Janarmaı tapshylyǵy qazaqstandyqtardy ábigerge túsirdi. Buǵan deıin janarmaı baǵasy qymbattady. Elde mundaı jaǵdaı qashanǵa deıin jalǵasýy múmkin? Janarmaı tapshylyǵynyń sebep saldary men Qazaqstan boıynsha janarmaı baǵasy qaı óńirlerde erekshe qymbattap jatyr? Qamshy.kz aqparat agenttigi jýrnalısi osy jáne ózge de suraqtardyń jaýabyn izdep kórdi.
Janarmaı nege tapshy?
Ekonomıs Maqsat Seralynyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy munaı óndiretin zaýyttardyń bir aıǵa kúrdeli jóndeýden ótý úshin jabylýy janarmaı tapshylyǵyn týyndatyp otyr.
«Qazaqstanda munaı óńdeıtin 3 zaýyt bar. Olar Pavlodar, Shymkent jáne Atyraýda ornalasqan. Zań boıynsha zaýytqa bir jylda bir márte kúrdeli jóndeý jumystary júrgiziledi. Qazir Pavlodardaǵy zaýyt bir aıǵa jabyldy. Shymkenttegi munaı óńdeý zaýyty jumys istep jatyr. Biraq naryqtyń qajettiligin tolyq qamtamasyz ete almaı otyr. Sondyqtan janarmaıdy Reseıden alyp keledi» deıdi ekonomıs.
Osy rette Qazaqstan qajetti munaıdyń 70%-n ózi óndiredi de, qalǵan 30%-y Reseıden eksporttalatynyn aıta ketken jón. Al janarmaı Reseıden ákelinetin bolǵandyqtan oǵan ýaqyt qajet ekenin eskerý kerek. Maqsat Seraly bul tusta munaı shetelden jetkiziletin bolǵandyqtan ol biraz ýaqyt alatynyn basa aıtyp ótti.
«Shetelden eksporttalatyn shıkizattyń logıstıkalyq shyǵyny jáne tasymaldaý ýaqyty bar. Máselen, 90 myń tonna janarmaıǵa tapsyrys berilse, ol úlken barreldi janarmaı bolǵandyqtan ony elge jetkizýdiń ózindik tásilderi bolady. Tapsyrys Qazaqstanǵa jetkenshe biraz ýaqyt ketedi. Sondyqtan janarmaı tapshylyǵy sekildi másele týyndap otyr. Ol jetkenshe janarmaı satatyn ortalyqtardaǵy janarmaı kólemi bitip qalýy múmkin».
Qazaqstandaǵy munaı óńdeý zaýyttarynyń bir jylda bir ret jóndeý jumystaryna oraı jabylatynyn eskersek, janarmaı tapshylyǵy bir jylda bir márte bolyp turady. Desek te, atalmysh máseleni boldyrmaý úshin aldyn-ala qamdanǵan abzal. Mundaı jaǵdaıda qazirgideı másele týyndamas edi.
«Munaı tapsyrýshylardyń úlken qateligi - Qazaqstannyń munaı óńdeý zaýyttarynyń birtindep jóndeý jumystary úshin jabylatynyn bile tura aldyn ala tapsyrys bermeýi. Eger janarmaıdy belgili kólemde alyp qoısa másele dál bylaı ýshyqpaýshy edi. Árıne ony saqtaıtyn qoıma joq bolýy múmkin. Biraq onyń barlyǵy sheshiletin másele» deıdi sarapshy.
Maqsat Seraly janarmaı tapshylyǵyn boldyrmaý úshin aldyn ala tapsyrys berýmen qatar, tórtinshi munaı óńdeý zaýytyn salý qajet ekenin jetkizdi. Sonymen qatar, Atyraýdaǵy zaýytqa jańa qurylǵylar ornatylǵanyn jáne ony qalǵan eki zaýytqa da qoısa janarmaıǵa qatysty biraz másele sheshilýi múmkin ekenin aıtady. Sebebi janarmaıdy tek kólikke ǵana emes basqa da maqsat úshin paıdalanady.
Qazaqstannyń qaı óńirlerinde janarmaı baǵasy erekshe qymbattap jatyr?
Qazaqstanda janarmaı baǵasy 9 aıdyń ishinde 8,7%-ǵa qymbattady. Bul 2015-2016 jyldardaǵy kórsetkishpen salystyrǵanda óte kóp. Tarqatyp aıtar bolsaq, 2016 jylmen salystyrǵanda 1,5%-ǵa, 2015 jylmen salystyrǵanda 4,5% -ǵa qymbattady.
Ásirese AI-92 janarmaıy aǵymdaǵy jyly 9,4%-ǵa ósti. Kólik júrgizýshileriniń kóp tutynatyn AI-92 janarmaıynyń 1 lıtri 150-155 teńgege qymbattady. Dál osyndaı jaǵdaı 2014 jyly bolǵan edi. Ol ýaqytta janarmaı baǵasy 9 aıdyń ishinde birden 11,4%-ǵa qymbattaǵan.
Osy jyly munaıly BQO-da janarmaı baǵasy birden qymbattaǵan. Máselen, 2016 jyldyń qyrkúıek aıymen salystyrǵanda janarmaı 10,6%-ǵa qymbattaǵan. Al ótken jyly bul kórsetkish 0,9%-dy quraǵan edi.
SQO men SHQO-da da janarmaı baǵasy qymbattaǵan. Soltústikte - 9,8%-ǵa, al Shyǵysta - 9,7%-ǵa, Qaraǵandyda - 9,6% ósti.
Atalǵan óńirlermen salystyrǵada Astana men Almatyda janarmaı baǵasy arzanyraq. Elordada 8,7%-ǵa al Almatyda 8,5%-ǵa qymbattady.
Qazaqstan boıynsha janarmaı baǵasynyń joǵary qarqynmen ósýi Qostanaıda ǵana bilinbedi. Ondaǵy kórsetkish - 6%.
Ásem Álmuhanbet
