Qazaqstanda sońǵy ýaqytta gaz balony jarylyp, ys tıý saldarynan qaıtys bolý jaǵdaılary jıilep ketti. Bir ǵana aqpan aıynda eldi dúrliktergen birneshe qaıǵyly oqıǵa boldy. Jańatas pen Túrkistan oblysynda 9 bala 1 eresek adam ys tıip, kóz jumǵany, Petropavl men Semeıde gazballony jarylýynan 2 adamnyń ólýi baspasóz betterinde jarıalanǵany ǵana. Mamandar mundaı jaıttarǵa turǵyndardyń gaz qural-jabdyqtaryn saldyr-salaq paıdalanýdan ekenin, kóbinese óz qaýipsizdikterine salǵyrt qaraıtyndyqtan ekenin aıtyp otyr.
Al úıge deıin gaz jetkizetin kádimgi jer astyndaǵy temir qubyrlardyń sapasy men jaǵdaıy qalaı? Sońǵy kezderi sarapshylardyń dabyl qaǵa bastaǵanyna qarap munda da jaǵdaı máz emes dep topshyladyq.
Mysaly, tek bir oblys kólemindegi jaǵdaıǵa toqtalsaq. Tozyǵy jetken qubyrlary kóp aımaqtardyń biri – Batys Qazaqstan oblysy eken. Oblys aýmaǵynan júrip ótetin gaz qubyrynyń jalpy uzyndyǵy 2870 shaqyrymǵa jýyqtaıdy.
Arhıv
Solardyń arasynda «Ortalyq Azıa – Ortalyq», «Soıýz», «Buqara – Oral», «Orynbor – Novopskov» sekildi gaz magıstraldarynyń bolat qubyrlary eskirgen. Árıne, ótken ǵasyrdyń 60-70-shi jyldary búkil keńester odaǵynyń kúshi men qarjylyq qoldaýy arqasynda tartylǵan jeliler osy kúnge deıin resýrsy sarqyp bitken. Jamap jasqaýǵa de kelmeıtindeı bop baraldy deıdi mamandar.
«Intergaz Ortalyq Azıa» aksıonerlik qoǵamy Batys Qazaqstan fılıalynyń mamandary Reseıdiń Orynbor oblysyndaǵy gaz qubyrynda bolǵan jarylys sıaqty oqys oqıǵalardyń aldyn alý úshin saladaǵy ınfraqurylymdy jańartýdy qolǵa alý qajet degen pikirde.
«Oral» magıstraldyq gaz qubyrlary basqarmasynyń dırektory Dýlat Borashev 2019-2020 jyldary júrgizilgen jumystardyń nátıjeleri boıynsha tozý deńgeıi qıyn dep baǵalanǵan 660-qa jýyq qubyr seksıasy aýystyrylǵanyn málimdedi.
– Jylyna 660 qubyr aýystyrý azdyq etedi. Maksımaldyq qýatqa jaqyndatý úshin 9 myń qubyr aýystyrylýǵa tıis. Bul shamamen 100 shaqyrymdyq joǵary sapaly bolat qubyrlar. Onyń ústine gaz nysandary men óndiristegi agregattar da 50 jyl shydaspen jumys istep, endi «qaqalyp-shashala» bastaǵan. Olardyń keıbiri apatty jaǵdaıda, birazy jaramsyzdyqtan isten shyǵarylyp, rezervke qoıylǵan.
Tozǵan qubyrlardy tekserý, ashý, jańasyn qoıý sekildi jumystar ýaqyt alady. Sondyqtan másele boıynsha shuǵyl ári naqty sheshimder qabyldanýy kerek, – deıdi gaz mamany.
Qazirgi tańda gaz qubyryna tek aǵymdaǵy jóndeý jumystary ǵana júrgizilip jatqanyn jetkizgen Dýlat Borashev «kompresorlyq stansıalarǵa jáne agregattarǵa arnalǵan qosalqy bólshekterdi tabýdyń ózi qıynǵa soǵyp otyr. Ony shyǵarǵan zaýyvttar jabylǵan, ne ol bólshekter aınalymnan shyǵarylǵan. Osyndaı kem-ketik «Ortalyq Azıa – Ortalyq», «Soıýz», «Buqara – Oral», «Orynbor – Novopskov» gaz qubyrlarynyń boıynda jetip atylady. Olardy tolyq jóndeý úshin úlken qarjat kerek, al aǵymdǵy jóndeýmen uzaqqa barmaımyz» deıdi sala mamany.
Munaı-gaz salasyndaǵy ardager maman Vladımır Lehman joǵary qysymdy gaz qubyrlary óte qaýipti ekenin aıtady. Munyń sońy jarylysqa soqtyrýy yqtımal.
– Uzaq ýaqyt qoldanylǵan metal sapasyn joǵalta bastaıdy. «Metaldyń sharshaýy» degen bolady. Sap-saý turǵandaı kóringenimen, sál qysym artsa, orasan jarylys bolýy múmkin. Korozıa, stresskorozıa, udaıy ózgerip turatyn qubyrishilik qysym bolat temirdiń ózin juqartyp, ishten tozdyryp jiberedi. Endi elestetińiz, joǵary qysymdaǵy gazǵa toly osy juqarǵan qubyrlar eldi mekendermen ótedi. Mine, qaýip qaıda, – naǵyz qaýip osy. Sondyqtan tozyǵy jetken qubyrlardy shuǵyl aýystyrmasa bolmaıd, – deıdi kópti kórgen gaz salasynyń ardageri Lehman myrza. Kezinde osy alyp magıstraldyq qubyrlardyń salynǵanyna atsalysqan mamannyń sózine senbeske shara joq!
– Onyń ústine gaz tutyný deńgeıi elde jyl saıyn artyp keledi. Sońǵy 10 jylda gaz tutyný eki esege jýyq artqan. Iaǵnı 9 mlrd tekshe metrden 17 mlrd tekshe metrge deıin artqan. Bul gaz salasyna, onyń tozǵan qubyrlaryna qosymsha júkteme, qosymsha jumys jáne eń bastysy – jaýapkershilik, – dedi ardager maman.
Bul túıtkildi másele biraz jyldan beri kóterilgenimen, tıisti deńgeıde sheshimin tappaǵan. Sebebi, bári aınalyp kelip qarjyǵa tireletini ras. Qansha jerden tabys taýyp otyrǵannyń ózinde ulttyq operator Qaztransgazdyń da shamasy jetpeıtin kórinedi. İshki naryqtyń tesigin shetelge satqan gazdyń aqshasymen jaýyp otyrǵan kompanıada qarjy qaıdan bolsyn...
Demek, gazben máz bolǵan jurtty osy bir ıgiliginen aıyrmaýdyń jolyn memlekettik deńgeıde oılastyratyn kez kelgen sıaqty.
