Aǵa býynnyń qashanda ózinen keıingilerge kóńili tolmaıtyny ras. Jastardy synaýǵa, kemsitýge qushtar bolyp turady. Sol sekildi «qazirgi jastar saýatsyz»,- dep bolashaǵymyzǵa senbeıtinder de óte kóp. Durys- aq, biz saýatsyz ekenbiz. Sonda, olar nege bizdiń saýatymyzdy ashpady? Nege jol siltep, saýatty urpaqtyń saýatty qoǵam qalyptastrýyna áreket qylmady? Eger shynymen jastar saýatsyz bolsa, birden-bir kináli aǵa býynnyń ózi bolmaq.
Saýatty da bilimdi urpaq qalyptastyrar bilim oshaqtaryn qazir aǵa býyn ǵana emes, «ata býyndar» ıelenip otyr. Sol aǵa býyn men «ata býynnyń» básekege qabiletti urpaq tárbıeleýge qaýqary men talypnysy týraly oılanyp kórdińizder me? Menińshe talpynysy joq sıaqty. Tek memlekettiń bergen baǵdarlamasyn oryndap, óz mindetterin óteý ǵana kórinedi.
Qazirgi qazaq ǵylymyn qaraıtyn bolsańyzdar, bir aýyzdan zeınetker ǵylym deýge bolady. Ǵylymda jol bilimge emes, ataq- dárejege ashylǵan. JOO-da kadr quramynda 0.75% ǵylymı dárejesi bar muǵalimdar bolýy degen shart boıynsha 50% zeınetkerlerdi ustap otyr. Al, zeınetkerlerimiz jańa tehnologıalar men ǵylymnyń jańalyqtarynan beıhabar. Óıtkeni, olardyń basym bóligi izdenis dáýirinen ótip ketken. İzdenbediń dep te kinalaı almaımyz. Sondyqtan, olar 20 jyldyń aldyndaǵy óz baǵdarlamasy boıynsha júrýge májbúr. Tálimgerine tek 20-30 jyldyń aldyndaǵy ǵylymnyń «jemisterin» ǵana bere alady. Búgindi kórsetip, erteńge jol silteı almaıdy. Aqparattyq tehnologıalar kún sanap jańarýda, al ustazadarymyz 70-80 jyldardaǵy programmalardy úıretip áýre. Belgili bir porgrammanyń qazirgi nusqalaryn emes, qoldanystan qalyp qoıǵan nusqalaryn kórsetip úıretedi. Ýıversıtettiń baǵadarlamalyq kesheninde jańa nusqalary tursa da ony óshirip, olarǵa kóne nusqalaryn taýyp, ornatyp berýge májbúrsiń. Jazǵan eńbekterine qarsańyz, basym bóliginiki kóshirme. Kóshirmesin emes, kóshirsin. Biraq, orys tilindegi nárseni qaıta orys tilinde kóshirýdiń qajeti qansha? Joq degende, qazaqsha aýdaryp qoıýýyna bolady ǵoı. Orys ǵylymynan oryssha kóshirip júrgenderden aǵylshyn jáne basqa da ozyq elderdiń ǵylymyna úńilý týraly dámelenýdiń de keregi joq. Endi oılańyz, bundaı ustazdan qandaı shákirt shyǵaryn...
Al, jastar birden ǵylymı dáreje ala salmaıtyny anyq qoı, tipti shyn eńbekpen ǵylymı dárejege jetetin joldyń ózi jabyq. Jolyn, amalyn tapqandar ǵana sol ataqqa jetedi, jetpegeni ǵylym jolynan ketedi. Tek qajyry men qaıraty bar biren-saran jas býyn ǵana óz jolymen, taza ǵylymǵa baryp, dárejesin alyp jatady. Biraq, «jalǵyzdyń úni shyqpas, jaıaýdyń shańy shyqpas»,- degendeı qolynan keler jaqsylyǵy shamaly.
Taǵy bir aıtpasa bolmaıtyn másele, ǵylym tili. Basqosýlar men ǵylymı keńesterde «Lenıgradtta oqyp júrgende»,- dep bastaıtyn aqsaqaldardyń sol qaladaǵy úırengen tili bizdiń ǵylymnyń tili bolyp kele jatyr. Olar keter, ǵylym qalar deıtin shyǵarmyz. Biraq, qazirgi daıyndap jatqan PhD doktorlarymyzdyń da qazaqtyń tilin biletini shamaly. Sondyqtan, endigi ýaqytta PhD doktory bolýǵa úmittilerge qazaq tilinen emtıhan tapsyrýdy mindetteý kerek. Óıtkeni, qazaq kórshimizdiń ǵylymyna úles qosatyn ǵalymdardy daıyndaýǵa mindetti emes.
Aıtyp - aıtpaı nemene, erteńimizdi oılaǵymyz kelse, ǵylymymyzdy túzetýimiz kerek. Ǵylym jolynda ataqqa emes, bilimge jol ashylýy kerek. Eski júıeni ustanǵan eski muǵalimderdi zeınetke shyǵarar ýaqytymyz jetti. Elimiz básekege saı bolýy úshin, qazaq ǵylymy men ustazdar qaýymy da básekege saı bolýy kerek!
Qurmetti aǵa býyn, saýatty jastardy arttaryńyzdan ertý úshin sizder de ún qosyńyzdar!
Bek Qaptaǵaı
