Belgili saıasatker, qoǵam qaıratkeri, Tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor Zardyhan Qınaıatuly 23 qarashada 77 jasqa qaraǵan shaǵynda ómirden ozǵan edi.
«Biz qazaq edik, Kók týy jelbiregen, Júregi eljiregen. Kók bóri urpaǵy edik, Kózderi móldiregen. Biz qazaq edik Keýdege jalyn bergen, Ul-qyzǵa tálim bergen. Shynynda bizder edik, Ary úshin janyn bergen. Biz qazaq edik Árqashan ultym degen, Otanym, jurtym degen»- ata-babalardan qalǵan búginde óship bara jatqan osy túsinik-oıdy qaıta oraltqan tarıhı eńbekterin, shyǵarmalaryn ómirge ákelgen ǵulama ǴALYM edi. Zardyhan Qınaıatuly keńes dáýirinde jalǵandyqqa toly burmalanyp, tek maqtaýmen tapsyryspen jazylǵan tarıhı oqıǵalardyń aqıqatyn ashyp, olardy shynaıy arnasyna burǵan tarıhshy ǵalymdardyń biri, ári biregeıi, qazaqtyń mańdaıyna bitken bir-týar ultjandy azamaty boldy.
Zardyhan aǵa sekildi tarıhty sheteldik derekterge súıenip shynaıy, tereń jazatyn tarıhshy ǵalym kemde-kem boldy. Aǵamyzdyń ZARDYHAN dep atalatyn óz esimi sekildi, onyń tarıhshy ǵalym retindegi júrgen joly, jazǵan eńbekteri de dara qaıtalanbaıdy.
Ol ult –Otan tarıhyn jazýda orystarǵa táýeldi bolyp olardyń pikirin shyndyqqa balap soǵan senip kelgen, quldyq sana konsepsıasyn buzdy, qazaq tarıhyna jańa samal lep ákelip, sanaǵa sańylaý engizip ultymyzdyń ótken shynaıy-tyń tarıhyn ákelip ǵylymı aınalymǵa engizip onyń tórinen oıyp oryn aldy. Ol bılikke emes, Mustafa Shoqaı atasyndaı ultyna qyzmet ettip ketti. Keıbir tarıhshylar sekildi tapsyryspen maqala, kitap jazǵan joq. Zardyhan aǵamyzdyń jazǵan eńbekterin respýblıka tarıhshylary, muqym qazaq halqy moıyndady.
Onyń óz metodologıasy bultartpaıtyn aıǵaq derekterge súıengen qaǵıdasy boldy, ol odan taımady. Qısyq kóshemen túzý júre bildi.
Aǵamyz: «...Men qazaqtyń jastaryna senemin. Men qazaqtyń kárilerine senbeımin. Tipti ózime de. Nege deseńiz, bólek psıhologıada tárbıelengen adamnyń sana-sezimin keńestik ıdeologıa ábden bılep alǵan. Kárilerdiń ulttyq máselelerge mán bergisi kelmeıtini sondyqtan» -dep aqıqatty atap aıtqan ǵalym..
Jaǵympazdyqpen satyp alyp, elge kúlki bolatyn Akademık degen ataǵy bar tarıhshy-akedmıkterdiń 10-nyń, olar daıyndap qorǵatqan 20 shaqty ǵylym doktorlarynyń eńbekterin qosqanda Zardyhan Qınaıatulynyń qazaq tarıhyna sińirgen eńbegine jetpeıdi», – deıdi tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor Esenǵazy Qýandyq.
Oqyrmannyń esine sala keteıik, Qınaıatuly Mońǵolıa eline óte syıly tulǵalardyń biri boldy. Ǵalym Mońǵolıada dúnıege kelgen. Mońǵolıa memlekettik ýnıversıtetin, Máskeý qoǵamdyq ǵylymdar akademıasyn bitirgen. 1975 – 87 jyldary Mońǵolıa kásipodaǵy ortalyq komıtetiniń hatshysy, 1990 – 92 jyldary Mońǵolıa úkimeti basshysynyń orynbasary jáne Mońǵolıa Parlamenti tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. Mońǵolıa premer-mınıstriniń orynbasary qyzmetin atqarǵan ol sol jyldary osy eldiń jańa Ata zańyn jasaýshylardyń biri bolyp qyzmet etken. Elge kelgen soń uzaq jyl Á.Marǵulan atyndaǵy tarıh ınstıtýtynda ǵylymı jumyspen aınalysyp keldi.
Mońǵolıanyń jańa Konstıtýsıasyn jáne sol elde júrgizilgen saıası-ekonomıkalyq reformalardyń quqyqtyq negizin jasaýshylardyń biri. 1994 jyly Qazaqstanǵa qonys aýdarǵan edi. Ǵylymı-zertteý eńbekteri ulttaný jáne ultaralyq qatynastar máselesine arnalǵan.
