۇڭىلەدى. تامىرىنان اۋىرعان اعاشتى بۇتاعىنان ەمدەپ جازۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتىپ، ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشۋدىڭ جولىن ۇسىنادى. ولەڭنىڭ يدەياسى – رۋحاني ساۋىقتىرۋ مەن ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا ورالۋعا شاقىرۋ. اقىن قوعامداعى ادىلەتسىزدىككە، الاۋىزدىققا، ەنجارلىققا، الداۋ مەن ارامدىققا نارازىلىق بىلدىرەدى. سونىمەن بىرگە، اقيقات پەن شىندىقتىڭ قايتا جاندانارىنا دەگەن ءۇمىت ساۋلەسى دە بايقالادى.

       ولەڭنىڭ مازمۇنى مەن قۇرىلىمى

     ولەڭ بىرنەشە مازمۇندىق بولىكتەردەن تۇرادى:
     1. قوعامنىڭ رۋحاني دەرتىن سيپاتتاۋ:
اقىن زاماندى بەينەلەپ، ادامزاتتىڭ اداسۋىن «سىرقات» مەتافوراسىمەن جەتكىزەدى. «ادام – اۋرۋ، قوعام – سىرقات، جۇيكە – ءجۇن!» دەگەن جولدار قوعامنىڭ كۇردەلى جاعدايىن قىسقا ءارى نۇسقا سۋرەتتەيدى.
      2. ۇلتتىق بولمىس پەن قۇندىلىقتار:
اقىن قازاق حالقىنىڭ ىشكى الاۋىزدىعىن، بىرىگە الماۋىن شەنەپ:
«ەكى قازاق بىر-بىرىنە شەكتى ايبات» دەپ ۇلتتىق بىرلىك پەن ىنتىماقتىڭ جوقتىعىن اششى سىنمەن اشىپ كورسەتەدى.
      3. تاريحي-رۋحاني قۇندىلىقتاردى جوقتاۋ:
«تەكتى كانى، تەمىرقازىق بولارداي؟» دەپ ۇلتتىق رۋحاني كوشباسشىلىقتىڭ جوعالۋىنا وكىنىش بىلدىرەدى.
     4. ءۇمىت پەن شاراسىزدىق:
«جەردەن ءمادى، شىعار كۇن دە تۋىلار» دەگەن جولدار اقيقات پەن ادىلدىكتىڭ قايتا ورنار ساتىنە دەگەن سەنىمىن بىلدىرەدى. ءبىراق قوعامنىڭ اۋىر جاعدايىنا بايلانىستى شاراسىزدىق باسىم ەكەنىن دە جاسىرمايدى.

      ولەڭنىڭ كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى

      1. مەتافورالار مەن سيمۆولدار:
اۋرۋ مەن ەمدەۋ مەتافورالارى قوعامداعى دەرتتىڭ تەرەڭدىگىن اشىپ كورسەتەدى.
مىسالى: «ادام – اۋرۋ، قوعام – سىرقات، جۇيكە – ءجۇن!»
      2. انتيتەزا مەن قاراما-قايشىلىق:
جاقسىلىق پەن جاماندىقتى، ءۇمىت پەن ۇمىتسىزدىكتى قاراما-قارسى قويۋ ارقىلى دراماتيزم كۇشەيتىلگەن.
«ارمان-قۇسىم جەردەن اۋىر ۇشتى – ول دا،
شەڭگەلى-قان، بالاق ءجۇنى بۇرقىراپ!»
     3. افوريزمدەر:
اقىن ولەڭىندە دانالىققا تولى ويلى جولدار كەزدەسەدى.
مىسالى: «الداۋ باردا – داۋا دا جوق، ەم دە جوق.»
     4. تاريحي جانە ميفولوگيالىق بەينەلەر:
  «ءمادى» – ادىلدىك پەن اقيقاتتىڭ سيمۆولى، ال «مىستان» – قوعامداعى ازعىندىق پەن تەرىس قىلىقتاردىڭ جيىنتىق بەينەسى.
       5. ءتىلدىڭ وتكىرلىگى
ولەڭدە اششى شىندىقتى اشىپ ايتاتىن وتكىر جولدار كوپ:
«سايتان سارىپ ساناسىنا جىن قۇسقان،
قازاعىمدى سۇيەم! – دەيدى ءبىر مىستان…»
     باقىت بەدەلحاننىڭ «داۋا» ولەڭى – قوعامنىڭ رۋحاني كۇيىن تەرەڭ اشىپ كورسەتەتىن وتكىر تۋىندى. اقىننىڭ ءاربىر جولىنان ۇلتتىق بولمىسقا دەگەن جاناشىرلىق پەن مۇڭ بايقالادى. قوعامدى ەمدەۋ ءۇشىن ونىڭ دەرتىن اشىپ كورسەتۋ – باستى قادام دەپ بىلەدى. اقىن وسى مىندەتتى جوعارى دەڭگەيدە ورىنداعان. ولەڭنىڭ كوركەمدىك قۋاتى، مەتافورالىق تەرەڭدىگى جانە الەۋمەتتىك ۇندەۋى ونى زاماناۋي قازاق پوەزياسىنىڭ جارقىن ۇلگىسىنە اينالدىرادى.

   ەتنوگراف-جازۋشى، ادەبيەتتانۋشى، سىنشى:
          بولات بوپاي ۇلى