Bir otbasy bar – tek qana qyz bala dúnıege keletin, endi bir otbasynda tek qana aǵaıyndylar ósip jatyr. Taǵy bir otbasylar bar – uldy da, qyzdy da tárbıelep otyr. Álgi qyzdary kóp otbasylar ul balany armandaıdy, al uly kópteri qyzdy bolǵysy keledi. Munyń túrli amaldaryn qarastyryp, aýrýhana-emhanalarda tabanyn tozdyratyn erli-zaıyptylar qanshama... Biri arnaıy kestege súıenedi, endi bir juptar ovýlásıa kúnderin baqylaıdy. Ózgesi bárin bir Allaǵa tapsyryp, barǵa shúkirshilik etedi. Alaıda osy taqyryp aıasynda túri ǵalymdar zertteýler júrgizip kórdi. Zertteýlerge sáıkes, bári qarapaıym, uldy ne qyzdy bolý – tek ózińizge baılanysty.

London ekonomıkalyq jáne saıası ǵylym mektebiniń doktory Satoshı Kanazava qandaı erkekten tek qana ul týatynyn anyqtap kóripti. Onyń zertteýine sáıkes, dóreki, qatal, bar ashýyn áıelinen alatyn, qabaǵynan qar jaýyp turatyn er adamdarda kóbine ul bala bolady eken. Tipti, agressıvtilik urpaq damýynyń birden bir kepili ekenin ǵylymda da dáleldengen deıdi. Al dene bitimi kelisken, qatty aryq ta, asa tolyq ta emes áıelder qyz bala týýǵa beıim keledi-mys.

Zertteý prosesinde Kanazava amerıkalyq jáne aǵylshyn otbasylarynyń statısıkasyna kóńil bóldi. Nátıjesinde, kúıeýi jıi soqqyǵa jyǵatyn áıelder tek ul bosanǵan.

Ǵalym muny naqty derek dep eseptemeıdi, alaıda agressıvtiliktiń er adamǵa aıryqsha áser etetinin atap ótti. Er adam ashýlanshaq bolsa, er adamdardaǵy Y-hromosomasyn tasıtyn spermatozoıdy kúshtirek bolady.

Bul amerıkalyq ǵalymnyń topshylaýy.

Al qytaılyq ǵalymdar dúnıege qyz balanyń ne ul balanyń dúnıege kelýin erkektiń salmaǵymen baılanystyrdy. Zertteýshilerdiń boljamynsha, artyq salmaqtan aryla almaı júrgen er adamdardan kóbine ul dúnıege keledi-mis.

Jalpy Qytaı ǵalymdary qyzdy nemese uldy bolýdyń negizinde túrli faktorlar jatqanyn da jasyrmady. Kúızelisten bastap, jaı ǵana tańqalý áreketteri erli-zaıyptylardyń urpaq órbitýine tikeleı áser etedi.

Ǵalymdar zertteý barysynda bedeýlikpen kúresip júrgen 8500 jupty baqylady. Anyqtalǵandaı, artyq salmaǵy bar tolyq er adamdardyń bárinde derlik ul bala dúnıege kelgen.

Amerıkadaǵy Oksford ýnıversıtetiniń ǵalymdary da erekshe zertteý jasap kórdi. Otbasynda tek qyz balanyń bolýyn áıel adammen baılanystyrdy. Zertteý nátıjesinde, úıinde ne jumysynda kúızeliske jıi ushyraıtyn áıel adamnyń otbasynda kóbine qyz dúnıe esigin ashady.

Muny anyqtarda, ǵalymdar 2001 jyly 11 qyrkúıekte Nú-Iork qalasynda oryn alǵan terakt ýaqytyn baqylap kórdi. Nátıjesinde, qalada ul balanyń ósimi tym sırep ketkenge uqsaıdy. Buǵan qosa, 1991 jyldardaǵy Berlın qabyrǵasyndaǵy ekonomıkalyq haos kezeńinde de dúnıege tek qyz balalar kelgen eken.

Túıin, áıel adamnyń mıy tynym tappaıdy, ol tek óz jaǵdaıyn ǵana emes, memlekettegi ne álemdegi ózgeristerdi de ýaıymdap, oı eleginen ótkizip júredi.

Buǵan qosa Oksford ýnıversıtetiniń qyzmetkerleri zertteýge Ulybrıtanıadaǵy júktilikti josparlap júrgen 338 áıelge kúndelik bastaýǵa tapsyrma berdi. Onda áıelder ár kúnindegi áreketteri, qadamdary, sheshimderi, solardan alǵan sezimderi jaıly jazýy tıis. Tipti kúıeýimen bolǵan ár áńgime, ár áreket mańyzdy edi.

Kúızelis gormonynyń, ıaǵnı kortızoldyń deńgeıi júktilikke birneshe apta qalǵanda zertteldi.

Nátıjesinde dúnıege kelgen sábılerdiń 58-i ul bala bolsa, 72-si qyz bolǵan. Dúnıege qyz ákelgen áıelderdiń kortızol deńgeıi tym joǵary bolǵan. Al statısıkaǵa sáıkes, Ulybrıtanıada ár 100 qyzǵa 105 erkekten keledi eken.

Bul zertteýlerden buryn, Sheffıld ýnıversıtetiniń doktory Allan Peısı de júktilikke kúızelistiń tikeleı áseri týraly zerttegen. Peısıdiń boljamynsha, kúızelis áıeldiń júkti bolýyna kedergi jasaıtyn qubylys.

Ataqty reseılik psıholog Tatána Lýchezarnaıa da uldy ne qyzdy bolýdyń sebepterin anyqtap kórdi. Onyń zertteýi erek. Ári otbasynda ne ul, ne qyzdyń bolýyn tikeleı áıelmen baılanystyrdy.

Psıhologtyń alǵashqy teorıasyna sáıkes, áıel adam názik, bıazy, jumsaq bolmasa, dúnıege tek qyz bala ákeledi. Al qyz otbasyndaǵy áıel men er adamnyń energıalyq balansyn tolyqtyrady.

Máselen, ana qyzyna qarap ózin tárbıeleıdi. Názik bolýǵa umtylady, sebebi qyzynyń da boıynan sondaı qasıetterdi kórgisi keledi. Al kúıeýi otbasyndaǵy jalǵyz er adam bolǵandyqtan, jaýapkershilikti sezinedi. Áıeli men qyzyna nemese qyzdaryna tireý bolý, qamqor bolý jaǵyn oılap, erkektik minezin, ór minezin qalyptastyra túsedi.

Lýchezarnaıanyń ekinshi teorıasyna sáıkes, tek qyz bala dúnıege keletin otbasynda kúıeýiniń áıeline degen mahabatty jetispeıdi. Al tek uly bar otbasynda kerisinshe, áıeli kúıeýin burynǵydan da qattyraq súıýge umtylsa ıgi.  

Sonymen qatar qan jańarýymen baılanystyratyndar da bar. Máselen, er adamnyń qany 4, al áıelderde ol ár 3 jylda jańaryp otyrady. Osyny esepke alyp kórýge de bolady eken. Bul jerde áıeldiń qany jańarǵan kezde kóterse – qyz, er adamnyń qany jańarǵanda bitken sharana – ul bolatyn kórinedi. Zertteýler perzentin qan jańarýyna baılanysty josparlaǵan otbasylardyń 87 paıyzy adaspaıtynyn kórsetedi.

Al jalpy ǵylymǵa súıensek, bári erkektiń qolynda ekeni aıtylady:

Jıyrma úsh jup hromosoma týraly bárimiz bilemiz. Sońǵy jıyrma úshinshi jup ne HH (qyz), ne HÚ (ul) bolatyny da bárimizge belgili. Ol ár túrli jup hromosomalar tek erkektiń uryǵynda ǵana bolady. Áıeldiń uryǵyndaǵy hromosomalar HH jáne ózgermeıdi, ıaǵnı áıel qashanda qyz týýǵa daıyn. Al ul tabý úshin biraz ter tógý kerek.

Ras, qazaq halqy ejelden urpaǵym jalǵassa dep keldi. Ol úshin shańyraqqa túsken kelinnen ul bosanýdy talap etkenderi qanshama. Mundaı túsinik áli de saqtalyp qalǵan áýlet te jeterlik. «Ul týa almasa, kelinniń deni saý emes, bir aqaý bar» dep ton pishe salady. Al meniń túsinigimde, bári erli-zaıyptynyń nıetine baılanysty. «Shyn qalaǵan, nıetine jetedi» demekshi uldy ne qyzdy bolǵyńyz kelse, armandańyz, nıetińizdi túzeńiz... Jáne mynany umytpańyz: «Birinshi dúnıege qyz bala ákeletin áıel – berekeli jandardyń qatarynan»...