Kólik quralynyń bul túrin qoldanýshylardyń deni 16-18 jas arasyndaǵy jetkinshekter men jastar. Jaz boıy qurylys pen jol salýdan basqa aqsha kózin tappaǵandar endi bul kásipti turaqty etti. Qymbatshylyq zamanda kúnkóristiń qamyn jasap júr. Biraq jol-kólik apaty kóbeıip, «mopedshilerdiń» ózi men mańaıyndaǵylarǵa qaýip tóndiretini ras.

Qalada mopedpen júrmeseń, úlgermeısiń. Biraq moped pen samokatqa qatysty zańdar men talaptar kúsheıtilýde. Alaıda qamshynyń bir ushy adam erkindigin shektep, jastardyń aqsha tabýyn qıyndatpaı ma?

Jalpy jetkizý qyzmetinde júrgen jastar kimder? Aýyldan, ne ózge qaladan úlken shaharǵa bilim izdep, oqý úshin kelgender. Stıpendıasynyń mólsheri 30 myń teńgeniń aınalasy. Jataqhanadan oryn jetpeı, páter jaldap, ólmestiń qamyn kórip júrgen jastar oqýmen qosa jumys isteýge májbúr.

            Moped jóndeıtin kishigirim ortalyqtar da bar. Solardyń biriniń ıesi qazirgi joldaǵy ýshyqqan jaǵdaıǵa qytaılyq moped mingen, erejesiz júretinder kináli deıdi. Aıtýynsha, jetkizý qyzmetimen birge paıda bolǵan bul kásipte júrgenine úsh jyldan asty. Kýrer balalardyń deni alystaǵy áke-sheshesine salmaq salmaı, adal eńbekpen ózine aqsha taýyp, artylǵanyn úı ishine berip júr.

– Jol erejesin buzatyndar tek modepshiler ǵana emes. Kádimgi kólik júrgizetinder de talapqa baǵynbaı jatady. Jol ortaq. Sondyqtan bárine moped mingen balalardy kinálaý durys emes. Jaıaý júrginshilerge jol bermeı, burylýǵa tyıym salynǵan jerden burylyp ketetin, shlemsiz júretinder bar – solardy jazaǵa tartý kerek. Biraq «bir qumalaq bir qaryn maıdy shiritedi» demekshi, sondaılardyń kesiri bárine tıip jatyr. Mopedpen qansha kúresse de, moped múldem joǵalyp ketpeıdi endi. Zaman talaby osy. Onlaın saýda men jetkizý qyzmetine tyıym sala almaısyń, – deıdi kishigirim kásibin dóńgeletip otyrǵan qarıa.

Nurlan, jetkizý qyzmetinde isteıdi, 20 jasta:

– Jumys ýaqytym túski 12-den keshki 8-ge deıin. Ortasha eseppen kúnine 20-25 myń teńgeniń kóleminde tabamyn. Mopedke bólip satyp alý arqyly qol jetkizdim. Jalǵa alǵannan góri osy tıimdi, sebebi keıin kólik qolymda qalady. Ipoteka men  kredıtim bar, sol úshin oqýdyń sońynan júrý qıyn dep shyǵyp kettim. Kolejden soń túsken oqýym bolatyn, buıyrsa, aldaǵy jyly qaıta tapsyrarmyn. Ázirshe kúnkóristiń kózi osy bolyp tur.

Han,  jetkizý qyzmetinde isteıdi, 22 jasta:

– Jetkizý qyzmetine kelgen betim osy. Qarajat qajet bolǵanda isteımin, negizgi jumysym bar. Eńbek qaýipsizdigi jáne eńbekti qorǵaý mekemesinde qyzmet etemin. Aılyǵy ortasha, shyǵynymdy ótemeıdi. Buryn qurylysta istegenmin, jan azaby sol, belimdi zaqymdap, densaýlyqqa kesiri tıdi.

Aıtbek, jetkizý qyzmetinde isteıdi, 23 jasta:

– Otbasyly adammyn. Áıelim men balamdy asyraýǵa bir jumys jetkiliksiz, arasynda taksıst bolyp adam tasımyz, jetkizý qyzmetinde de júremin, kólik jóndeımin. Kólik júrgizý kýáligim bar, arasynda polısıa qyzmetkerleri toqtatyp, tekseris júrgizip turady. Bastysy, ereje saqtaý kerek. Tabys ártúrli: aramyzda júrgen keıbir jigitter aıyna 1 mln tabady, endi biri 600-700 myń teńge kóleminde aqsha jınaqtaıdy. Árkim óz qajettiligine saı grafık jasap alǵan.

Bılik ne deıdi?

Bul másele bıliktiń jiti nazarynda. İshki ister vıse-mınıstri Marat Qojaevtiń aıtýynsha, sońǵy eki kúnde mopedısterdiń kinásinen 3 adam qaza tapty.

«Bıyl 30 tamyzda Májilis depýtattarymen birlesip ázirlengen zań jobasy qabyldandy. Onda elektrli samokat uǵymy, júrip-turý erejeleri, sondaı-aq olardyń júrgizýshileriniń quqyqtary men mindetteri bekitilgen. Bul sharalar olardyń júrisin retteýge múmkindik berdi, al polısıada yqpal etýdiń naqty tetikteri paıda boldy», – dedi M. Qojaev Úkimet otyrysyndaǵy baıandamasynda.

Birinshi vıse-mınıstrdiń málimdeýinshe, qyrkúıek aıynda ǵana samokat júrgizýshileri tarapynan 1,7 myńnan astam buzýshylyq anyqtaldy.

«Onyń ishinde 562 fakti boıynsha kámeletke tolmaǵandar bolyp shyqty. Bul máseleni polısıa arqyly sheshý múmkin emes. Ákimdikter tarapynan ınfraqurylymdy damytý boıynsha sharalar qajet, bólingen jolaqtardy jaılastyrý, jeke velojoldar salý, elektrli samokattardyń qozǵalysyna tyıym salynǵan aımaqtarǵa bólý kerek», – deıdi ol.

Biraq bul jańa zań júzege asýy qanshalyqty múmkin bolmaq?! Qoǵamdyq kólik pen avtomobılder syǵylysyp, keptelissiz baǵytyńa jetpeıtin Almatynyń negizgi kósheleriniń bir shetin bólip bere ala ma?

Kóp mopedshiler jol erejesindegi ózderine qatysty talaptardy bilmeıdi. Kólikterdiń arasynan zýlap, seń soqqandaı júredi. Júrgizýshilik tájirıbesi bolmaǵandyqtan, aǵylǵan mashınalardyń qozǵalysyn ańdap, boljaı almaıdy.

Jańa zań. Jańa talap

– Mopedterge qatysty normalar jol erejesiniń 16 jáne 24-bóliminde jazylǵan. Burynǵy erejede mopedshige joldyń oń jaq shetimen, qoǵamdyq kólik jolaǵymen júrýge ruqsat etilgen edi. Bul talap 18 qyrkúıekte erejeden alynyp tastaldy da, tek  24-bólimniń 168-tarmaǵyndaǵy tyıymdar ǵana qaldy. Endi mopedpen joldyń kez kelgen bóligimen júrýge bolady.

– Mopedshige avtomobılıster sıaqty qarsy jolaqqa shyǵýǵa bolmaıdy. Biraq bul úshin olardy jaýapqa tartý qıyn, sebebi júrgizýshi kýáligi joq.

– 30 tamyzda kúshine engen «Jol júrisi týraly» zańdaǵy ózgeris pen 18 qyrkúıekte jol erejesindegi jańa talapqa saı mopedshi trotýar nemese jol jıegimen ǵana emes, velojol jáne velojolaqpen de júre almaıdy.

– Jaıaý júrginshiler ótkelimen jáne avtomagıstralda júrýge tyıym salynady (Qapshaǵaı tas joly nemese Úlken aınalma jolmen júrýge bolmaıdy). Bul tyıym jol erejesiniń 16-bólimi 118-tarmaǵynda jazylyp tur.

– Endi jol erejesiniń 24-bólimi 171-tarmaǵynyń 8-tarmaqshasynda mopedshige shlemsiz jolǵa shyǵýǵa tyıym salynady.

Jańa talapqa kónýden basqa amaly joq mopedshiler osylaı kúneltip júr. Kópti sansyratqan, demalyssyz jumysqa salǵan kredıt pen páter aqysy. Al kólik shýynan onsyz da mezi bolǵan qala halqynyń endi zyryldap ótetin mopedtiń ashshy daýysyna da qulaǵy úırendi. Tek birer jylda keptelisten qorlyq kórgen júrgizýshiler túgel mopedke aýysyp, Almaty Mýmbaıǵa aınalyp ketpese sári.